Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Ρωμαϊκοί Χρόνοι (Μέρος Α’)

Η επικράτηση του Οκταβιανού (μετέπειτα ρωμαίου αυτοκράτορα Αυγούστου) στη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ. –αντίπαλοί του ήταν ο γαμπρός του Μάρκος Αντώνιος και η περιώνυμη βασίλισσα της πτολεμαϊκής Αιγύπτου Κλεοπάτρα– σηματοδότησε το τέλος της Ελληνιστικής Εποχής, καθώς η Αίγυπτος, το τελευταίο από τα μεγάλα ελληνιστικά βασίλεια στα οποία αναφερθήκαμε διά μακρών σε προηγούμενα άρθρα μας, απώλεσε την ανεξαρτησία της και προσαρτήθηκε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Δεδομένου ότι καμία περιοχή του ελληνικού κόσμου δεν ήταν πλέον πολιτικώς αυτόνομη μετά την πτώση του βασιλείου των Πτολεμαίων, γίνεται αντιληπτό ότι από εκείνο το χρονικό σημείο και μετά, κατά τη διάρκεια της λεγόμενης Ρωμαϊκής Περιόδου (τα συμβατικά της όρια εκτείνονται από το 31 π.Χ. έως το 324 μ.Χ.), ο ελληνισμός –η ιστορική διαδρομή του και η όλη φυσιογνωμία του– ήταν κατ’ ουσίαν εξαρτημένος από τη Ρώμη, την κραταιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Βεβαίως, το εν λόγω καθεστώς εξάρτησης δε σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι ο ελληνικός πολιτισμός –μαζί του και η ελληνική γλώσσα– έπαψε να ασκεί σημαντική επιρροή στο ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μάλιστα, το ελληνικό στοιχείο έμελλε να ενδυναμωθεί περισσότερο και να καταστεί τελικά εκ νέου κυρίαρχο από τον 4ο αιώνα μ.Χ. και μετά, αρχικά με τη μεταφορά της πρωτεύουσας της Αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη (η μετέπειτα αποκληθείσα Βασιλεύουσα ιδρύθηκε το 324 μ.Χ. και εγκαινιάστηκε το 330 μ.Χ.), ακολούθως δε με το χωρισμό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στα δύο, μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Θεοδοσίου, το 395 μ.Χ. Ως γνωστόν, πυλώνες του Βυζαντίου, της διάδοχης αυτοκρατορίας, υπήρξαν αφενός το ρωμαϊκό κρατικό σύστημα και αφετέρου ο ελληνικός πολιτισμός, που ενώθηκαν σε μια νέα μορφή και συνδέθηκαν άρρηκτα –στο πλαίσιο του στενού δεσμού μεταξύ κράτους και Εκκλησίας– με το χριστιανισμό.

Πριν αναφερθούμε ειδικότερα στα του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, θεωρούμε ότι είναι απαραίτητη μια στο μέτρο του δυνατού συνοπτική παρουσίαση των σημαντικότερων συστατικών στοιχείων του ρωμαϊκού κόσμου. Κατ’ αρχάς, αξίζει να επισημάνουμε ότι την εποχή της ύψιστης ακμής της η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν τεράστια σε έκταση: απλωνόταν από τον Ατλαντικό ωκεανό προς δυσμάς έως την αραβική χερσόνησο και το βασίλειο των Πάρθων προς ανατολάς, και από το Ρήνο, το Δούναβη (και πέραν αυτού, στη Δακία) και τον Εύξεινο Πόντο προς βορράν (περιλαμβανομένων και βρετανικών εδαφών) έως την έρημο Σαχάρα προς νότον. Συχνές ήταν οι πολεμικές συγκρούσεις της Ρώμης με τους προς βορράν και προς ανατολάς γείτονές της –τα μείζονος σημασίας εξωτερικά μέτωπα της Αυτοκρατορίας ήταν κατά το μάλλον ή ήττον διαρκώς ανοιχτά–, ενώ πληγές για το ρωμαϊκό κόσμο ήταν ασφαλώς οι κατά καιρούς επιδημίες, εξεγέρσεις και εχθρικές επιδρομές.

Όσον αφορά τώρα το διοικητικό μηχανισμό της Ρώμης, οι αυτοκράτορες, παραμερίζοντας στο μέγιστο δυνατό βαθμό τη σύγκλητο, φρόντιζαν να κρατούν στα χέρια τους όλες τις σημαντικές εξουσίες και –κατά συνέπεια– τις τύχες του κράτους τους. Κύριο έρεισμά τους και σπουδαιότερος παράγοντας επιβολής τους ήταν ο στρατός, που εξασφάλιζε ταυτόχρονα και την ενότητα της αχανούς αυτοκρατορίας. Παρά ταύτα, η αυτοκρατορική διαδοχή δεν ήταν πάντα ομαλή, καθώς πολλές ήταν οι δολοφονίες αυτοκρατόρων και οι απόπειρες σφετερισμού του θρόνου.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επί Τραϊανού (98-117 μ.Χ.).