Γερμανία: Πλησιάζει το τέλος του πετυχημένου οικονομικού της μοντέλου

Την τελευταία φορά που η γερμανική οικονομία ζορίστηκε, βλέποντας το ΑΕΠ της να μειώνεται ήταν πριν 20 χρόνια, το 2002 και 2003.

Ωστόσο, τότε, οι πολιτικές του καγκελάριου Γκέρχαρντ Σρέντερ, -1998 έως 2005- κατάφεραν να αυξήσουν την απασχόληση και, σε συνδυασμό με τις αυξημένες εξαγωγές γερμανικών προϊόντων σε αναπτυσσόμενες οικονομίες όπως η Κίνα, η χώρα ανέκαμψε.

Για δύο δεκαετίες η Γερμανία μεσουρανούσε με μια ανταγωνιστική βιομηχανία, σε μεγάλο βαθμό χάρη στο φθηνό ρωσικό αέριο και το εργατικό δυναμικό της Ανατολικής Ευρώπης.

Πλέον, όμως, η ισχυρότερη οικονομία της ΕΕ, μάλλον πρέπει να πεί αντίο σε εκείνες τις εποχές, με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), να χτυπάει δυνατά το καμπανάκι ανακοινώνοντας ότι η Γερμανία θα είναι η μόνη ανεπτυγμένη οικονομία που δεν θα γνωρίσει φέτος ανάπτυξη.

Ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Κρίστιαν Λίντνερ μιλάει κατά τη διάρκεια μιας συνόδου ολομέλειας της κάτω βουλής του κοινοβουλίου, Bundestag, για να παρουσιάσει τον προϋπολογισμό του 2024 και τον οικονομικό προγραμματισμό της, 5 Σεπτεμβρίου 2023 (REUTERS/Annegret Hilse)

Σε αναλυτικό ρεπορτάζ της ισπανική εφημερίδας El Pais καταδεικνύονται οι λόγοι που η γερμανική οικονομία θα πάρει τον κατήφορο, επικαλούμενη προειδοποιήσεις ειδικών ότι η έως τώρα επιτυχία μπορεί να έκανε το Βερολίνο να εφησυχάσει.

Η γερμανική οικονομία απέχει πλέον πολύ από την άνθηση της περασμένης δεκαετίας: το δεύτερο 3μηνο του 2023, το ΑΕΠ της παρέμεινε σταθερό (0,1%), αφού εισήλθε σε ύφεση στις αρχές του έτους, και δεν γνώρισε πραγματική ανάκαμψη από τον Σεπτέμβριο 2022.

Επιπλέον, ο πληθωρισμός, η μάστιγα των τελευταίων μηνών, αποδεικνύεται ιδιαίτερα ανθεκτικός στη Γερμανία, η οποία έχει πληγεί περισσότερο από την ενεργειακή κρίση. Ο υψηλός πληθωρισμός και η οικονομική ύφεση έχουν οδηγήσει σε στασιμοπληθωρισμό (πληθωρισμός που δε συνοδεύεται από αντίστοιχη αύξηση της παραγωγής, η οποία μπορεί να μείνει στάσιμη).

Έλλειψη δυναμικού

Ωστόσο τα προβλήματα της γερμανικής οικονομίας είναι διαρθρωτικά.

Η Γερμανία μπορεί να έχει ανύπαρκτη ανεργία, αλλά υπάρχουν θέσεις κενές καθώς η χώρα υποφέρει από γήρανση και έτσι δεν πληρώνονται οι θέσεις εργασίας.

Γι’ αυτό και στα τέλη Ιουνίου, το γερμανικό κοινοβούλιο ενέκρινε ένα σχέδιο για την προσέλκυση ειδικευμένων εργαζομένων στη χώρα.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η εξάρτηση από εξαγωγές

Η αλλαγή στη γεωπολιτική τάξη, που διαταράχθηκε από την εισβολή στην Ουκρανία, έχει αποκαλύψει τις αδυναμίες του γερμανικού οικονομικού μοντέλου, επισημαίνει η ισπανική εφημερίδα, αναφερόμενη σε πρόσφατη ανάλυση του έγκριτου δημοσιογράφου Βόλφγκανγκ Μούνχαου.

Ο Μούνχαου επισημαίνει πως το γερμανικό μοντέλο βασίζεται σε τρία συστατικά: ανταγωνιστικότητα κόστους, πρωτοκαθεδρία στην τεχνολογία και στη γεωπολιτική σταθερότητα. Ωστόσο, ο Μούνχαου λέει πως «όλα αυτά έχουν φύγει»!

Από τη μία πλευρά, η διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου -που αντιπροσώπευε περισσότερο από το 50% του φυσικού αερίου που καταναλώθηκε στη Γερμανία- έχει επηρεάσει την ηλεκτροεντατική βιομηχανία, αναγκάζοντας επιχειρήσεις όπως η χημική εταιρεία Lanxess να αναδιαρθρώσουν τις δραστηριότητές τους και να κλείσουν εργοστάσια.

Επιπλέον, με την Κίνα σε ύφεση, η υπερβολική εξάρτηση του εμπορίου με τον ασιατικό γίγαντα έχει γίνει εμφανής: τον Ιούλιο, σύμφωνα με τη γερμανική στατιστική υπηρεσία, οι εξαγωγές προς την Κίνα -που αντιπροσωπεύουν το 3% του ΑΕΠ της Γερμανίας- μειώθηκαν κατά περισσότερο από 6% σε ετήσια βάση.

Αεροφωτογραφία δείχνει τον τερματικό σταθμό της γερμανικής εταιρείας BLG, η οποία ειδικεύεται στις εξαγωγές αυτοκινήτων, σε ένα λιμάνι στο Αμβούργο (REUTERS/Fabian Bimmer).

«Ο κόσμος γύρω από τη Γερμανία έχει αλλάξει», λέει ο Μούνχαου, «αυτό που έχει προκύψει τώρα είναι μια κρίση τιμών ενέργειας, νέοι γεωπολιτικές συμμαχίες και τεχνολογικοί κραδασμοί που θέτουν υπαρξιακά ερωτήματα για το μέλλον του γερμανικού μοντέλου».

Κατά την άποψη του Fuest, η Γερμανία θα συνεχίσει να εξαρτάται από ένα σημαντικό επίπεδο εξαγωγών και εισαγωγών, «αλλά οι βιομηχανίες που ήταν επιτυχημένες τις τελευταίες δύο δεκαετίες, δηλαδή η χημική και η αυτοκινητοβιομηχανία, δεν θα έχουν τον ίδιο ρόλο στο μέλλον».

Η πανίσχυρη αυτοκινητοβιομηχανία έχει πληγεί ιδιαίτερα από όλους αυτούς τους παράγοντες, επιπλέον των οποίων, όπως επισημαίνει ο αναλυτής Patrick Artus σε έκθεση της επενδυτικής τράπεζας Natixis, υπάρχει ανταγωνισμός από τις ακμάζουσες κινεζικές μάρκες στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Ο αντίκτυπος του ασιατικού γίγαντα στη Γερμανία έχει διπλό πλεονέκτημα.

Αφενός η αδυναμία της τους τελευταίους μήνες επιβάρυνε τις εξαγωγές, ενώ αφετέρου η δυναμική εμπορικών σημάτων όπως η BYD απειλεί τον κλάδο της. «Η Κίνα έχει γίνει πιο διαρθρωτική ανησυχία, καθώς δεν αγοράζει πλέον μόνο γερμανικά προϊόντα, αλλά έχει γίνει και ανταγωνιστής», επισημαίνει ο Brzeski.

Πρόβλημα με την ενεργειακή μετάβαση

Συνδυάζοντας ένα συρρικνούμενο εργατικό δυναμικό και την υπερβολική εξάρτηση από τις εξαγωγές έρχονται μια σειρά επιτυχιών που αγγίζουν κατευθείαν την καρδιά της γερμανικής οικονομίας, δηλαδή τη βιομηχανία της.

Η κυριότερη ίσως βιομηχανία που ζορίζεται σημαντικά είναι η ενεργειακή μετάβαση, στην οποία η κυβέρνηση επενδύει δισεκατομμύρια ευρώ, και την οποία εκτιμούν ότι θα χρειαστεί τουλάχιστον έως το 2027 για να μειωθούν οι τιμές της ενέργειας για τη βιομηχανία. Για το λόγο αυτό, σχεδόν το 1/3 των εταιρειών επιθυμεί να επενδύσει εκτός Γερμανίας, σύμφωνα με το βαρόμετρο του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Ενεργειακής Μετάβασης.

Η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία άλλαξαν τον κόσμο, αλλά φαίνεται τη Γερμανία πολύ περισσότερο

Επιπλέον, ο επικεφαλής της ING για τη Γερμανία και την Ευρωζώνη, Carsten Brzeski, υποστηρίζει ότι τα κίνητρα που περιέχονται στον νόμο για τη μείωση του πληθωρισμού των ΗΠΑ προσελκύουν ευρωπαϊκές εταιρείες, ενώ «αποδυναμώνουν δομικά τον κλάδο».

Πρόβλημα με τις επενδύσεις

Πέρα από την υπερβολική εξάρτηση από τις εξαγωγές, την πρόκληση της ενεργειακής μετάβασης ή τη γήρανση του πληθυσμού, υπάρχει μια ενδημική πάθηση της γερμανικής οικονομίας, η οποία μέχρι στιγμής έχει καλυφθεί από υγιείς οικονομικές επιδόσεις, και αυτή είναι οι ανεπαρκείς επενδύσεις, επισημαίνει η El Pais.

«Η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία άλλαξαν τον κόσμο, αλλά η Γερμανία απέτυχε επίσης να επενδύσει και να εφαρμόσει νέες μεταρρυθμίσεις», λέει ο Brzeski, προσδιορίζοντας ως αιτία γι΄ αυτό την ανάγκη της Γερμανίας να «δώσει το καλό παράδειγμα» κατά τη λιτότητα της οικονομικής κρίσης.

Σε ένα σταθερό περιβάλλον, οι ελλείψεις στις δημόσιες επενδύσεις -με τις συνέπειές τους για τις υποδομές της χώρας- έχουν περάσει απαρατήρητες, αλλά όταν υπάρχει ανισορροπία, προκύπτει έκτακτη ανάγκη.

Σύμφωνα με τον Fratzscher, η γερμανική βιομηχανία «υστερεί διεθνώς» και πρέπει να υποβληθεί σε τριπλό μετασχηματισμό: πρώτον, πρέπει να επιταχύνει τον οικολογικό της μετασχηματισμό. Δεύτερον, διαθέτει «μία από τις χειρότερες ψηφιακές υποδομές στην Ευρώπη» και πολλές από τις μεσαίες εταιρείες της άργησαν πάρα πολύ να ψηφιοποιήσουν την παραγωγή, πράγμα που σημαίνει ότι έχουν μείνει πίσω όσον αφορά την παραγωγικότητα. Και τέλος, πρέπει να μειώσει την εξάρτησή της από την Κίνα.

Ο υπουργός Οικονομίας της Γερμανίας Robert Habeck επισκέπτεται το εργοστάσιο χάλυβα της ThyssenKrupp στο Duisburg της Γερμανίας, 26 Ιουλίου 2023. (REUTERS/Wolfgang Rattay)

Σε αυτή τη διαδικασία, και σύμφωνα με τα σχέδια των Βρυξελλών, η γερμανική κυβέρνηση επιδιώκει να προσελκύσει μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας με ένα μπαράζ κεφαλαίων: επιχορήγηση 10 δισεκατομμυρίων ευρώ και η Intel θα επενδύσει επιπλέον 30 δισεκατομμύρια ευρώ στην κατασκευή δύο τσιπ εργοστάσια παραγωγής στην πόλη του Μαγδεμβούργου. Το ταϊβανέζικο TMSC θα κάνει το ίδιο στη Δρέσδη με κρατική επιχορήγηση 5 δισ. ευρώ.

Οι οικονομολόγοι επισημαίνουν ότι ο μετασχηματισμός θα απαιτήσει συνδυασμό δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, αλλά προειδοποιούν ότι αυτό μπορεί να έλθει σε σύγκρουση με έναν άλλο ενδημικό κορμό του γερμανικού συστήματος: την υπερβολική γραφειοκρατία.

«Αυτές οι επενδύσεις παρεμποδίζονται από υπερβολικά περίπλοκες διαδικασίες σχεδιασμού, περιοριστικούς κανονισμούς και γραφειοκρατία», λέει ο Fuest στο IFO.

«Η γερμανική κυβέρνηση πρέπει να αγκαλιάσει τον μετασχηματισμό και να προωθήσει την εφαρμογή του αντί να προσπαθεί να εδραιώσει το status quo», εξηγεί ο Fratzscher: «Αυτό απαιτεί σημαντικές δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές και εκπαίδευση, καθώς και απλοποίηση των ρυθμίσεων και της γραφειοκρατίας».

Δύσκολο να αντιστραφεί η κατάσταση

Όλοι οι εμπειρογνώμονες που μίλησαν στην El Pais συμφωνούν ότι η διαδικασία του μετασχηματισμού θα απαιτήσει σημαντική οικονομική δέσμευση από το Βερολίνο. Κατά τη γνώμη του Brzeski, η αναστροφή της επενδυτικής αδράνειας της χώρας θα είναι δυνατή μόνο εάν η Γερμανία αλλάξει τους δικούς της δημοσιονομικούς κανόνες, τον συνταγματικό περιορισμό του χρέους, που ανεστάλη κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Επιπλέον, τον επόμενο χρόνο θα επανέλθουν οι δημοσιονομικοί κανόνες της ΕΕ, κάτι που θα μπορούσε να εμποδίσει τη Γερμανία ώστε να κάνει τα βήματα που ζητούν οι οικονομολόγοι της.

Όλα αυτά συνδυάστηκαν με την επιστροφή της ρητορικής λιτότητας από τη πλευρά της κυβέρνησης και με τη γερμανική ακροδεξιά να αναδεικνύεται σε υπολογίσιμη δύναμη.

Εν τω μεταξύ, ο δείκτης επιχειρηματικής εμπιστοσύνης που διεξήχθη από το ινστιτούτο στο οποίο προεδρεύει το Münchau δημοσίευσε τον 4^ο αρνητικό μήνα του τον Αύγουστο και η αντίληψη των Γερμανών επιχειρηματιών βρίσκεται στα επίπεδα του Αυγούστου 2020.

Οι πιθανότητες του Βερολίνου να αναστρέψει την κατάσταση βραχυπρόθεσμα παραμένουν ελάχιστες, και το πολιτικό τοπίο -ένας τρικομματικός συνασπισμός στην κυβέρνηση- δεν το καθιστά ευκολότερο, λέει η El Pais.

Η κυβέρνηση συνασπισμού έχει προτείνει τη θέσπιση ενιαίας τιμής ενέργειας για την ενεργοβόρα βιομηχανία, την οποία υποστήριξε ο υπουργός Οικονομικών των Πρασίνων, Ρόμπερτ Χάμπεκ, και η έγκριση ενός φιλόδοξου φορολογικού πακέτου, που προτάθηκε από τους περισσότερους στη φιλελεύθερη παράταξη της συμμαχίας, με επικεφαλής τον υπουργό Οικονομικών, Κρίστιαν Λίντνερ.

Τελικά την Τρίτη 12 Σεπτεμβρίου ψηφίστηκε ένα πακέτο δημοσιονομικής βοήθειας 32 δισ. ευρώ για τα επόμενα τέσσερα χρόνια.