Ανάλυση: Ελληνοτουρκικά και Κυπριακό υπό την εποπτεία των ΗΠΑ και το στρατηγικό βάθος του Ισραήλ

Τείχος της Τουρκίας στον ΟΗΕ επιδιώκει να κλείσει τις διαδικασίες εξόδου από το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται το Κυπριακό. Ως εκ τούτου, σπρώχνει τις προσπάθειες του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκου Χριστοδουλίδη για επανέναρξη των συνομιλιών στις συμπληγάδες των διχοτομικών θέσεων της Αγκυρας και του κατοχικού ηγέτη Ερσίν Τατάρ, και τον ΓΓ του ΟΗΕ σε αποστολή υψηλού ρίσκου σε περίπτωση που θελήσει ν’ αναλάβει ενεργότερη δράση (στη φωτογραφία του Dimitris Papamitsos/Greek Prime Minister’s Office via AP, επάνω, στιγμιότυπο από τη συνάντηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, αριστερά, με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στο Βίλνιους, στο περιθώριο της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ).

Οπως διπλωματικές πηγές αναφέρουν μπορεί μεν να εστάλη από τον Νίκο Χριστοδουλίδη προς τον Αντόνιο Γκουτέρες η επιστολή για τον διορισμό ειδικού απεσταλμένου, όμως τα Ηνωμένα Εθνη εκτιμούν ότι για να υπάρχει αποτέλεσμα και για ν’ αποφευχθεί νέο αδιέξοδο, θα πρέπει να δώσει και η τουρκική πλευρά τη σύμφωνη γνώμη της. Εθεταν, δε, το εξής ερώτημα:

Δράση υψηλού ρίσκου ο διορισμός ειδικού απεσταλμένου για το Κυπριακό

Νίκος Χριστοδουλίδης (αριστερά), Αντόνιο Γκουτέρες (κέντρο) και Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν (φωτογραφία αρχείου ΕPA, Olivier Hoslet)

Εάν διορίσει ο ΓΓ του ΟΗΕ απεσταλμένο και τεθεί ενώπιόν του από τον κ. Τατάρ θέμα ισότιμης κυριαρχίας και δυο κρατών, πώς θα ενεργήσει η ελληνοκυπριακή πλευρά; Θα την απορρίψει και θα οδηγηθεί η διαδικασία σε νέο αδιέξοδο προτού ακόμη αρχίσει;

Επί αυτού του θέματος, ανώτατη κυβερνητική πηγή δήλωνε στη «Σημερινή» της Κύπρου τα εξής: «Δεν μπορεί να υπάρξει αλλαγή των όρων εντολής εάν και εφόσον διοριστεί απεσταλμένος».

Συνεπώς, χωρίς την αλλαγή στάσης της τουρκικής πλευράς, ο διορισμός του συνεπάγεται την ανάληψη από τον ΓΓ του ΟΗΕ δράσης υψηλού ρίσκου, χωρίς αξιόπιστο δίχτυ ασφαλείας, γράφει σε ανάλυσή του ο Γιάννος Χαραλαμπίδης.

Τουρκικές αξιώσεις

Υπό αυτές τις συνθήκες πώς θα διοριστεί απεσταλμένος από τον Αντόνιο Γκουτέρες, όταν η μεν κυπριακή κυβέρνηση υποστηρίζει ότι ο διορισμός θα γίνει επί τη βάσει των ψηφισμάτων του Σ. Ασφαλείας και της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα, η δε τουρκική πλευρά επιμένει στις γνωστές της αντιλήψεις;

Τόσο ο Ερσίν Τατάρ όσο και η τουρκική κυβέρνηση, κατά τη διάρκεια των επαφών του βοηθού ΓΓ του ΟΗΕ Μίροσλαβ Γιέτζα, ανέπτυξε, κάτω από την επικεφαλίδα «περί των δικαιωμάτων των Τουρκοκυπρίων», τις πάγιες πλέον θέσεις τους που θα πρέπει να υιοθετηθούν για την επανέναρξη των συνομιλιών:

1. Η ισότιμη κυριαρχία. 2. Η αλλαγή βάσης της πολιτειακής μορφής και η μετακίνηση από εκείνη της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα σ’ αυτή των δύο κρατών με πρόθεση συμβιβασμού τη συνομοσπονδία αντί τα δύο κράτη. Ηδη, η θέση αυτή έχει περάσει ως κοινή τουρκική γραμμή, η οποία δεσμεύει τους πάντες, από το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας της Τουρκίας.

Η κατάργηση του 186 και η Πύλα

Πέραν των δυο ανωτέρω τουρκικών αξιώσεων, υπάρχουν και άλλες που εγείρονται προς τα Ην. Εθνη και προς άλλους ξένους διπλωμάτες.

Μεταξύ αυτών είναι οι ακόλουθες: Α) Η άρση της απομόνωσης των Τουρκοκυπρίων, παρότι αυτή οφείλεται στην κατοχή του τουρκικού στρατού, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τα ψηφίσματα 541 και 550 του Σ. Ασφαλείας και την Τέταρτη Διακρατική Προσφυγή, στην οποία ρητώς αναφέρεται ότι η ευθύνη για όσες παρανομίες συμβαίνουν στη «βόρεια Κύπρο» βαραίνουν την Τουρκία.

Γιατί; Διότι, όπως αναφέρεται, οι όποιες «Τουρκοκυπριακές Αρχές» είναι υποτελείς στον τουρκικό στρατό κατοχής. Γι’ αυτό άλλωστε δεν αναγνωρίζεται το ψευδοκράτος, αφού είναι αποτέλεσμα της βίας και της χρήσης των όπλων. Ως εκ τούτου παραβιάζεται το άρθρο 2, παράγραφος 4 του Χάρτη των Ην. Εθνών.

Β) Η διάβρωση και η κατάργηση του ψηφίσματος 186 του ’64, επί τη βάσει του οποίου αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ και το Συμβούλιο Ασφαλείας ως μοναδικό κράτος στο νησί η Κυπριακή Δημοκρατία.

Τα όσα συμβαίνουν στην Πύλα είναι σχετικά, αφού η τουρκική πλευρά ισχυρίζεται ότι τμήμα της νεκρής ζώνης ανήκει στην «κυριαρχία του ψευδοκράτους» κατά παράβαση της ημεδαπής εννόμου τάξεως της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία είναι κράτος μέλος του ΟΗΕ και της ΕΕ.

Τα επεισόδια που προκάλεσε το ψευδοκράτος στην Πύλα δεν είναι άσχετα με την προσπάθεια της Τουρκίας να καταργήσει το ψήφισμα 186 του ’64, επί τη βάσει του οποίου αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ και το Συμβούλιο Ασφαλείας ως μοναδικό κράτος στο νησί η Κυπριακή Δημοκρατία

Επί τη βάσει του ψηφίσματος 186 του ’64, το Συμβούλιο Ασφαλείας καθορίζει τους όρους εντολής της Ειρηνευτικής Δύναμης ομού με του νόμιμου κράτους της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Η «ατιμία» των Αγγλων

Αυτό το νομικό καθεστώς επιδιώκει ν’ ανατρέψει η Αγκυρα, αξιώνοντας την υπογραφή χωριστής συμφωνίας με την Ειρηνευτική Δύναμη, στη βάση της αρχής της χωριστής και ισότιμης κυριαρχίας.

Ο Ραούφ Ντενκτάς ισχυριζόταν από το 1964 ότι με το ψήφισμα 186 η Βρετανία είχε προβεί σε ατιμία σε βάρος των Τουρκοκυπρίων διότι πρόσφερε τον τίτλο ιδιοκτησίας του κράτους της Ζυρίχης στους Ελληνοκυπρίους για να μην τεθεί θέμα των δικών της Βάσεων, των οποίων η νομιμότητα στηριζόταν και στηρίζεται στις Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου και στην ύπαρξη της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Τον Φεβρουάριο του 1974, ο τούρκος πρωθυπουργός Μπουλέντ Ετζεβίτ είχε θέσει στο πλαίσιο των διακοινοτικών συνομιλιών δύο συναφείς θέσεις:

1) Τη λύση του Κυπριακού στη βάση της ομοσπονδίας, που τότε θεωρείτο από την ελλαδική και κυπριακή ηγεσία ως διχοτόμηση και

2) την ισότιμη κυριαρχία. Τον Απρίλιο, ο Μακάριος αναγκάστηκε να διακόψει τις συνομιλίες διότι άλλαζε η βάση των συνομιλιών και δεν μπορούσε ούτε ο ίδιος ούτε η λοιπή πολιτική ηγεσία να δεχθούν τη διχοτομική λύση, όπως χαρακτήριζαν τότε την ομοσπονδία.

Ειδικώς μετά το Κραν Μοντανά, το Κυπριακό είναι εγκλωβισμένο μεταξύ της προηγούμενης τουρκικής θέσης για ομοσπονδία με δύο συνιστώντα κράτη και της νέας για τα δύο κράτη.

Ο απεσταλμένος της ΕΕ

Η Τουρκία χτίζει τείχη με τις θέσεις της για δύο κράτη, τόσο στον πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας όσο και στον ΓΓ του ΟΗΕ ως προς τον διορισμό απεσταλμένου. Το γεγονός αυτό φαίνεται να παγιδεύει και τον διορισμό απεσταλμένου από την ΕΕ.

Η πλατφόρμα παραγωγής στο κοίτασμα φυσικού αερίου Λεβιάθαν του Ισραήλ στην Ανατολική Μεσόγειο (φωτογραφία Reuters/Amir Cohen)

Διότι, όπως κοινοτικές επαφές αναφέρουν: «Η στάση της ΕΕ είναι συνάρτηση μ’ εκείνην των Ην. Εθνών, που έχουν το πάνω χέρι στη διαδικασία. Εάν φοβάται ο ΓΓ του ΟΗΕ να διορίσει απεσταλμένο, διότι θ’ αποτύχει, πώς θα διορίσει η ΕΕ δικό της απεσταλμένο;».

Τα πράγματα θα περιπλεχθούν εάν ο Γκουτέρες διορίσει απεσταλμένο, χωρίς η τουρκική πλευρά ν’ αποποιηθεί τις θέσεις της περί δύο κρατών και ισότιμης κυριαρχίας, σε μια προσπάθεια να εξευρεθεί «κοινό έδαφος», όπως είπε ο Νίκος Χριστοδουλίδης.

Ο τετραγωνισμός του κύκλου

Υπό αυτές τις συνθήκες, ο κατοχικός ηγέτης, ανεξαρτήτως τι αναφέρουν τα ψηφίσματα του Σ. Ασφαλείας περί ομοσπονδίας, θα έχει τη δυνατότητα να θέσει επί τάπητος και να καταγραφεί η αντίληψή του περί της λύσης των δύο κρατών. Και τότε ο Γκουτέρες τι θα πράξει; Θα τετραγωνίσει τον κύκλο.

Σε δυσκολότερη, δε, θέση θα βρίσκεται ο κύπριος πρόεδρος που επιδίωξε μια τέτοια διαδικασία, η οποία, όμως, μπορεί να εξελιχθεί σε μπούμερανγκ. Ο ίδιος κίνδυνος ισχύει για την περίπτωση της Τριμερούς (ΓΓ ΟΗΕ, Χριστοδουλίδης, Τατάρ).

Μια τέτοια συνάντηση θα είχε σημασία εάν η τουρκική πλευρά αποδεχόταν τη βάση των συνομιλιών όπως την εννοεί ο κ. Χριστοδουλίδης και το Σ. Ασφαλείας. Αλλιώς, εκείνο που θα συμβεί είναι η καταγραφή της τουρκικής αξίωσης για λύση δύο κρατών. Και βλέπουμε.

Οι κόκκινες γραμμές Τουρκίας – Ελλάδας

Μαζί με το Κυπριακό υπάρχουν τ’ ανοιχτά ελλαδοτουρκικά θέματα. Και για τον λόγο αυτό θα πραγματοποιηθεί την προσεχή Πέμπτη, 21 του μήνα, στο περιθώριο των εργασιών της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, η συνάντηση του έλληνα Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με τον τούρκο πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν.

Στην ελληνική κυβέρνηση υπάρχει η νέα πολιτική θέση ότι τα ελλαδοτουρκικά δεν μπορούν να είναι εγκλωβισμένα στο άλυτο κυπριακό πρόβλημα. Δηλαδή θα υπογράψει η Ελλάδα σύμφωνο φιλίας με την Τουρκία, ενώ η Κύπρος θα τελεί υπό κατοχή;

Πολιτική των ΗΠΑ και του Ισραήλ

Ούτως ή άλλως, από την πρόσφατη συνάντηση Γεραπετρίτη – Φιντάν προκύπτει ότι αμφότερες οι πλευρές συμμετέχουν σε διάλογο αλλά θέτουν κόκκινες γραμμές. Πώς να γίνει, λοιπόν, εποικοδομητικός διάλογος;

Ο χάρτης αποτυπώνει τα γεωπολιτικά τόξα στη Μαύρη Θάλασσα και στη νοτιοανατολική Μεσόγειο. Ο ελλαδοτουρκικός διάλογος έχει ως δείκτη ασφαλείας τη συνοχή του ΝΑΤΟ, την οποία οι ΗΠΑ θεωρούν αναγκαία λόγω της κρίσης στην Ουκρανία. Στην περιοχή της Κύπρου, εφόσον οι Τούρκοι έχουν τον έλεγχο, οι Αμερικανοί βολεύονται με την υφιστάμενη κατάσταση, διότι θεωρούν ότι, ακόμη και αν συζητούν για να συζητούν Αθήνα και Αγκυρα, υπάρχουν αυξημένες συνθήκες ασφαλείας. Ασχέτως εάν η Αγκυρα ελέγχει και δημιουργούνται για την Κύπρο συνθήκες για δορυφοροποίηση.

Προφανώς, η διαδικασία αυτή έχει «αμερικανικό δάκτυλο», υπό την έννοια ότι η Ουάσιγκτον θέλει τη συνοχή του ΝΑΤΟ λόγω της κρίσης στην Ουκρανία. Δεν θέλει μπελάδες στη νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Αρα το σκηνικό καλύπτει και την Κύπρο, με τη διαφορά ότι στην περίπτωσή της είναι τέτοιο το ανισοζύγιο δυνάμεων, που οι ΗΠΑ θεωρούν πως κουμάντο κάνουν η Τουρκία με το Ισραήλ.

Εάν λοιπόν επιβιώνουμε της τουρκικής απειλής είναι λόγω της συγκυρίας συμφερόντων και ισοζυγίων δυνάμεων μεταξύ των δυο αυτών περιφερειακών δυνάμεων και του γεγονότος ότι:

Το ερώτημα για τον έλληνα Πρωθυπουργό

Α) Η Κύπρος αποτελεί την έξοδο του Ισραήλ, τον πνεύμονά του, διότι δεν έχει στρατηγικό βάθος και διότι έχει κοινές στοχεύσεις για την εξυπηρέτηση ενεργειακών συμφερόντων.

Β) Το Ισραήλ δεν θα ήθελε να βρεθεί η Κύπρος υπό τον πλήρη έλεγχο της Τουρκίας, διότι θ’ αυξηθούν οι εξαρτήσεις της έναντι της Αγκυρας και θα κλείσει το ανισοζύγιο δυνάμεων υπέρ της. Αρα και το υφιστάμενο status quo γιατί να μη βολεύει τις ΗΠΑ; Και ας λέγονται δημόσια άλλα πράγματα.

Οσο, δε, για τον έλληνα Πρωθυπουργό, το ερώτημα που εγείρεται είναι το εξής: Θα αξιώσει ή όχι από τον τούρκο πρόεδρο την πλήρη αποχώρηση των στρατευμάτων του από την Κύπρο; Πού κωλύεται; Φοβάται την απάντηση και τις ευθύνες; Ή ότι, μετά τον Γκουτέρες, θα βρεθεί κι’ αυτός ενώπιον των τουρκικών συμπληγάδων, τις οποίες ορθώνει ο Ερντογάν με τις αυτοκρατορικές του θέσεις στο Αιγαίο και στην Κύπρο…