Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή: Βίος κατ’ επιταγήν της πατρίδος

Περί του πρό τινος εν Μονάχω αποβιώσαντος Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, του μαθηματικού διεθνούς φήμης, και του επιστημονικού του έργου εγράφησαν και θα γραφούν πολλά, τόσον εδώ όσον και εις το εξωτερικόν. Αλλά διά τον Κωνσταντίνον Καραθεοδωρήν τον άνθρωπον και τον πατριώτην πρέπει να λεχθούν μερικαί λέξεις. Τόσον από σεβασμόν προς την μνήμην του όσον και διά να αποτελέσουν φωτεινόν παράδειγμα δι’ όλους μας.

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής μετά το πέρας των σπουδών του, ως μηχανικού εις τας Βρυξέλλας, ανέλαβεν εργασίαν εις τα έργα του Νείλου. Εκεί, εις την έρημον, διήρχετο τας ώρας της σχόλης του μελετών μαθηματικά συγγράμματα. Έτσι ανεκάλυψε την μαθηματικήν του ιδιοφυΐαν. Και αμέσως έλαβε την απόφασίν του: Επέστρεψεν εις Ευρώπην, ενεγράφη εις το Πανεπιστήμιον της Γοττίγκης (σ.σ. το Γκέτινγκεν της Κάτω Σαξονίας, περίφημο μαθηματικό κέντρο της Ευρώπης), εσπούδασε μαθηματικά και ήρχισε εκεί την λαμπράν του σταδιοδρομίαν, η οποία τον ανέδειξε, ιδίως μετά τον θάνατον του Πλανκ, τον επιφανέστερον μαθηματικόν του κόσμου προς δόξαν της Ελλάδος.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 28.2.1950, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αλλά ο Καραθεοδωρής υπήρξε συνάμα και ιστορικός και φιλόλογος αξίας. Ο σχολαστικισμός τού ήτο κάτι το απολύτως άγνωστον. Ημπορούσε κανείς να ζήση χρόνια ολόκληρα μαζί του χωρίς να ακούση —εάν δεν ήτο ειδικός— ούτε μίαν λέξιν περί μαθηματικών. Και εάν δεν ήξευρε κανείς ότι είχε να κάμη με μίαν διεθνή δόξαν της επιστήμης, δεν θα το αντελαμβάνετο ποτέ, τόσον απλός, τόσον σεμνός ήτο ο άνθρωπος με την γοητευτικήν προσωπικότητα και την πνευματώδη περί όλων των θεμάτων ομιλίαν του. Ηρέσκετο να περιστοιχίζεται από νέους και ήξευρε πάντοτε τον τρόπον να κινήση το ενδιαφέρον των και να ενδιαφερθή διά τα προβλήματα της ζωής των.

Όταν το 1920 ο Ελευθέριος Βενιζέλος τού επρότεινε να μεταβή εις Σμύρνην προς οργάνωσιν του Πανεπιστημίου, το οποίον επρόκειτο να ιδρυθή εκεί και να αποδείξη εις την οικουμένην ότι η Ελλάς επετέλει έργον εκπολιτιστικόν εις την Μικράν Ασίαν, δεν εδίστασεν, ουδ’ επί στιγμήν, να εγκαταλείψη την πανεπιστημιακήν του εν Βερολίνω έδραν, την ησυχίαν του και αυτήν την ανάρρωσιν του ασθενούντος υιού του, διά να ακολουθήση την επιταγήν της πατρίδος.

Εντός σχετικώς βραχέος χρονικού διαστήματος κατώρθωσε να οργανώση τας τεχνικάς σχολάς τού εν Σμύρνη Πανεπιστημίου. Αλλ’ επήλθεν η Μικρασιατική Καταστροφή. Αι τουρκικαί στρατιαί κατήρχοντο ακράτητοι προς την πανικόβλητην Σμύρνην. Ο Καραθεοδωρής όμως παρέμεινεν εις την κινδυνεύουσαν πόλιν, διά να σώση τα βιβλία και τα όργανα του Πανεπιστημίου. Και δεν ανεχώρησε παρά μόνον την τελευταίαν στιγμήν, όταν εφορτώθη και έφυγε και το τελευταίον κιβώτιον διά τας Αθήνας. Ειρήσθω εν παρόδω ότι, παρά την επικρατούσαν σύγχυσιν και ακαταστασίαν, μόνον δύο κιβώτια εχάθησαν. Βραδύτερον τού ανετέθη η αναδιοργάνωσις του Πανεπιστημίου Αθηνών. Παρ’ όλας τας αντιδράσεις που συνήντησε και τας πικρίας τας οποίας εδοκίμασε, δεν έχασε ποτέ την αισιοδοξίαν του και ήθελε να παραμείνη εις την Ελλάδα, διά να φανή χρήσιμος εις την πατρίδα του.

Ακόμη και όταν εκλήθη υπό του Πανεπιστημίου του Μονάχου ως τακτικός καθηγητής αυτού, δεν απεδέχθη την πρόσκλησιν παρά κατόπιν ισχυράς πιέσεως των φίλων του, οι οποίοι του απέδειξαν ότι ως καθηγητής εις την Ευρώπην θα ωφελούσε περισσότερον την Ελλάδα παρά παραμένων εδώ.

Καθ’ όλην την μακράν του ζωήν εις την Γερμανίαν και την εκεί σταδιοδρομίαν του, δεν επηρεάσθη ποτέ υπό του ξένου περιβάλλοντος ως προς τα αισθήματά του και δεν απεξενώθη ποτέ από την Ελλάδα. Ενυμφεύθη Ελληνίδα, την μακρυνήν του εξαδέλφην Ευφροσύνην Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή. Εις τα δύο τέκνα του, τα οποία εγεννήθησαν και εμεγάλωσαν εις την Γερμανίαν, δεν ωμιλούσε ποτέ άλλην γλώσσαν πλην της Ελληνικής. Και έδωσεν εις αυτά —βοηθούμενος και από την σύζυγόν του— καθαρώς ελληνικήν αγωγήν και βαθυτάτην αγάπην προς την μακρυνήν των πατρίδα. Το σπίτι του ήτο ανοικτόν εις όλους τους Έλληνας οι οποίοι επήγαιναν εις το Μόναχον, οποιοιδήποτε και εάν ήσαν. Και όλοι εύρισκαν πλησίον του υποστήριξιν, βοήθειαν, συμβουλήν, ευγενή και ευχάριστην υποδοχήν. Και αισιοδοξίαν, και ως προς την ιδιωτικήν των ζωήν και ως προς το μέλλον της διαρκώς ταλαιπωρουμένης Ελλάδος. Επίστευε εις το μέλλον της Ελλάδος, όπως επίστευεν εις τον Θεόν. Και πάντοτε, με πραγματικήν φιλοσοφικότητα, ηρεμίαν και πίστιν, αντιμετώπιζε τα πλήγματα της τύχης, των οποίων το σκληρότερον υπήρξεν ο προ τριών ετών επισυμβάς θάνατος της λαμπράς του συζύγου.

Το όνειρόν του ήτο να έλθη εις Αθήνας και να τελειώση εδώ τον βίον του. Επρόκειτο όμως εν τω μεταξύ να μεταβή τον Αύγουστον εις Αμερικήν, όπου τον εκάλεσαν διάφορα πανεπιστήμια διά διαλέξεις. Ατυχώς ο απροσδόκητος και αιφνίδιος θάνατός του ημπόδισε την πραγματοποίησιν των σχεδίων αυτών. Αλλά «το πώς και πότε θα πεθάνη κανείς», μου έγραφε πέρυσι ακόμη, «δεν έχει σημασίαν. Σημασίαν έχει να αποθάνη κανείς με την πεποίθησιν ότι επετέλεσε το καθήκον και την αποστολήν του». Και αυτό το έκαμεν ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής όσον ολίγοι Έλληνες.

*Αποχαιρετιστήριο κείμενο για τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 28 Φεβρουαρίου 1950 (ο συντάκτης του είχε υπογράψει με τα αρχικά του: Γ. Κ.).

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, εξέχουσα επιστημονική προσωπικότητα του 20ού αιώνα, γεννήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 1873 και απεβίωσε στις 2 Φεβρουαρίου 1950.

Ο Καραθεοδωρή, κατά τη μακροχρόνια παραμονή του στο εξωτερικό, τίμησε την Ελλάδα ως επιφανής επιστήμονας, ως πολιτισμένος άνθρωπος, ως ανιδιοτελής οραματιστής και ως αγνός πατριώτης.