Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Ελληνιστικοί Χρόνοι (Μέρος Ε’)

Η καλή γνώση της ελληνικής γλώσσας και η ευχέρεια χειρισμού της ήταν, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, ένας από τους βασικούς πυλώνες πάνω στους οποίους οικοδομήθηκε το γραφειοκρατικό σύστημα διοίκησης που εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των μακεδονικών δυναστειών στα ελληνιστικά βασίλεια των Πτολεμαίων και των Σελευκιδών. Όμως, πέραν της συνακόλουθης επικράτησης της ελληνιστικής κοινής και του εξελληνισμού άλλων εθνικών ομάδων, καθοριστικής σημασίας για τα δύο αυτά κράτη –προπάντων για το σελευκιδικό λόγω της τεράστιας έκτασής του και της ανομοιογενούς σύνθεσης του πληθυσμού του– στάθηκε η ίδρυση πόλεων, ακόμα και σε απομακρυσμένες περιοχές τους.

Το εποικιστικό αυτό ρεύμα είχε εμφανιστεί πρώτη φορά την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, καθώς ο μακεδόνας στρατηλάτης είχε κατά νουν να θέσει υπό τον έλεγχό του τις κατακτημένες περιοχές διά της εγκαταστάσεως μισθοφόρων κυρίως από τον ελλαδικό χώρο, τα λοιπά βαλκανικά και τα μικρασιατικά εδάφη. Η εν λόγω επιδίωξη είχε ως συνέπεια την ίδρυση στρατιωτικών οικισμών ή και ολόκληρων πόλεων σε θέσεις στρατηγικής σημασίας, όπως ήταν οι όχθες ή οι εκβολές ποταμών, καθώς και τα σημεία όπου διασταυρώνονταν οι δρόμοι των καραβανιών.

Την προαναφερθείσα πολιτική του Αλεξάνδρου ακολούθησαν οι λεγόμενοι Διάδοχοι, προβαίνοντας στην ίδρυση δεκάδων πόλεων, που στη συντριπτική πλειονότητά τους βρίσκονταν στην Ανατολία. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Πτολεμαίοι οικοδόμησαν περισσότερες από τριάντα πόλεις στις κτήσεις τους (Αιγαίο, Κύπρος, Μικρά Ασία, Φοινίκη, Κοίλη Συρία), αλλά μόνο μία στην ίδια την Αίγυπτο, την Πτολεμαΐδα. Οι Σελευκίδες πάλι, αδιαφορώντας μάλλον για τις πόλεις που ήταν σημαντικά οικιστικά κέντρα την εποχή των Αχαιμενιδών, ίδρυσαν σε διάφορες περιοχές του αχανούς βασιλείου τους (Συρία, Βαβυλωνία κ.α.) νέες πόλεις με ελληνικά ονόματα (τοπωνύμια της ηπειρωτικής Ελλάδας όπως Βέροια, Πέλλα, Τανάγρα, Λάρισα κ.ά.), αλλά και με ονόματα της δυναστείας. Ενδεικτικά, η πρώτη πόλη που ίδρυσε (πλάι στον ποταμό Τίγρη) ο Σέλευκος Α’, ο ιδρυτής της δυναστείας των Σελευκιδών, ονομάστηκε Σελεύκεια, η δε πρωτεύουσα του κράτους του έλαβε την ονομασία Αντιόχεια προς τιμήν του πατέρα του. Εξάλλου, το μεγάλο στρατιωτικό κέντρο των Σελευκιδών στον ποταμό Ορόντη ονομάστηκε Απάμεια προς χάριν της συζύγου του πρώτου σελευκίδη μονάρχη.

Οι νέες αυτές πόλεις προσέλκυσαν ένα ετερογενές πλήθος μεταναστών, αφού διέθεταν ανεκμετάλλευτες έως τότε πλουτοπαραγωγικές πηγές, ενώ προσέφεραν αφενός ευκαιρίες για κερδοφόρο εμπορική δραστηριότητα και αφετέρου εκτάσεις γης που είχαν παραχωρηθεί από τους μονάρχες. Ανάμεσα σε όλους αυτούς τους μετανάστες ξεχώριζαν εκείνοι που προέρχονταν από την ηπειρωτική Ελλάδα ως γνώστες τόσο της ελληνικής γλώσσας όσο και της πολεμικής τακτικής της περίφημης μακεδονικής φάλαγγας, που εξακολούθησε να τίθεται σε εφαρμογή κατά τους Ελληνιστικούς Χρόνους. Χάρη στα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά τους τα μέλη της ελληνομακεδονικής μειονότητας κατάφεραν να αναδειχθούν σε κυρίαρχη τάξη από πολιτικής και κοινωνικοοικονομικής απόψεως. Η ύπαρξη ελληνικής συνοικίας, η προσήλωση στις ελληνικές παραδόσεις, καθώς και η συστηματική δημιουργία χώρων πολιτισμού και εκπαίδευσης των πολιτών (βιβλιοθήκες, θέατρα, ιδιωτικά σχολεία, αλλά και γυμνάσια που προορίζονταν τόσο για σωματική όσο και για πνευματική άσκηση), φανερώνουν την ιδιαίτερα έντονη παρουσία Ελλήνων στις πόλεις των Ελληνιστικών Χρόνων.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, σχεδιαστική απεικόνιση της θέσης όπου ιδρύθηκε η ελληνιστική πόλη Σελεύκεια, πλάι στον ποταμό Τίγρη.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Ελληνιστικοί Χρόνοι (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Ελληνιστικοί Χρόνοι (Μέρος Β’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Ελληνιστικοί Χρόνοι (Μέρος Γ’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Ελληνιστικοί Χρόνοι (Μέρος Δ’)