Ελλάδα και ΕΕ «εθισμένες» στο πετρέλαιο

Μια μελέτη από δύο Ιταλούς ερευνητές, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Resources Policy, εξέτασε την εξάρτηση από το αργό πετρέλαιο για 28 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου.

Η διαπίστωση είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να εξαρτάται υπερβολικά από το πετρέλαιο, αν και όχι ομοιόμορφα. Στην ευρωπαϊκή κατάταξη του «εθισμού» στον «μαύρο χρυσό», η Λιθουανία, η Ελλάδα, η Ολλανδία και η Ισπανία βρίσκονται στην κορυφή της κατάταξης, με την Ιταλία να κατατάσσεται στην όγδοη θέση.

Αυτά τα δεδομένα είναι το αποτέλεσμα μιας μελέτης που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Resources Policy, που γράφτηκε από τους καθηγητές Federica Cappelli του Πανεπιστημίου της Ferrara και Giovanni Carnazza του Πανεπιστημίου της Πίζας.

Η έρευνα εξέτασε 28 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου, κατά την περίοδο μεταξύ 1999 και 2019. Κατά τη διάρκεια αυτής της ανάλυσης, αναπτύχθηκε ένας καινοτόμος πολυδιάστατος δείκτης, ο Πολυδιάστατος Δείκτης Εξάρτησης από Πετρέλαιο (MODI), που δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ πριν, ο οποίος είναι βασίζεται σε τέσσερα θεμελιώδη κριτήρια: Ενεργειακή εξάρτηση, Οικονομική Εξάρτηση, Διεθνής Εξάρτηση και Γεωπολιτική εξάρτηση

«Αυτή η πολυδιάστατη προσέγγιση μας επέτρεψε να αποκτήσουμε μια πλήρη επισκόπηση της εξάρτησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το πετρέλαιο κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το 41% των πηγών ενέργειας προέρχεται από πετρέλαιο, το 16% από φυσικό αέριο ενώ το 9% προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας», δήλωσε η Φεντερίκα Καπέλι, τονίζοντας: «Από ποσοτική άποψη, η εξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το πετρέλαιο μειώθηκε με την πάροδο του χρόνου. Αυτή η μείωση, ωστόσο, είναι αποτέλεσμα της αύξησης του ΑΕΠ παρά της πραγματικής μείωσης της κατανάλωσης αργού πετρελαίου. Επιπλέον, αυτή η συνολική μείωση δεν πρέπει να αποσπά την προσοχή από το γεγονός ότι η κατάσταση μεταξύ των διαφόρων χωρών μελών παραμένει πολύ διαφοροποιημένη και ότι οι καθυστερήσεις είναι εμφανείς σε χώρες όπως η Ολλανδία, το Βέλγιο, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ιταλία.

Υπάρχουν τέσσερα στοιχεία που λάβαμε υπόψη. Το πρώτο στοιχείο είναι αυτό της «ενεργειακής εξάρτησης». Αυτό το στοιχείο μετρά το μερίδιο της διαθέσιμης ενέργειας που προέρχεται από τη χρήση πετρελαίου. Τότε έχουμε έναν διαφορετικό τύπο εξάρτησης που μπορούμε να ορίσουμε ως «οικονομική», ικανή να ποσοτικοποιήσει την ένταση του πετρελαίου του ΑΕΠ, δηλαδή πόσο πετρέλαιο χρειάζεται για να παραχθεί μια μονάδα πραγματικού ΑΕΠ.

Άλλο στοιχείο είναι η «διεθνής εξάρτηση», η οποία αντ’ αυτού εξετάζει τη σχέση μεταξύ των καθαρών εισαγωγών πετρελαίου με την ακαθάριστη διαθέσιμη ενέργεια που προέρχεται από αυτόν τον πόρο, υπογραμμίζοντας το μερίδιο των ενεργειακών αναγκών που ικανοποιούνται από εξωτερικές χώρες, δηλαδή πόσο εξαρτημένοι είμαστε από τις χώρες εξαγωγής στις εθνικές μας ενεργειακές ανάγκες.

Η «γεωπολιτική εξάρτηση» υπολογίζει έναν δείκτη διαφοροποίησης των συνολικών εισαγωγών, διορθώνοντάς τον για την πολιτική σταθερότητα κάθε χώρας εισαγωγής. Για να μειωθεί η εξάρτηση κάποιου από το πετρέλαιο, είναι σημαντικό όχι μόνο να διαφοροποιηθεί ο αριθμός των εμπορικών εταίρων, αλλά και να συναλλαγές με πολιτικά σταθερές χώρες. Εδώ, όλα αυτά τα διαφορετικά στοιχεία έχουν συντεθεί μέσω μιας στατιστικής τεχνικής που κατέστησε δυνατή τη σύνοψη, σε μια ενιαία ιστορική σειρά, του βαθμού εξάρτησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κάθε μεμονωμένου ευρωπαϊκού κράτους από το πετρέλαιο.

Στην ευρωπαϊκή κατάταξη του «εθισμού» στον «μαύρο χρυσό», η Λιθουανία, η Ελλάδα, η Ολλανδία και η Ισπανία βρίσκονται στην κορυφή της κατάταξης, με την Ιταλία να κατατάσσεται στην όγδοη θέση.

Η Λιθουανία, η Ελλάδα, η Ολλανδία και η Ισπανία είναι οι χώρες που εξαρτώνται περισσότερο από το πετρέλαιο. Ποιοι είναι οι λόγοι πίσω από αυτές τις διαφορές;

Η Ιταλίδα καθηγήτρια εξηγεί: «Οι διαφορετικές εθνικές ενεργειακές πολιτικές επηρεάζονται από τις κοινωνικοοικονομικές και γεωγραφικές ιδιαιτερότητες των διαφόρων χωρών. Είναι πολύ δύσκολο να εντοπιστεί ένας κοινός καθοριστικός παράγοντας σε αυτές τις καθυστερήσεις. Θα πρέπει να εφαρμοστούν μελέτες οι οποίες, κατά περίπτωση, εμβαθύνουν στις ιστορικές ρίζες που οδήγησαν σε ένα συγκεκριμένο ενεργειακό μείγμα. Αυτό το στοιχείο βρίσκεται στο επίκεντρο της έρευνας που διεξάγουμε αυτήν τη στιγμή και η οποία ελπίζουμε να δούμε το φως το 2024».

Όπως φαίνεται η ΕΕ έχει ακόμη πολλή δουλειά να κάνει για να αποσυνδέσει την κατανάλωση πετρελαίου από την αύξηση του ΑΕΠ. Ποιες είναι οι κύριες προκλήσεις σε αυτή τη διαδικασία και ποιες πολιτικές θα μπορούσαν να είναι αποτελεσματικές για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων που θέτει η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία;

Ο Τζοβάνι Καρνάτσα αναλύει: «Η μελέτη μας έχει επισημάνει πώς η αποσύνδεση της κατανάλωσης πετρελαίου από την αύξηση του ΑΕΠ τα τελευταία χρόνια έχει συμβεί μόνο σε σχετικούς όρους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η αποσύνδεση που σημειώθηκε οφειλόταν στην υψηλότερη αύξηση του ΑΕΠ και όχι στην πραγματική μείωση της κατανάλωσης πετρελαίου. Από αυτή την άποψη, λοιπόν, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν ακόμη πολύ δρόμο να διανύσουν για να επιτύχουν αποτελεσματικά τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Η κύρια πρόκληση που αντιμετωπίζουμε είναι ο χρόνος, διότι υπάρχουν πολλές αλλαγές που πρέπει να γίνουν και ο χρόνος που έχουμε στη διάθεσή μας είναι σύντομος, δεδομένου ότι η κλιματική αλλαγή βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη.

Από πρακτικής άποψης, εν προκειμένω τεχνολογική, πρέπει να αντιμετωπίσουμε μια μετατροπή του ενεργειακού συστήματος προς ανανεώσιμες πηγές ενέργειας τα επόμενα χρόνια, κάτι που συνεπάγεται την ανάγκη μετατροπής ορισμένων εγκαταστάσεων και από τεχνολογική άποψη, σκεφτείτε π.χ. , σε σταθμούς φόρτισης ηλεκτρικών αυτοκινήτων.

Σε αυτό προστίθενται οι προκλήσεις που συνδέονται με την αβεβαιότητα της κλιματικής αλλαγής και τις ακραίες θερμοκρασίες, όπως αυτές που καταγράφηκαν αυτό το καλοκαίρι που οδηγούν σε μεγαλύτερη χρήση των κλιματιστικών και επηρεάζουν προφανώς τους στόχους εξοικονόμησης ενέργειας, και αυτές οι γεωπολιτικές που μας οδήγησαν πέρυσι σε ξαφνικά αλλαγές στις εμπορικές σχέσεις.

Η εξάρτηση των ρωσικών εξαγωγών πετρελαίου από την ΕΕ τονίστηκε στη μελέτη σας. Πώς πιστεύετε ότι αυτή η εξάρτηση από εξωτερικούς προμηθευτές, ιδίως τη Ρωσία, θα μπορούσε να επηρεάσει την ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ;

Ο Ιταλός καθηγητής απάντησε στην ερώτηση του «quifinanza.it»: «Το θεμελιώδες σημείο είναι ένα: ανάλογα με έναν ορυκτό πόρο που δεν υπάρχει στην εθνική επικράτεια καθιστά αυτόματα μια δεδομένη χώρα εξαρτημένη από τον εν λόγω εμπορικό εταίρο. Εάν η χώρα εισαγωγής καλύπτει μεγάλο μέρος των ενεργειακών της αναγκών με αυτόν τον πόρο και ο εμπορικός εταίρος είναι εξαιρετικά ασταθής, οι πιθανότητες να γίνει ιδιαίτερα ευάλωτος αυξάνονται σημαντικά.

Το να είσαι ευάλωτος από μόνο του δεν είναι πρόβλημα. Τα προβλήματα εμφανίζονται όταν, λόγω εξωγενών κραδασμών, η προσφορά και η τιμή αυτού του πόρου αρχίζουν να είναι πολύ ασταθείς (όπως η αύξηση της τιμής της βενζίνης). Όλοι έχουμε κατά νου τις συνέπειες στον πληθωρισμό από το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία. Η αύξηση της ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ πρέπει να βασίζεται σε ένα σχέδιο που θα λαμβάνει υπόψη όλα τα στοιχεία που αναφέραμε ως πηγή εξάρτησης, επιταχύνοντας την οικολογική μετάβαση και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Κατά τη γνώμη μας, οι κύριοι τρόποι για τη μείωση της εξάρτησης από το πετρέλαιο και την προώθηση της ενεργειακής βιωσιμότητας στην ΕΕ περιλαμβάνουν κυρίως την αύξηση της εξοικονόμησης ενέργειας, δεδομένου ότι χρησιμοποιούμε τόση ενέργεια περιττή και αναποτελεσματική, και επιταχύνοντας τη μετάβαση προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Για να επιτευχθούν αυτοί οι δύο μακροσκοπικοί στόχοι, οι ευρωπαϊκές χώρες χρειάζονται τεράστιες δημόσιες επενδύσεις για την προώθηση της ενεργειακής απόδοσης και της γρήγορης μετατροπής κτιρίων και εγκαταστάσεων παραγωγής, καθώς και για την ενίσχυση των δημόσιων συγκοινωνιών και τη δημιουργία μιας έγκυρης εναλλακτικής στη χρήση ιδιωτικών μέσων μεταφοράς».