Δημήτρης Πικιώνης: Ένας οραματιστής αρχιτέκτονας που υλοποίησε το… ανέφικτο

Μπορεί σήμερα να απολαμβάνουμε τον περίπατο στου Φιλοπάππου και να έχουμε την αίσθηση ότι ήταν πάντα έτσι, ότι περπατάμε πάνω σε έργα της αρχαιότητας, ωστόσο πρόκειται για μεταπολεμικό έργο του Δημήτρη Πικιώνη. Ο μεγάλος αρχιτέκτονας έφυγε από τη ζωή, στις 28 Αυγούστου του 1968, στην Αθήνα.

Γι’ αυτό το αδιατάρακτο του τοπίου και της μνήμης, για την ιστορική συνέχεια που αποπνέει το έργο του, σε πλήρη εναρμόνιση με το φυσικό τοπίο, ευθύνεται ο σπουδαίος δημιουργός που «ελιμπίσθηκε το ανέφικτο», για να χρησιμοποιήσουμε και τις λέξεις του.

Περίπου 40 χρόνια μετά την κατασκευή του, το εν λόγω έργο ανακηρύχθηκε, το 1996, μνημείο προστατευόμενο από την UNESCO, ενώ  χαρακτηρίστηκε από το υπουργείο Πολιτισμού «ιστορικό διατηρητέο μνημείο» και «έργο τέχνης».

Το πάθος του δημιουργού

Είναι χαρακτηριστικές οι ιστορίες που αποδίδουν το πάθος του αρχιτέκτονα. Πήγαινε τη νύχτα και μελετούσε με το φως του φεγγαριού ή υπό το φως των κηρίων το πώς έπεφταν οι σκιές των δέντρων, το πώς «βιωνόταν» ο περίπατος στο ιδιαίτερο ανάγλυφο της περιοχής. Γι’ αυτό πέτυχε και το ανέφικτο: να κρατήσει την αρμονία και να φέρει στη σύγχρονη εποχή το αρχαϊκό μέτρο.

Τα υλικά που ενσωμάτωσε στο λιθόστρωτο, ήταν από τα χαλάσματα του 19^ου αιώνα της Αθήνας.

Οι μαθητές του που είχαν λάβει μέρος στην κατασκευή και δημιουργία του έργου, είχαν να αφηγηθούν για τον βιωματικό τρόπο που δούλεψε για τη χάραξη των διαδρομών, για τη συνεχή καθημερινή παρουσία του στο εργοτάξιο, καθώς και τη συνεργασία του με τους μάστορες, λιθοξόους, κτίστες, ξυλουργούς, τους καλύτερους που μπορούσε τότε να έχει στη διάθεσή του.

Τα υλικά, άλλωστε, που ενσωμάτωσε στο λιθόστρωτο, ήταν από τα χαλάσματα του 19^ου αιώνα της Αθήνας, που εκείνος φρόντιζε να συγκεντρωθούν. Τα πήλινα στοιχεία, τα μάρμαρα, ακόμη και άλλα υλικά, όπως εκείνα που εντάχθηκαν στην κατασκευή του εμβληματικού αναψυκτηρίου, δίπλα στον Άγιο Δημήτριο τον Λουμπαρδιάρη, προέρχονταν από την κατεδάφιση του Βαρβάκειου Λυκείου, το 1955.

Ένας διανοητής της εποχής του που άφησε το στίγμα του σε οτιδήποτε με το οποίο καταπιάστηκε.

Πέτυχε η διαστρωμάτωση των ιστορικών εποχών να αποτυπωθεί κυριολεκτικά στα «πόδια» του αθηναϊκού κόσμου, αλλά και του περιπατητή που καταφθάνει από κάθε γωνιά της γης. Σε τέτοιο σημείο, που νομίζει κανείς ότι είναι συνέχεια της Ακρόπολης αλλά και της συλλογικής ιστορικής μνήμης.

Το έργο του, τότε, αυτό δεν ήταν μόνο άθλος έμπνευσης, δημιουργίας και κατασκευής, αλλά έπρεπε να κατορθώσει να υπερβεί πολλές αγκυλώσεις της εποχής ο Δημήτρης Πικιώνης, προκειμένου να μπορέσει να το ολοκληρώσει.

Ποια ήταν η ζωή και η πορεία του

Ο Δημήτρης Πικιώνης γεννήθηκε το 1887 στον Πειραιά, από Χιώτες γονείς. Το 1906 γίνεται ο πρώτος μαθητής του Κωνσταντίνου Παρθένη, ενώ το 1908 πήρε το δίπλωμα του Πολιτικού Μηχανικού από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Αθηνών. Συνέχισε τις σπουδές του στο εξωτερικό στη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική.

Το σπίτι του αυτοδίδακτου γλύπτη, ζωγράφου και μουσικού, Αλέξανδρου Ροδάκη λέγεται πως επέδρασε καταλυτικά στη διαμόρφωση της δικής του οπτικής.

Συγκεκριμένα, φεύγει για το Μόναχο και στη συνέχεια για το Παρίσι, όπου σπουδάζει σχέδιο και ζωγραφική στην Academie de la grande Chaumiere. Παράλληλα, γράφεται και παρακολουθεί μαθήματα στο εργαστήριο του αρχιτέκτονα G. Chifflot, όπως επίσης και το μάθημα των αρχιτεκτονικών συνθέσεων στην Ecole des Beaux Arts.

Επιστρέφει στην Ελλάδα, το 1912, και τότε αρχίζει τις πρώτες μελέτες για την αρχιτεκτονική της νεοελληνικής παράδοσης. Κάτι που θα καθορίσει στην πορεία και το έργο του, καθώς η επίδραση και η επιρροή του θα είναι καταλυτική για τη νεότερη αρχιτεκτονική της χώρας. Το 1921 διορίζεται και θα παραμείνει, μέχρι τα μέσα του 1923, Επιμελητής του Καθηγητή Ορλάνδου στο μάθημα της Μορφολογίας της Αρχιτεκτονικής και Ρυθμολογίας.

Το 1925 αναγορεύεται έκτακτος Καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πανεπιστημίου στην έδρα της Διακοσμητικής. Το 1930 μονιμοποιείται στην ίδια έδρα. Το 1958 συνταξιοδοτείται. Το 1966 εκλέγεται τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, στην τάξη Γραμμάτων και Τεχνών, στην έδρα της Αρχιτεκτονικής.

Τα πιο γνωστά ορόσημα του έργου του

Στα πιο γνωστά του έργα συγκαταλέγονται η οικία Καραμάνου στην Αθήνα (1925), το Δημοτικό Σχολείο στα Πευκάκια (1931-1932), το Πειραματικό Σχολείο Θεσσαλονίκης (1933-1937), το Ξενία των Δελφών (1951-1955), η οικία Ποταμιάνου στη Φιλοθέη (1953-1955), η διαμόρφωση του χώρου γύρω από την Ακρόπολη και τον λόφο του Φιλοπάππου (1954-1957) και η Παιδική Χαρά Φιλοθέης (1961-65).

Εκτός από το αρχιτεκτονικό του έργο, ο Δημήτρης Πικιώνης έχει καταθέσει και πολύ σημαντικό γραπτό έργο. Ένας διανοητής της εποχής του που άφησε το στίγμα του σε οτιδήποτε με το οποίο καταπιάστηκε.

Το πρώτο του έργο είναι η οικία Μωραΐτη στις Τζιτζιφιές που χρονολογείται το 1921 ως το 1923, οπότε και αποπερατώθηκε η κατασκευή. Πρόκειται για οικοδόμημα με χαρακτήρα αττικής λαϊκής αρχιτεκτονικής. Το 1925 εκλέχθηκε στην έδρα Διακοσμητικής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και δημοσίευσε το περίφημο άρθρο του με τίτλο «Η λαϊκή τέχνη κι εμείς».

Το 1932 έκτισε το Δημοτικό Σχολείο στα Πευκάκια και το θερινό θέατρο Μαρίκας Κοτοπούλη, εμπνευσμένο από τη θεατρική σκηνή της Ιαπωνίας, που σήμερα δεν διασώζεται.

Το 1933 έκτισε το Πειραματικό Σχολείο Θεσσαλονίκης. Το 1949 κτίζει την οικία-εργαστήρι της γλύπτριας Φρόσως Ευθυμιάδη-Μενεγάκη στην οδό Γρυπάρη 1, στη συνοικία Κυπριάδου – Άνω Πατήσια.

Το σπίτι του αυτοδίδακτου γλύπτη, ζωγράφου και μουσικού, Αλέξανδρου Ροδάκη λέγεται πως επέδρασε καταλυτικά στη διαμόρφωση της δικής του οπτικής και θεώρησης εν γένει στην αρχιτεκτονική.

Το σπίτι του Ροδάκη, όπως συνήθιζε να λέει ο ίδιος ο δημιουργός του, είναι χτισμένο με ιδέες παρά με πέτρες. Κάτι που για τον Πικιώνη, μπορούμε να αντιληφθούμε εκ των υστέρων πώς καθόρισε το έργο του η λαϊκή αρχιτεκτονική και το χτίσιμο ενός σπιτιού με ψυχή και συναίσθημα.

Την περίοδο 1951-1957, δημιούργησε τις διαμορφώσεις των αρχαιολογικών χώρων γύρω από την Ακρόπολη, δουλειά πολύ σημαντική και αξιόλογη. Το 1961-1964 χρονολογείται η τελευταία αξιόλογη δημιουργία του, η Παιδική Χαρά της Φιλοθέης, που είναι συνδυασμός της ελληνικής και της ανατολικής παράδοσης. Το 1966 εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.