Η Ιρλανδία έχει χρήματα αλλά δεν ξέρει τι πρέπει να τα κάνει

Δεκαπέντε χρόνια μετά το σκάσιμο της φούσκας των ακινήτων που ανάγκασε την Ιρλανδία να ζητήσει ένα πακέτο διάσωσης δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ, η χώρα ανακαλύπτει ότι και το αντίθετο, δηλαδή το να έχει χρήματα που… πέφτουν από τα δέντρα είναι επίσης πρόβλημα.

Γεμάτη ξένες πολυεθνικές, κυρίως αμερικανικές τεχνολογικές και φαρμακευτικές εταιρείες, λόγω του χαμηλού φορολογικού συντελεστή της για τις επιχειρήσεις, η Ιρλανδία φέτος προβλέπεται να έχει δημοσιονομικό πλεόνασμα ύψους 10 δισ. ευρώ, γράφουν οι New York Times. Για τον επόμενο χρόνο, το πλεόνασμα εκτιμάται ότι θα είναι ακόμα υψηλότερο, περίπου στα 16 δισ. ευρώ.

Καθοδόν προς την ετοιμασία του ετήσιου κρατικού προϋπολογισμού, που θα παρουσιαστεί τον Οκτώβριο, το μεγάλο νησί της βορειοδυτικής Ευρώπης φαίνεται να δυσκολεύεται να αποφασίσει  πώς να ξοδέψει όλα αυτά τα χρήματα. Ανάμεσα στις επιλογές θα ήταν να τα βάλει στην άκρη για το μέλλον, να αποπληρώσει χρέη, να επενδύσει σε κατοικίες για να αντιμετωπίσει την στεγαστική κρίση, να τα διαθέσει για υποδομές, όπως νοσοκομεία, σχολεία και ένα μετρό ή να τα δαπανήσει για φοροελαφρύνσεις και άλλα μέτρα στήριξης.

«’Οτι και εάν κάνουν, θα αφήσουν κάποιους ανθρώπους παραπονεμένους»

Καμιά όμως από αυτές τις επιλογές δεν είναι εύκολη, σημειώνει η αμερικανική εφημερίδα, επικαλούμενη τον Ιρλανδό αρθρογράφο Κλιφ Τέιλορ, ο οποίος δήλωσε πρόσφατα πως «ότι και εάν κάνουν, θα αφήσουν κάποιους ανθρώπους παραπονεμένους». Αυτή τη στιγμή, συζητείται το ενδεχόμενο να βάλουν τα χρήματα στην άκρη, σε ένα fund κρατικού πλούτου, που θα βοηθήσει να καλυφθεί το αυξανόμενο κόστος των συντάξεων, μεσούσης της γήρανσης  του πληθυσμού. «Αλλά εάν το κάνουν αυτό, άλλοι άνθρωποι θα πουν ότι είναι ανάγκη να ξοδέψουμε χρήματα σήμερα, σε πράγματα όπως η στέγαση, οι μεταφορές και η υγεία, καθώς και να αλλάξουμε το ενεργειακό μας σύστημα για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή», προσθέτει ο ίδιος.

Πάνω από αυτή τη μεγάλη δημόσια συζήτηση επικρέμεται η προειδοποίηση ότι τα δημόσια οικονομικά της Ιρλανδίας είναι απρόβλεπτα, οπότε η χώρα δεν θα πρέπει να θεωρεί αυτά τα πλεονάσματα δεδομένα.

Η αλήθεια είναι ότι οι υποδομές της Ιρλανδίας, και ιδιαίτερα οι κατοικίες, βρίσκονται σε άσχημη κατάσταση. Η κατασκευαστική δραστηριότητα, που άνθισε την εποχή του «Κελτικού Τίγρη», στα τέλη της δεκαετίας του 1990 με τις αρχές του 2000, κατέρρευσε με το σκάσιμο της φούσκας των ακινήτων το 2008. Τότε, η Ιρλανδία αναγκάστηκε να ζητήσει πακέτο διάσωσης ύψους 77 δισ. δολαρίων για να γλιτώσει τη χρεοκοπία.

Πρόβλημα στέγασης

Η Ιρλανδία, μια χώρα με έναν από τους ταχύτερα αυξανόμενους πληθυσμούς της Ευρώπης, σήμερα αντιμετωπίζει σοβαρές ελλείψεις σε κατοικίες και διαμερίσματα. Τα υψηλά ενοίκια σημαίνουν ότι ειδικά οι νέοι δυσκολεύονται να βρουν ένα μέρος να μείνουν, ενώ ο αριθμός των αστέγων, συμπεριλαμβανομένων οικογενειών που δουλεύουν, αυξάνεται συνεχώς.

Οι ελλείψεις στέγης και άλλων δομών είναι τόσο σοβαρές, που σήμερα αποτελούν εμπόδιο για την οικονομία, καθώς οι επιχειρήσεις δυσκολεύονται να προσελκύσουν και να κρατήσουν τους εργαζόμενους που χρειάζονται.

A surplus of 10 billion euros sounds like a good thing, but deciding what to do with it has become a fiscal headache.https://t.co/7gLM8mjmn0

— The New York Times (@nytimes) September 15, 2023

Πρόσφατη δημοσκόπηση των Irish Times έδειξε ότι το 40% των Ιρλανδών θα ήθελε τα χρήματα να δαπανηθούν για τη βελτίωση στις συγκοινωνίες, τις κατοικίες, τα νοσοκομεία και τα σχολεία, ενώ το 25% προτιμά δαπάνες για την υγεία και την εκπαίδευση. Μόνο το 9% θέτει τις φοροελαφρύνσεις σαν πρώτη επιλογή και το 5% θα ήθελε να αποπληρωθεί το χρέος.

Δύσκολες οι μεγάλες επενδύσεις

Το πρόβλημα είναι ότι οι ιρλανδικές κυβερνήσεις δεν έχουν καλό προηγούμενο στη διαχείριση μεγάλων επενδύσεων, εξηγεί ο Ίον Ρίβς, καθηγητής Οικονομικών στο πανεπιστήμιο Limerick. Παραδοσιακά, ξοδεύουν πολλά σε διάφορα σχέδια όταν η οικονομία πηγαίνει καλά, αλλά τα πάντα «παγώνουν» στις πιο δύσκολες εποχές, δηλαδή ακριβώς τη στιγμή που η οικονομία θα το χρειαζόταν. Και κατά κανόνα, τα μεγάλα έργα υποδομών στην Ιρλανδία βγαίνουν εκτός προϋπολογισμού και χρονοδιαγράμματος.

Ταυτόχρονα, το Δουβλίνο αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα με την κίνηση στους δρόμους και είναι μία από τις λίγες πρωτεύουσες της Ευρώπης που δεν έχουν μετρό. Όμως τα σχέδια για μια γραμμή προς το αεροδρόμιο ξεκίνησαν το 2000 με κόστος 3,5 δισ. ευρώ και πλέον εκτιμάται ότι το σχέδιο θα ολοκληρωθεί σε 10 χρόνια, με τον προϋπολογισμό να έχει ανέβει στα 7-12 δισ. ευρώ.

Με τους Ιρλανδούς να προσέρχονται στις κάλπες μέσα στα επόμενα δύο χρόνια και το κεντροαριστερό κόμμα Sinn Fein να εμφανίζεται ενισχυμένο, καθώς υπόσχεται επενδύσεις σε κατοικίες, η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Λίο Βαράντκαρr, του κεντροδεξιού Fine Gael και του αντιπροέδρου Μιχόλ Μάρτιν από το Fianna Fail, ενδέχεται να ποντάρει σε μειώσεις φόρων και άλλες παροχές κατά την δημοσίευση του προϋπολογισμού τον Οκτώβριο.

Άγνωστη διάρκεια

Όμως, αυτό που καλούνται να λάβουν υπόψη τους οι βουλευτές είναι πως κανείς δεν γνωρίζει πόσο θα κρατήσει αυτή η καλή εποχή για την Ιρλανδία.

Μεγάλο μέρος του πλεονάσματος προέρχεται από τους φόρους αμερικανικών επιχειρήσεων όπως οι Meta, Apple, Google και Pfizer, οι οποίες περνούν μέρος των εκτός ΗΠΑ εσόδων τους και των πνευματικών δικαιωμάτων τους μέσω των ιρλανδικών θυγατρικών τους. Οι θυγατρικές αυτές φορολογούνται με συντελεστή μόλις 11,5% αλλά ο ΟΟΣΑ προωθεί μία προσπάθεια για τη δημιουργία ενός παγκόσμιου ελάχιστου φορολογικού συντελεστή στο 15%, ο οποίος θα μπορούσε να μειώσει το φορολογικό πλεονέκτημα της Ιρλανδίας.

Συνεπώς, τα χρήματα που εισρέουν στη χώρα μπορούν να φύγουν και πάλι και ακόμα χειρότερα να εξαφανιστούν κυριολεκτικά στον αέρα…