«Ευρωπαϊκή αλληλεγγύη» για τις καταστροφές στη Θεσσαλία; Ας κρατήσουμε μικρό καλάθι

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ποτέ δεν τα πήγε καλά με την αλληλεγγύη, παρότι αυτή υποτίθεται ότι είναι μια από τις θεμελιώδεις αρχές της. Αυτό έχει να κάνει με τον τρόπο που συγκροτήθηκε ιστορικά και το γεγονός ότι παραδοσιακά οι πιο εύπορες χώρες, αυτές που συνεισφέρουν στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό περισσότερο από όσο λαμβάνουν, δεν ήθελαν την ΕΟΚ παλαιότερα και την ΕΕ να είναι μηχανισμός αναδιανομής. Παλαιότερα η φράση «μεταβιβαστική Ένωση» ήταν ανάθεμα στην γερμανική πολιτική συζήτηση. Και δεν είναι μόνο ότι δεν ήθελαν την αναδιανομή, αλλά ότι επιπλέον δεν ήθελαν και κοινό ευρωπαϊκό δανεισμό, την «αμοιβαιοποίηση του χρέους». Ακόμη και μετά τις προκλήσεις που ανάδειξε η κλιματική αλλαγή και η πανδημία, θα χρειαστεί τεράστια προσπάθεια ώστε ένα μέρος του Ταμείου Ανάκαμψης να καλυφθεί από ευρωπαϊκό δανεισμό.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι πόροι που είναι διαθέσιμοι στο Ταμείο Αλληλεγγύης, δηλαδή ακριβώς τον μηχανισμό που είναι σχεδιασμένος ώστε να προσφέρει βοήθεια σε χώρες που την έχουν ανάγκη να είναι γενικά περιορισμένοι.

Στις πλημμύρες του 2021 στη Γερμανία και άλλες χώρες το Ταμείο Αλληλεγγύης κάλυψε το 2% του συνολικού κόστους των καταστροφών

Το Ταμείο αλληλεγγύης ξεκίνησε να υπάρχει το 2002. Ωστόσο, η συνολικότερη βοήθεια που προσέφερε δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλη. Συνολικά προσέφερε στη διετία 2002-2022 8,2 δισεκατομμύρια ευρώ. Το ποσό ακούγεται μεγάλο, αλλά η Ευρώπη γνώρισε πολύ μεγάλο αριθμό φυσικών καταστροφών όλο αυτό το διάστημα.

Για παράδειγμα στις καταστροφικές πλημμύρες του καλοκαιριού του 2021 η Γερμανία, η Ολλανδία, το Βέλγιο, η Αυστρία και το Λουξεμβούργο υπέστησαν ζημιές ύψους 35,5 δισεκατομμυρίων ευρώ. Οι συνολικοί πόροι που κινητοποιήθηκαν από το Ταμείο Αλληλεγγύης ήταν 707,7 εκατομμύρια ευρώ. Δηλαδή, η ΕΕ κάλυψε μόλις το 2% του κόστους των καταστροφών. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η Γερμανία, που έλαβε πάνω από 600 εκατομμύρια, χρειάστηκε να κινητοποιήσει 30 δισεκατομμύρια από τους προϋπολογισμούς των κρατιδίων και τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό.

Κάπως περισσότερα αναλογικά ήταν τα ποσά που έλαβε η Ιταλία για τους καταστροφικούς σεισμούς του 2016-2017. Εκεί το κόστος υπολογίστηκε συνολικά στα 21,8 δισεκατομμύρια ευρώ, όμως η βοήθεια που ήρθε από το Ταμείο Αλληλεγγύης ήταν 1,2 δισεκατομμύρια ευρώ, ποσό μάλιστα που χαρακτηρίστηκε χωρίς προηγούμενο.

Όταν η Κροατία είχε τους καταστροφικούς σεισμούς του 2020-2021 με συνολικό κόστος 17 δισεκατομμύρια ευρώ, η συνολική ευρωπαϊκή βοήθεια ήταν περίπου ένα δισεκατομμύρια ευρώ.

Όσο για τη χώρα μας, αυτή έλαβε κοντά στα 90 εκατομμύρια ευρώ συνολικά για τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2007 στην Ηλεία και άλλες περιοχές. Πιο πρόσφατα, εγκρίθηκε ποσό 1.351.886 ευρώ για τις επιπτώσεις του καταστροφικού σεισμού στην Κρήτη το 2021.

Πλέον, στον τρέχοντα προϋπολογισμό 2021-2027 αντιμετωπίζει ενιαία το Ταμείο Αλληλεγγύης και το Αποθεματικό Επείγουσας Βοήθειας, ως ένα από τα ευέλικτα και ειδικά εργαλεία της, με την ονομασία Αποθεματικό Αλληλεγγύης και Επείγουσας Βοήθειας (Solidarity and Emergency Aid Reserve (SEAR)), με μέγιστο κοινό προϋπολογισμό 1,2 δισεκατομμύρια ευρώ. Ειδικά το Ταμείο Αλληλεγγύης έχει έναν προϋπολογισμό 4,107 δισεκατομμύρια ευρώ για όλη την περίοδο 2021-2027.

Κάλυψη μέχρι 6% του κόστους της καταστροφής

Το Ταμείο Αλληλεγγύης λειτουργεί με βάση μια σειρά από προϋποθέσεις. Μια μεγάλη καταστροφή είναι αυτή που υπερβαίνει το 0,6% του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος μιας χώρα ή τα 3 δισεκατομμύρια ευρώ σε τιμές 2011. Μια χώρα μπορεί να λάβει ως βοήθεια έως 2,5% του κόστους της καταστροφής μέχρι το κατώφλι που περιγράψαμε παραπάνω και το 6% για το ποσό που υπερβαίνει. Οι καταστροφές που ορίζονται ως «περιφερειακές καταστροφές» ή καταστροφές σε «γειτονική χώρα» λαμβάνουν έως 2,5% του άμεσου κόστους της καταστροφής.

Η εκταμίευση δεν είναι άμεση

Παρότι υποτίθεται ότι είναι προγράμματα για άμεση βοήθεια σε περιπτώσεις όπου οι χώρες αντιμετωπίζουν μια πολύ μεγάλη φυσική καταστροφή, εντούτοις δεν δίνονται με έναν άμεσο τρόπο. Τα κράτη πρέπει να κάνουν τη σχετική αίτηση μέσα σε ένα περιορισμένο διάστημα από την καταστροφή και ακολουθεί η διαδικασία έγκρισης.

Για παράδειγμα οι αιτήσεις που έκαναν ανάμεσα στον Σεπτέμβριο και τον Δεκέμβριο του 2021, η Γερμανία, το Βέλγιο, η Ολλανδία, η Αυστρία, το Λουξεμβούργο, για τις πλημμύρες, η Ισπανία για την έκρηξη ηφαιστείου στη Λα Πάλμα και η Ελλάδα για τον σεισμό του Αρκαλοχωρίου, πήραν την τελική έγκριση από Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 14 Δεκεμβρίου του 2022.

 Τα όρια της αναδιαπραγμάτευσης των λοιπών κοινοτικών πόρων

Μεγαλύτερα είναι τα ποσά που περιλαμβάνουν το Ταμείο Ανάκαμψης και το ΕΣΠΑ. Όμως, και εκεί δεν τίθεται θέμα να αυξηθούν τα χρήματα που θα έρθουν στην Ελλάδα. Υπάρχει μόνο το θέμα της ανακατανομής πόρων, όμως, γενικά είναι αρκετά δύσκολες οι μεγάλες αλλαγές προσανατολισμού σε συγκεκριμένα κονδύλια, εάν σκεφτούμε ότι όλα αυτά απαιτούν μια ολόκληρη διαδικασία διαπραγμάτευσης με τους εκπροσώπου της ΕΕ, που προσπαθούν να εξασφαλίσουν ότι οι δαπάνες είναι όντως επιλέξιμες.

Όλα αυτά δείχνουν ότι απέναντι στο μεγάλο κόστος από τη κακοκαιρία Daniel στη Θεσσαλία, τα όποια περιθώρια να αναλάβει μεγάλο μέρος του η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι περιορισμένα και η βοήθεια που τελικά θα έρθει από την ΕΕ θα υπολείπεται σημαντικά του συνολικού κόστους. Στοιχείο, δηλαδή, που φέρνει την κυβέρνηση αντιμέτωπη με αυτό που ήθελε να αποφύγει: δηλαδή μια μεγάλη ανακατανομή πόρων του εθνικού προϋπολογισμού.