Kellernazi: Βγαίνει ο αντισημιτισμός από τη ναφθαλίνη στην Αυστρία;

Στην Αυστρία, περισσότεροι από 64.000 Εβραίοι χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα. Οι τυχεροί μπόρεσαν να μεταναστεύσουν, αλλά μόνο αφού είχαν χάσει όλα τα υπάρχοντά τους. Ένα κοριτσάκι όμως, από τα χιλιάδες που διασώθηκαν -επιχείρηση Kindertransport- μετά από πολλές δεκαετίες, δείχνει ιδιαίτερα ανήσυχη για τη γενέτειρά της, θεωρώντας ότι οι έρχονται στο προσκήνιο οι…. Kellernazi.

Οι «ναζί του υπογείου» (Kellernazi) είναι άτομα που υποστηρίζουν τις ιδέες του εθνικοσοσιαλισμού μέσα από δραστηριότητες που δεν είναι άμεσα εμφανείς. Ο χαρακτηρισμός έχει μακρά παράδοση στην Αυστρία προκαλώντας ακόμα και δικαστικές διαμάχες. Αυτός ο όρος χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά σε σχέση με το «Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας» (FPÖ), του οποίου οι υποστηρικτές υποτίθεται ότι έχουν μια τέτοια στάση.

Το κοριτσάκι εκείνο που σώθηκε μεγάλωσε και έγινε μια πετυχημένη δημοσιογράφος είναι η Βρετανοαυστριακή Hella Pick, η οποία δούλεψε για 35 χρόνια κάνοντας ρεπορτάζ για τον Guardian, ενώ το 2021 δημοσίευσε τα απομνημονεύματά της, «Invisible Walls».

Ενώ όμως η Pick χαιρόταν πάντα να επισκέπτεται την γεννέτειρά της, ανακάλυψε ότι πολλοί Εβραίοι συμπατριώτες της δεν ήθελαν καν να πατήσουν το πόδι τους ξανά στην Αυστρία. «Πάντα ήθελα να καταλάβω γιατί οι άλλοι ένιωθαν διαφορετικά» αναφέρει η ίδια σε εκτενές άρθρο της στο Prospect. Έτσι ξεκίνησε την αναζήτησή της.

Οι «κρυμμένοι ναζί στο κελάρι»

Στην προσπάθειά της να βρει την άκρη του νήματος, ξεκίνησε με το επίφοβο ακροδεξιό «Κόμμα της Ελευθερίας» (FPÖ) το οποίο είναι το πιο δημοφιλές κόμμα στην Αυστρία αυτή τη στιγμή, με περίπου το 28% του εκλογικού σώματος να λέει ότι θα το ψηφίσει στις επόμενες εκλογές.

Μπορεί μεγάλο μέρος της απήχησής του να το οφείλει στην αντιμεταναστευτική εκστρατεία του, αλλά για τη Hella Pick, ο κώδωνας του κινδύνου κρούει λόγω των αντισημιτικών ριζών του, καθώς ιδρυτής του ήταν ο διαβόητος ναζιστής Anton Reinthaller, αλλά και του γεγονότος ότι «στεγάζει» αντισημίτες.

Οι Εβραίοι βρίσκονται στην Αυστρία από τον 12ο αιώνα, αλλά τους παραχωρήθηκαν πλήρη δικαιώματα του πολίτη μόνο το 1867, ωστόσο, ο αντισημιτισμός υπήρχε με αποκορύφωμα τη κόλαση του Ολοκαυτώματος, καθώς η χώρα υποτάχτηκε στη ναζιστική Γερμανία. Στο τέλος του πολέμου, το γερμανικό ναζιστικό κόμμα είχε σχεδόν 700.000 μέλη στην Αυστρία.

Μετά τον πόλεμο, όμως, τα μέλη αυτά στερήθηκαν των εκλογικών δικαιωμάτων τους μέχρι το 1949. Στη συνέχεια, ένα απομεινάρι του πρώην ναζιστικού κόμματος σχημάτισε ένα νέο -την Ομοσπονδία των Ανεξάρτητων (VdU) ως αντίπαλο δέος στα αντιφασιστικά κόμματα SPÖ και ÖVP. Ωστόσο, έχοντας στις τάξεις του σημαντικούς φιλοναζιστές πολιτικούς, το VdU ήταν πολιτικά αδύνατο να σημειώσει σημαντική πρόοδο. Έτσι το 1955 μετατράπηκε σε FPÖ και παρέκαμψε προσεκτικά κάθε αναφορά στον αντισημιτισμό για να μη βρεθεί εκτός νόμου.

Ωστόσο, σύμφωνα με τον πρώην Αυστριακό πρόεδρο Χάιντς Φίσερ, ο οποίος μίλησε στην Pick, το λεξιλόγιο του κόμματος εξακολουθούσε να έχει εμφανείς αντισημιτικούς τόνους και ότι πολλά από τα μέλη του αρνήθηκαν την ύπαρξη του αυστριακού έθνους και προσκολλήθηκαν στην έννοια της «μεγάλης Γερμανίας». Για σήμερα, ο Φίσερ παραδέχεται ότι οι ανησυχίες για τη θέση του αντισημιτισμού στο κόμμα δεν είναι αβάσιμες: «Δεν αμφιβάλλω ότι οι τάξεις του FPÖ εξακολουθούν να περιέχουν ορισμένους αντισημίτες». Οι Αυστριακοί ορίζουν τέτοιους ανθρώπους ως Kellernazis (ναζί στο κελάρι). «Το κόμμα προσπαθεί να το κρύψει και να το αρνηθεί. Αλλά το κάνουν ακριβώς επειδή γνωρίζουν ότι αντισημιτικές ενέργειες ή διακηρύξεις θα μπορούσαν να τους βλάψουν», λέει.

Η έκθεση που προκαλεί ανησυχία σε Εβραίους

Αυτό που ανησυχεί επιπλέον την Εβραία δημοσιογράφο είναι και η πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη από το Ινστιτούτο Εμπειρικής Κοινωνικής Έρευνας για λογαριασμό του αυστριακού κοινοβουλίου, σύμφωνα με την οποία σχεδόν το 60% των Αυστριακών έχουν υιοθετήσει αντισημιτική γλώσσα ή συμπεριφορά τον περασμένο χρόνο.

Για την Pick η έρευνα «καταδεικνύει ότι η κυρίαρχη πολιτική ηγεσία έχει σημειώσει περιορισμένη μόνο πρόοδο στην καταστολή του αντισημιτισμού και στη προώθηση της κοινής κατανόησης και αποδοχής των συγκρουόμενων ιστοριών της Αυστρίας κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος».

Σύμφωνα με τη μελέτη, το 2020, το 11% των ερωτηθέντων είπε ότι οι Εβραίοι ασκούσαν «υπερβολική επιρροή» στην Αυστρία. Το 2022, το ποσοστό αυξήθηκε στο 19%. Ένας στους τρεις Αυστριακούς πιστεύει ότι οι Εβραίοι «κυριαρχούν στις διεθνείς επιχειρήσεις» και ασκούν αυξανόμενη «δύναμη και επιρροή» στην πολιτική και τα μέσα ενημέρωσης, σύμφωνα με μια μελέτη που ανατέθηκε από την κυβέρνηση για τον αντισημιτισμό στη χώρα.

«[Αυτό] δεν είναι φαινόμενο των πολιτικών περιθωριακών ομάδων, προέρχεται από τη μέση της κοινωνίας», είπε ο Βόλφγκανγκ Σόμποτκα, πρόεδρος της κάτω αίθουσας του αυστριακού κοινοβουλίου.

Ένα σημαντικό εύρημα της μελέτης ήταν ότι ένας αυξανόμενος αριθμός Αυστριακών έχει μια προβληματική στάση απέναντι στη μνήμη του Ολοκαυτώματος. Το 1/3 είπε ότι οι Εβραίοι σήμερα προσπαθούσαν να «εκμεταλλευτούν» το γεγονός ότι υπήρξαν θύματα στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος.

Ένα παρόμοιο ποσοστό δήλωσε ότι είναι «κατά του γεγονότος ότι οι άνθρωποι συνεχίζουν να επαναλαμβάνουν ότι οι Εβραίοι σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ ΠΠ».

Το 1/5 των ερωτηθέντων είπε ότι πιστεύει ότι οι Εβραίοι ήταν τουλάχιστον «εν μέρει υπεύθυνοι» για τη δική τους ιστορική δίωξη. «Τα αποτελέσματα είναι συγκλονιστικά, αλλά όχι εκπληκτικά», δήλωσε στο Αυστριακό Πρακτορείο Τύπου ο Oskar Deutsch, πρόεδρος της Εβραϊκής Κοινότητας της Βιέννης. «Δείχνει πάνω από όλα ότι χρειαζόμαστε μια καλύτερη κοινή κατανόηση – κατανόηση για το Ολοκαύτωμα, και γνώση για τον ίδιο τον Ιουδαϊσμό», είπε ο Deutsch.

Η ισχυρότερη αύξηση των αντισημιτικών προκαταλήψεων προέρχεται τώρα από μεγάλες ισλαμικές κοινότητες μεταναστών στη χώρα. Οι μισοί από αυτούς από αραβικό και τουρκόφωνο υπόβαθρο στην έρευνα είπαν ότι το Ολοκαύτωμα ήταν υπερβολικό και το 40% κατηγόρησε τους Εβραίους για την τρέχουσα αύξηση του πληθωρισμού.

Υπάρχει πράγματι αντισημιτισμός;

H Pick πιστεύει ότι ο αντισημιτισμός που ήταν εμφανής στο παρελθόν του FPÖ συνεχίζει να σκιάζει την πολιτική ζωή της Αυστρίας και τον εβραϊκό πληθυσμό της.

Ισχύει όμως πράγματι αυτό;

Ρωτώντας η Pick τον Αυστριακό πρόεδρο Van der Bellen εάν η σημερινή αυστριακή κυβέρνηση έχει κάνει αρκετά για να καταπολεμήσει τον αντισημιτισμό, εκείνος απάντησε καταφατικά. «Αυτή η κυβέρνηση και οι προκάτοχοί της ανέλαβαν έναν αποφασιστικό ρόλο για να αντιμετωπίσουν μια απάνθρωπη ιδεολογία που συνεχίζει να ανανεώνεται και να αιχμαλωτίζει τα ανθρώπινα μυαλά», λέει. «Είμαστε όλοι υποχρεωμένοι, ξανά και ξανά, να το δούμε αυτό ξεκάθαρα και να αντιδράσουμε. Η καταπολέμηση του αντισημιτισμού, και μάλιστα κατά κάθε μορφής παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πρέπει να αγωνίζεται σε καθημερινή βάση».

Το γεγονός ότι δεν υπάρχει Μουσείο Ολοκαυτώματος όπως διαμαρτύρονται κάποιοι, δεν σημαίνει ότι η χώρα δεν είναι γεμάτη με μεγαλειώδη μνημεία για το Ολοκαύτωμα.

Σε συνέντευξή της με την Hella Pick η Αυστριακή υπουργός για την ΕΕ, Karoline Edtstadler, αναφέρει το διαβόητο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν που έχει μετατραπεί σε μουσείο Ολοκαυτώματος. Ένας γνωστός της Pick θεωρεί ότι το Μαουτχάουζεν έχει απολυμανθεί και αφαιρέθηκαν ορισμένες από τις πιο σκληρές πτυχές του «Οι επισκέπτες δεν μπορούν πλέον να δουν την πραγματική φρίκη του Ολοκαυτώματος εκεί». Ωστόσο, το μνημείο δείχνει ξεκάθαρα τι σημαίνει Ολοκαύτωμα, διαψεύδοντας υπερβολές.

Επίσης, από τον Νοέμβριο του 2021, η Αυστρία έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο τείχος μνήμης -Shoah Wall of Names- στο οποίο αναγράφονται τα ονόματα των 64.000 Αυστριακών θυμάτων του Ολοκαυτώματος -συμπεριλαμβανομένης της γιαγιάς της Pick.

Οι Εβραίοι ηγέτες της χώρας και ο πρόεδρος του Παγκόσμιου Εβραϊκού Κογκρέσου, Ronald Lauder, επαίνεσαν την πρωτοβουλία και ξεχώρισαν την Αυστρία ως κορυφαίο φως στον αγώνα κατά του αντισημιτισμού. Οι Αυστριακοί ενθαρρύνονται να επισκέπτονται τον τοίχο και οι μαθητές οδηγούνται εκεί τακτικά ως μέρος της εκπαίδευσής τους για το Ολοκαύτωμα, το οποίο περιλαμβάνεται στο σχολικό πρόγραμμα σπουδών.

Τα τελευταία χρόνια, η καγκελαρία ανέθεσε επίσης συνεντεύξεις βίντεο με όσους επιζώντες είναι ακόμη ζωντανοί, οι οποίες θα διατηρηθούν και θα είναι προσβάσιμες στα επίσημα αρχεία της χώρας.

Η Βιέννη, εξάλλου, διαθέτει ένα ακμάζον Εβραϊκό Μουσείο, το οποίο ιδρύθηκε το 1988 και υποστηρίζεται σθεναρά από τις αρχές της πόλης.

Ένα «αντισημιτικό κόμμα» με φιλικές σχέσεις με το Ισραήλ

Όσον αφορά το ακροδεξιό «Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας» ο τέως πρόεδρος της Αυστρίας Χάιντς Φίσερ, μιλώντας στη δημοσιογράφο λέει ότι πρέπει να είμαστε προσεκτικοί κατά της βιαστικής εξαγωγής συμπερασμάτων. Όπως λέει η υποστήριξη προς το FPÖ δεν πρέπει να θεωρείται απόδειξη του αυξανόμενου αντισημιτισμού. Τονίζει ότι το FPÖ επωφελείται της δυσαρέσκειας για τον κυβερνητικό συνασπισμό, υπό την ηγεσία του ÖVP, και της μειωμένης υποστήριξης για το SPÖ, το οποίο ταλανίζεται από προβλήματα ηγεσίας.

Το FPÖ, κατά την άποψη αυτή, δεν κερδίζει υποστήριξη λόγω των αντισημιτικών του ριζών, αλλά συγκεντρώνει τη δυσαρέσκεια και οφείλει μεγάλο μέρος της επιτυχίας του στην ανησυχία του κοινού για τον αριθμό των αιτούντων άσυλο, καθώς και για τον πληθωρισμό και τις εκτεταμένες δημόσιες υπηρεσίες. Ο Φίσερ αναφέρει επίσης γενικούς φόβους και αβεβαιότητες για το μέλλον ως άλλους παράγοντες που ωθούν τους ανθρώπους να ψηφίσουν υπέρ του FPÖ.

Mπορεί πράγματι στις τάξεις του να υπάρχουν αντισημιτικά στοιχεία –δίχως να είναι μετρήσιμα- και να έχει επικρίνει το Ισραήλ στην αραβοϊσραηλινή διένεξη -όπως και η διεθνής κοινότητα εξάλλου-, αλλά μέχρι το 2010, υπό την ηγεσία του Χάιντς-Κρίστιαν Στράχε, το κόμμα υποστήριξε περισσότερο το Ισραήλ.

Τον Δεκέμβριο του 2010 το FPÖ επισκέφτηκε το Ισραήλ, όπου εξέδωσαν τη «Διακήρυξη της Ιερουσαλήμ», η οποία επιβεβαίωσε το δικαίωμα του Ισραήλ να υπάρχει και να υπερασπίζεται τον εαυτό του, ιδιαίτερα ενάντια στην ισλαμική τρομοκρατία. Το κόμμα αναγνωρίζει επίσης την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ.

Μετά από πρόσκληση του FPÖ, ο Ισραηλινός Δρούζος πολιτικό Ayoob Kara του κόμματος Likud –του Νετανιάχου- επισκέφθηκε στη συνέχεια τη Βιέννη. Δύσκολα θα μπορούσε να κάνει τέτοιες κινήσεις ένα κόμμα με αντισημιτική ατζέντα η οποία ποντάρει σε αντισημίτες ψηφοφόρους.