Πολιτική της καθημερινής ζωής

Έννοια που δεν την συναντάμε πριν τον ερχομό της νεωτερικότητας και δη στην πλήρη μορφή της, αυτή που περιλαμβάνει όχι μόνο τη βαριά βιομηχανία αλλά και τη σύγχρονη πόλη με τις απλωμένες στον χώρο δραστηριότητές της, από την κατοικία έως τη διασκέδαση και προφανώς την κατανάλωση, η καθημερινή ζωή αποτελεί μία από τις μεγάλες προκλήσεις για την κοινωνική θεωρία. Και βέβαια, όταν σκεφτόμαστε θεωρητικές προσεγγίσεις ως προς την καθημερινή ζωή, τότε εύλογα η σκέψη πηγαίνει στον Ανρί Λεφέβρ, καθώς το μνημειώδες έργο του, Κριτική της καθημερινής ζωής, γραμμένο σε τρεις διαδοχικές φάσεις, το 1946, το 1962 και το 1981, εξακολουθεί να παραμένει το σημείο αναφοράς, όχι μόνο ως προς την προσπάθεια μιας μαρξιστικής έμπνευσης προσέγγισης στην ίδια την έννοια της καθημερινής ζωής, αλλά και ως προς τον ιδιαίτερο τρόπο που αυτό συνδέεται με μια ορισμένη έννοια του χώρου και του χωρικού στοιχείου, ιδίως του αστεακού (urban).

Καθόλου τυχαία ο Λεφέβρ αποτελεί έναν από τους στοχαστές αναφοράς της Κριστίν Ρος σε αρκετά από τα κείμενα που συνέλεξε  στο βιβλίο της The Politics and Poetics of Everyday Life (H πολιτική και η ποιητική της καθημερινής ζωής), που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Verso. Άλλωστε, ένα από τα κείμενα είναι μια συνέντευξη που πήρε από τον ίδιο τον Λεφέβρ το 1983 και στην οποία αναφέρεται ιδιαίτερα στην συμπόρευση αλλά και ρήξη του με την ομάδα των Καταστασιακών, γύρω από τον Γκυ Ντεμπόρ.  Όπως σημειώνει η Ρος, η κρίσιμη διαίσθηση του Λεφέβρ ήταν ότι «το επίπεδο της μοιρασμένης εμπειρίας που η κοινωνία σπρώχνει προς τα περιθώριά της – τα κατάλοιπα, τα απομεινάρια, μπορεί να προσφέρει την καλύτερη πρόσβαση στο κοινωνικό ως τέτοιο».

Όμως, δεν είναι η μόνη αναφορά. Ο άλλος στοχαστής, στον οποίο στρέφεται είναι, ο Ζακ Ρανσιέρ. Και αυτό γιατί ο Ρανσιέρ μπορεί να ξεκίνησε ως μαθητής του Αλτουσέρ, ωστόσο ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 διάλεξε έναν διαφορετικό δρόμο, που αρνείται μια αντίληψη της κυριαρχίας και της ιδεολογίας ως καταστατική αδυναμία των υποτελών. Αντιθέτως, ο Ρανσιέρ  στις διάφορες ιστορικές μελέτες, στα πιο φιλοσοφικά δοκίμιά του, στην αρθρογραφία του επιμένει ότι η ισότητα δεν είναι στόχος αλλά αρχική συνθήκη.

Ουσιαστικά, με αυτές τις αναφορές η Ρος αναζητά μια επιχειρηματολογία απέναντι σε μια ορισμένη αντίληψη της κοινωνιολογικής θεωρίας, όπως κατεξοχήν εξέφρασε ο Πιερ Μπουρντιέ και η οποία στηρίζεται σε ένα σχήμα κοινωνικής αναπαραγωγής που στην πραγματικότητα αποτελεί μια θεωρία της κοινωνικής συνοχής που δεν αφήνει πολύ χώρο στη δυναμική, την αυτενέργεια, τον πειραματισμό και τη δημιουργικότητα των υποτελών.

Συγγραφέας με ένα σημαντικό έργο πάνω στη σύγχρονη γαλλική κουλτούρα και πολιτική, αρκεί να αναλογιστούμε το κλασικό βιβλίο της Για τις συνέχειες του Μάη του 1968 (που στα ελληνικά κυκλοφόρησε το 2018 σε μετάφραση του Αλέξανδρου Σχισμένου και του Γιάννη Κτενά από τις εκδόσεις Βαβυλωνία), η Ρος σε αυτό το βιβλίο συγκεντρώνει κείμενα πάνω σε διάφορα θέματα. Από το έργο του Λεφέβρ και του Ρανσιέ, έως τον Ζολά και κείμενα πάνω στη νουάρ λογοτεχνία, τόσο την αμερικανική όσο και την ιδιαίτερη γαλλική (που σε μεγάλο βαθμό είναι το έργο ανθρώπων πολιτικοποιημένων στον Μάη του 1968), και τη θεωρητική προσέγγισή της από στοχαστές όπως ο Φρέντρικ Τζέιμσον.

Η Κριστίν Ρος

Η καθημερινή ζωή ως πειραματισμός

Παρότι το βιβλίο φαντάζει ως μια απλή συγκέντρωση κειμένων, εντούτοις είναι σαφές ότι υπάρχει ένα κοινό νήμα. Και αυτό είναι ότι αυτό που συνήθως περιγράφουμε ως καθημερινή ζωή είναι στην πραγματικότητα όχι μόνο η απλή αναπαραγωγή κοινωνικών νορμών ή ιδεολογικών σχημάτων, αλλά και μιας συλλογικής κοινωνικής δημιουργικότητας και πειραματισμού που συχνά υποτιμάται. Κρίσιμη πλευρά είναι αυτό που περιέγραψε ως ένα οράματα της Κομμούνας του Παρισιού, δηλαδή την «κοινοτική πολυτέλεια», ένα πολιτικό φαντασιακό που προκύπτει μέσα από την εμπειρία και τις αφηγήσεις των ίδιων των κομουνάρων αλλά και τον εντυπωσιακό και υποτιμημένο συχνά αντίκτυπο που η Κομμούνα είχε και που η ίδια η Ρος περιέγραψε αναλυτικά στο βιβλίο της Communal Luxury. The Political Imaginary of the Paris Commune (Κοινοτική πολυτέλεια. Το πολιτικό φαντασιακό της Παρισινής Κομμούνας) του 2015 (στα ελληνικά κυκλοφόρησε το 2021 από τις Εκδόσεις των Ξένων).

Για την Ρος αυτό το στοιχείο αναδύεται σε διάφορες μορφές μέσα στην ιστορία των κινημάτων. Το βλέπει με ιδιαίτερα έντονο τρόπο σε διάφορα πιο πρόσφατα κινήματα που ως κοινό στοιχείο έχουν την κατάληψη του δημόσιου χώρου, με σκοπό ταυτόχρονα την αποτροπή κάποιας αρνητικής περιβαλλοντικής  εξέλιξης, π.χ. την κατασκευή ενός αεροδρομίου, αλλά και την οικειοποίηση αυτού του χώρου και την δοκιμή στην πράξη εναλλακτικών ριζοσπαστικών μορφών κοινωνικότητας, από την Ιαπωνία έως τη Γαλλία, δίνοντας έμφαση ακριβώς στο στοιχείο του κοινωνικού πειραματισμού που ξεδιπλώνεται σε τέτοιες «καταλήψεις», που συχνά βρίσκονται στο στόχαστρο των δυνάμεων καταστολής.

Οδόφραγμα στην Κομμούνα του Παρισιού (1871)

Ζωή από κοινού

Η Ρος βλέπει στα κινήματα που επιστρέφουν στη μορφή της «Κομμούνας», το χνάρι μιας επένδυσης στην οργάνωση της ζωής από κοινού, χωρίς τις μορφές «αποκλεισμού» στο όνομα ιδεών, ταυτοτήτων και ιδεολογιών που εμφανίζονται εντός ριζοσπαστικών κινημάτων. Βλέπει, ουσιαστικά, τη δημιουργία ενός άλλου χώρου, μιας άλλης χρονικότητας και εναλλακτικών τρόπων να είναι μαζί οι άνθρωποι,  μια εκπλήρωση του αιτήματος των σουρεαλιστών για το συνταίριασμα του πολιτικού και του ποιητικού, της αλλαγής του κόσμου και της αλλαγής της ζωής.