Η αλήθεια για την παιδική ηλικία της Κόκο Σανέλ: Σε αναζήτηση της Γκαμπριέλ

«Το χασάπικο ήταν το μόνο μέρος στο χωριό Courpière της Ωβέρνης που έδειχνε σημεία ζωής όταν το επισκέφθηκα ένα απόγευμα Αυγούστου» γράφει η Justine Picardie και συνεχίζει: «Μια χούφτα μισοβαμμένα σπίτια και κλειστά παράθυρα, αυτό το νυσταγμένο, μικρό μέρος φέρεται να ήταν κάποτε το σπίτι μιας από τις πιο διάσημες σχεδιάστριες μόδας του κόσμου: Της Κοκό, κατά κόσμον Γκαμπριέλ Σανέλ. Ωστόσο, ο εντοπισμός οποιουδήποτε απτού στοιχείου αποδεικνυόταν εξαιρετικά δύσκολος και τα αρχεία της πρώιμης ζωής της καλύπτονταν από μια εσάνς No. 5 στην αύρα της.

Η έλλειψη σαφήνειας σχετικά με το από πού προήλθε η Σανέλ δεν εμποδίζει τους ανθρώπους να νομίζουν ότι ξέρουν ποια είναι. Μέρος αυτού οφείλεται σε παραπλάνηση των ΜΜΕ. Βεντέτες με αντίπαλους σχεδιαστές (χάρη στο μιούζικαλ του Μπρόντγουεϊ, Coco, με πρωταγωνίστρια την Κάθριν Χέπμπορν). Φήμες ότι η μεγαλύτερη αδελφή της, η Τζούλια αυτοκτόνησε, και ότι ο γιος της Τζούλια, ο Αντρέ, ήταν στην πραγματικότητα το νόθο παιδί της Κόκο Σανέλ. Υπάρχουν, δε, πολλές αναφορές ότι υπήρξε συνεργάτης των Ναζί.

Στα χνάρια της Κοκό

Γκουγκλάρετε το όνομα «Coco Chanel» και θα αντιμετωπίσετε 50 διαφορετικές εκδόσεις της ζωής της. Χωρίς αποδείξεις για κανέναν από τους παραπάνω ισχυρισμούς, πώς ξέρουμε ποια είναι η αλήθεια;

«Νομίζω ότι το σπίτι της ήταν δίπλα στην κατασκήνωση» είπε ένας πελάτης στο κρεοπωλείο του Courpière.

«Όχι, ήταν το σπίτι που ανήκει στον ψυχίατρο» είπε ένας άλλος με αυτοπεποίθηση.

«Αχ, Κοκό Σανέλ έζησε εδώ;» ρώτησε η ίδια η χασάπης με έκπληξη.

Ήταν έτσι παντού όπου πήγαινα, μια σειρά από χαμένες πόλεις της Ωβέρνης σε μια περιοχή της κεντρικής Γαλλίας γνωστή ως la diagonale du vide (η κενή διαγώνιος), μακριά από την τυπική τουριστική πίστα. Πόλεις όπως Mont-Dore, Brive-la-Gaillarde, Moulins, Thiers. Κανείς δεν μου έδωσε περισσότερες πληροφορίες από όσες μπορούσα να συλλέξω μέσω διαδικτύου.

Ακόμα και η λουτρόπολη του Βισύ, όπου η Σανέλ εργαζόταν ως νεροκοπέλα, σερβίροντας ποτήρια από τα διάσημα θειώδη νερά του Βισύ στους επισκέπτες, δεν μου έδωσε τίποτα. Το μικρό μαύρο φόρεμα που πιστώνεται με την εφεύρεση μπορεί να έχει διαπεράσει την ραπτική σε όλο τον κόσμο, το πανταχού παρόν άρωμα υπογραφής, Chanel No. 5, διαθέσιμο σε κάθε boutique αεροδρόμιο αφορολόγητο και κρουαζιερόπλοιο – αλλά μέχρι η Γκαμπριέλ Σανέλ να γίνει Κοκό φαίνεται ότι δεν άφησε κανένα αποτύπωμα.

Η αισθητική της Chanel ήταν ασπρόμαυρη αλλά η ζωή της εμάτη με αποχρώσεις του γκρι

Είναι ιδιαίτερα δύσκολο να βγάλεις άκρη, καθώς η Σανέλ είπε διαβόητα πολλές διαφορετικές ιστορίες σε διαφορετικούς δημοσιογράφους που της πήραν συνέντευξη κατά τη διάρκεια της ζωής της και αυτές οι ιστορίες, ειδικά εκείνες που αφορούν στην παιδική της ηλικία, συχνά δεν συγκλίνουν.=

Αλλά καθώς η πρώτη μεγάλη έκθεση του έργου της Σανέλ στο Ηνωμένο Βασίλειο (Gabrielle Chanel: Fashion Manifesto) ανοίγει στο μουσείο V&A, στις 16 Σεπτεμβρίου 2023, είναι μια υπενθύμιση ότι η γραμμή μεταξύ τέχνης και καλλιτέχνη είναι συχνά δυσδιάκριτη.

«Η αισθητική της Chanel μπορεί να είναι ασπρόμαυρη, αλλά η ζωή της είναι γεμάτη με αποχρώσεις του γκρι» γράφει η Justine Picardie, συγγραφέας μόδας και πρώην αρχισυντάκτρια του Harper’s Bazaar. «Τείνω να μην χρησιμοποιώ τη λέξη «ψέμα» για τη Σανέλ. Έπρεπε να δημιουργήσει μια σειρά από ιστορίες που να μπορούν να καθιερώσουν τον μύθο της. Η αλήθεια για την παιδική της ηλικία ήταν πολύ αφόρητη και νομίζω ότι ήθελε να την αφήσει όσο το δυνατόν πιο πίσω της».

Η Picardie έχει περάσει 25 χρόνια ερευνώντας τη σχεδιάστρια, και η βιογραφία της, Coco Chanel: The Legend and the Life, έχει ενημερωθεί και αναδημοσιευτεί για να συμπέσει με τη νέα έκθεση, και περιλαμβάνει πολύ περισσότερες λεπτομέρειες για την προηγούμενη ζωή της Σανέλ.

Νέα στοιχεία στο φως

«Ο λόγος που έχω κάνει μια νέα έκδοση του βιβλίου μου είναι επειδή ανακάλυψα πολύ νέο υλικό. Η Σανέλ έχει συνεχώς τη δυνατότητα να με εκπλήσσει» δήλωσε η Picardie.

Τα ταξίδια της ίδιας της Ricardie την οδήγησαν στο Ωμπαζίν, το ορφανοτροφείο όπου η Σανέλ και οι αδελφές της τοποθετήθηκαν όταν εγκαταλείφθηκαν από τον πατέρα τους, και στο πρώην διαμέρισμα της Σανέλ, στην οδό Καμπόν του Παρισιού. Συναντήθηκε επίσης με ανθρώπους που είχαν γνωρίσει τη Σανέλ προσωπικά, μεταξύ των οποίων ο στενός της φίλος Κλωντ Ντέιλι, η ανιψιά της Γκαμπριέλ Λαμπρουνίε και μια ηλικιωμένη γυναίκα από το Ωμπαζίν.

Αυτό που ανακάλυψε η Picardie είναι ότι η Γκαμπριέλ Σανέλ γεννήθηκε στο Σαουμούρ στις 19 Αυγούστου του 1883, το νόθο παιδί της Ευγενίας (Ιωάννας) Ντεβόλς και του Ανρί-Αλμπέρ Σανέλ, οι οποίοι ήταν τότε άγαμοι. Λόγω ενός τυπογραφικού σφάλματος, καταχωρίσθηκε ως «Chasnel» στο πιστοποιητικό γέννησής της. Οι γονείς της είχαν ήδη ένα παιδί, την Τζούλια, που γεννήθηκε έναν χρόνο πριν από τη Σανέλ. Ο πατέρας της, που φαινομενικά έπρεπε να περάσει το υπόλοιπο της ζωής του τρέχοντας μακριά από την οικογένειά του, δεν ήταν παρών στις δύο γενιές.

Ο Ανρί-Αλμπέρ και η Ιωάννα τελικά παντρεύτηκαν όταν η Γαβριέλ ήταν 15 μηνών -όχι κάποιο γεγονός που θα έκανε τον πατέρα της περισσότερο παρόντα στη ζωή της. Απέκτησαν άλλα τέσσερα παιδιά τα επόμενα επτά χρόνια, αν και κανένα δεν πέρασε ποτέ σε νηπιακή ηλικία. Τα παιδιά που επέζησαν ήταν η μικρή αδελφή της Σανέλ, Αντουανέτα, και οι αδελφοί Λουσιέν και Αλφόνς.

Δείτε ένα βίντεο με τη ζωή της 

Σκοτεινή παιδικότητα και ανακρίβειες

«Ο πατέρας της ήταν περιπλανώμενος, οπότε δικαιολογούνται αυτά τα ασαφή» δήλωσε η Picardi. «Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι δεν γνωρίζουμε ακριβώς τις κινήσεις της ως παιδί, καθώς μετακινούνταν συνεχώς μεταξύ μικρών εμπορικών πόλεων».

Μια ημερομηνία-σταθμός είναι το 1895. Η μητέρα της Σανέλ, Ζαν, εμφανίζεται στα αρχεία θανάτου της Μπριβ-λα-Γκαγιάρντ, που βρέθηκε νεκρή στο κρεβάτι της ένα παγωμένο πρωί. Δεν είναι σαφές αν κάποιο από τα παιδιά της ήταν παρόν εκείνο το πρωί. Σε συνεντεύξεις με δημοσιογράφους, η Σανέλ ισχυρίστηκε ότι ήταν έξι ετών. Ήταν στην πραγματικότητα ήταν 11 ετών και αυτές οι ανακρίβειες στην ηλικία της συνεχίστηκαν σε όλη της τη ζωή.

Μετά το θάνατο της Ζαν, τα αρχεία θολώνουν για άλλη μια φορά. Μερικοί είπαν ότι η Σανέλ και οι αδελφές της ζούσαν με μέλη της οικογένειάς τους στο Τίερς, μια μεσαιωνική πόλη με ερμητικά κτίρια από ξύλο της Ωβέρνης, και η ίδια η Σανέλ αναφέρεται σε συνεντεύξεις να λέει ότι είχε σταλεί να ζήσει με θείες.

Αυτό μπορεί να συνέβη, αλλά μάλλον ήταν προσωρινό, καθώς το 1896 η Σανέλ και οι αδελφές της βρέθηκαν σε ένα ορφανοτροφείο που διαχειρίζονταν μοναχές, στο Ωμπαζίν (Aubazine), στο οποίο τις εγκατέλειψε ο πατέρας τους. Θα μείνουν εδώ μέχρι η Σανέλ να κλείσει τα δεκαοχτώ.

Θεωρείται ότι η λιτότητα των ετών της Σανέλ στο Ωμπαζίν οδήγησε στη δια βίου προτίμησή της για μονόχρωμα σχέδια μόδας.

Τραγουδίστριες σε τοπικούς στρατώνες

«Υπήρχε μια προφορική ιστορία στο Ωμπαζίν μεταξύ των μοναχών» εξήγησε η Picardie. «Γνώρισα μια ηλικιωμένη κυρία η οποία είχε γεννηθεί στο χωριό. Αυτή η γυναίκα είχε γνωρίσει τη Σανέλ, η οποία συνήθιζε να επιστρέφει στο Ωμπαζίν για να επισκεφτεί συγκεκριμένα μια μοναχή, παρόλο που ποτέ δεν είχε περάσει τη νύχτα».

Σε ηλικία 18 ετών, η Σανέλ απέκτησε μια φιλανθρωπική θέση στο οικοτροφείο Notre-Dame στο Μουλέν. Όταν έφυγε από το σχολείο, η ηγουμένη του σχολείου βρήκε για εκείνη και την αδελφή της Αντουανέτ δουλειά ως μοδίστρες σε ένα υφασματάδικο της πόλης. Εκεί άρχισε να έχει συναντήσεις με αξιωματικούς του στρατού, καθώς πολλά συντάγματα φρουρούσαν το Μουλέν. Οι δύο αδερφές άρχισαν επίσης να τραγουδούν σε συναυλίες για τους τοπικούς στρατώνες. Ένα από τα τραγούδια του ρεπερτορίου της Γκαμπριέλ ήταν το «Qui qu’a vu Coco?». (Ποιος είδε την Κοκό;), ένα τραγούδι για ένα νεαρό κορίτσι που χάνει τον σκύλο της στο Τροκαντερό του Παρισιού.

Η Γκαμπριέλ μεταμορφωνόταν στην Κοκό Σανέλ που θα γνώριζε ο κόσμος

Το 1901, η Σανέλ πέρασε το καλοκαίρι με τον παππού της στο Βισύ. Έλεγε στους δημοσιογράφους ότι ήταν 16, κλέβοντας πέντε χρόνια από την ηλικία της, αλλά ήταν στην πραγματικότητα 21 ετών. Εκεί συνάντησε τον αξιωματικό του ιππικού Ετιέν Μπαλσάν, ο οποίος επρόκειτο να γίνει ο εραστής της και το διαβατήριό της από την Ωβέρνη.

Η ζωή της Σανέλ από εδώ, πρώτα στο Château Royallieu, το αρχοντικό του Μπαλσάν και το αββαείο του στην Compiègne, στη συνέχεια στο Παρίσι, είναι ευκολότερο να εντοπισθεί. Ακολούθησαν μια σειρά από εραστές, μεταξύ των οποίων -και ίσως πιο σημαντική επιρροή στη ζωή της-, ήταν Arthur «Boy» Capel, ο οποίος πέθανε σε ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα, το 1919.

Η καριέρα της Σανέλ ως σχεδιάστρια μόδας απέκτησε ισχύ και δύναμη, αλλά η προσωπική της ζωή εξακολουθούσε να μαστίζεται από τραγωδία. Το 1910 η αδελφή της Τζούλια πέθανε, αφήνοντας έναν εξάχρονο γιο, τον Αντρέ. Επί μακρόν αναφέρονταν ότι η Ιουλία είχε αυτοκτονήσει αλλά η Picardi ανακάλυψε ότι η Ιουλία στην πραγματικότητα πέθανε στο Παρίσι τον μήνα Μάιο. Ο Αντρέ επρόκειτο να είναι η πηγή για ακόμα περισσότερες φήμες γύρω από τη Σανέλ, και πολλοί πίστευαν ότι ήταν ο βιολογικός γιος της Σανέλ και όχι το παιδί της αδελφής της Τζούλια.

«Δε θέλω να ξεπλύνω τη Σανέλ»

Το βιβλίο της Picardi μπαίνει σε πολύ περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την ενήλικη ζωή και καριέρα της Σανέλ. «Ένα πράγμα που δεν μπόρεσα να αγνοήσω όταν προσπαθούσα να ξηλώσω την παιδική της ηλικία ήταν οι διαδεδομένοι ισχυρισμοί ότι η Σανέλ ήταν συνεργάτης των Ναζί, ακολουθώντας την σχέση της με έναν Γερμανό κατάσκοπο.

»Ο Χανς Γκίντερ φον Ντίνκλαγκ, γνωστός ως «Σπατζ», ήταν 13 χρόνια νεότερος από τη Σανέλ (58 ετών τότε) όταν ξεκίνησε η σχέση τους. Μισός Άγγλος, μισός Γερμανός, μιλούσε Αγγλικά με τη Σανέλ στο διαμέρισμά τους στο Παρίσι. Αποκαλύφθηκε ότι ήταν επικίνδυνος Γερμανός κατάσκοπος, αλλά για άλλη μια φορά, η συμμετοχή της Σανέλ είναι λιγότερο ξεκάθαρη.

»Δεν θέλω να ξεπλύνω τη Σανέλ, αλλά πιστεύω ότι είναι o αποδιοπομπαίος τράγος» γράφει η Picardi, η οποία ερεύνησε αυτά τα κεφάλαια στα αρχεία της Γαλλικής Αντίστασης και του Οίκου των Σανέλ.

Ωστόσο, η έκθεση V&A περιλαμβάνει στοιχεία για τη συνωμοσία της Σανέλ με τους Ναζί στο κατεχόμενο Παρίσι – καθώς και προηγουμένως αόρατα έγγραφα που αποκαλύπτουν τη σύνδεσή της με τη γαλλική αντίσταση.

«Δεν μπορούσαμε να κάνουμε μια επίδειξη για τη Σανέλ και να μην τα πούμε στο ιστορικό της εν καιρώ πολέμου» δήλωσε η Οριόλε Κάλεν, ανώτερη επιμελήτρια υφασμάτων και μόδας στο V&A, σε πρόσφατη συνέντευξη στην εφημερίδα Guardian.

Ίσως το αίνιγμα-Σανέλ είναι μέρος της γοητείας της

«Δεν είναι βιογραφική καταγραφή, αλλά μια παράσταση που κοιτάζει την καριέρα της ως σχεδιάστρια» είπε η Κάλεν. «Χαράσσει την εξέλιξη του μοναδικού σχεδιαστικού στυλ της Γκαμπριέλ «Κόκο» Σανέλ και την ίδρυση του οίκου Chanel, από το έργο της ως μοδίστρα και το άνοιγμα των πρώτων μπουτίκ της, στο Ντοβίλ το 1912 και στο Μπιαρίτζ το 1915, μέχρι την τελική συλλογή της την άνοιξη-καλοκαίρι το 1971».

Τελικά, όλοι επιθυμούν, όπως φαίνεται, να ξεχάσουν την πραγματική ιστορία της Chanel εστιάζοντας στο απόλυτο έργο της πάνω στη μόδα.

*Με στοιχεία από bbc.com