«Δεν με ενδιαφέρει το εφήμερο στοιχείο της φωτογραφίας»

Η Μυρτώ Παπαδοπούλου σπούδασε ζωγραφική και φωτογραφία στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη. Ακολούθησαν οι σπουδές φωτοδημοσιογραφίας στο Διεθνές Φωτογραφικό Κέντρο της Νέας Υόρκης, υποτροφίες, συνεργασίες με διεθνή περιοδικά και εφημερίδες, συμμετοχές σε εκθέσεις φωτογραφίας, υποψηφιότητες για βραβεία.

Στη διάρκεια της καριέρας της, οι ιστορίες της δημοσιεύτηκαν σε οργανισμούς υψηλού προφίλ και μέσα μαζικής ενημέρωσης, όπως τα «National Geographic», «Smithsonian», «The New York Times» και «Time». Με τις φωτογραφίες της ερευνά και παρατηρεί ανθρώπους, αφουγκράζεται τις αλλαγές του κόσμου, οργανώνει εκπαιδευτικά σεμινάρια διδάσκοντας τον τρόπο να βλέπεις σε βάθος, κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων, τις διεργασίες των μετασχηματισμών του σύγχρονου βίου.

Η φωτογράφος, εκπαιδευτικός και δημιουργός ντοκιμαντέρ εξαντλεί συνεχώς τα παραδοσιακά όρια του μέσου, επιδιώκοντας να αναπτύξει μια νέα οπτική γλώσσα που ενσωματώνει πειραματικά εργαλεία και άλλες μορφές μέσων.

Αυτές τις μέρες φωτογραφίες της από ένα ταξίδι της σε απομακρυσμένη ορεινή περιοχή του Μαρόκου παρουσιάζονται στην έκθεση «Foodprint» στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) και αφηγούνται την προέλευση και την ιστορία της μεσογειακής διατροφής. Σε ένα διάλειμμα από τη διδασκαλία της στο Ελληνικό Κέντρο Φωτογραφίας και από το εργαστήριο φωτογραφίας Reframe Ελευσίς τής «2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» συναντιόμαστε για να μιλήσουμε για αυτό με το οποίο θα ήθελε να ασχολείται ακατάπαυστα:

«Επέστρεψα στην Ελλάδα το 2010 μέσα στην κρίση και από τότε έχω βάση την Ελλάδα. Παράλληλα, πέρα από τη δημοσιογραφική δουλειά, στόχος μου είναι οι μεγάλες προσωπικές δουλειές, τα προσωπικά πρότζεκτ. Ως δημιουργός φωτογράφος θέλω να αφήσω τη δική μου προσέγγιση. Για να είναι εφικτό βέβαια πρέπει να υπάρχει χρόνος που δεν εμπλέκεται στο κομμάτι εργασίας».

Με ενδιαφέρει πάρα πολύ το κομμάτι της ταυτότητας του ανθρώπου, το φύλο, οι πληθυσμοί. Με ενδιαφέρει το απομονωμένο. Με ενδιαφέρει η έννοια της ρευστότητας και όχι της καθιερωμένης πραγματικότητας.

Η έκθεση φωτογραφίας της με τίτλο «Spirits Unseen» θα παρουσιαστεί προσεχώς στο Μουσείο Μπενάκη.

Ποιοι είναι οι πελάτες που σου δίνουν χρόνο;

Εχω προσπαθήσει να κερδίσω αυτόν τον χρόνο για να παραγάγω έργο και τέτοιο χρόνο έχουν δώσει το Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν, το περιοδικό «National Geographic», η εφημερίδα «New York Times». Πρόσφατα μου ανέθεσαν το πρότζεκτ ενός μηνός, για παράδειγμα. Αφορούσε την κλιματική αλλαγή. Εκανα όλο το κομμάτι της έρευνας και μετά την υλοποίησή του. Στην ουσία ήταν αυτό το οποίο κάθε χρόνο νομίζω μας ταλαιπωρεί όλο και περισσότερο: καύσωνες, υπερθέρμανση του πλανήτη και πώς τη βιώνουμε στην Αθήνα. Αυτό με ενδιαφέρει να το συνεχίσω και να εμβαθύνω στο θέμα της κλιματικής αλλαγής.

Συνδυάζεις λοιπόν τη δημοσιογραφική έρευνα με τη φωτογραφία.

Ναι, με το ντοκιμαντέρ που βασίζεται σε αυτή τη μεθοδολογία. Λατρεύω την έρευνα. Νομίζω ότι αν θέλεις να μιλήσεις σήμερα για φωτογραφία, το κάνεις μέσα από τα αφηγήματα, τα οποία βασίζεις στην έρευνα. Δεν με ενδιαφέρει το εφήμερο στοιχείο της φωτογραφίας. Η δομή μιας φωτογραφικής ιδέας πρέπει να βασίζεται σε μία αφήγηση, είτε είναι ένα λυρικό είτε ένα εννοιολογικό έργο.

Χρησιμοποιείς και κείμενα για να ολοκληρώσεις τις αφηγήσεις των εικόνων;

Είμαι πολύ κακή με το γράψιμο. Υποφέρω στο να γράφω. Μπορώ να βλέπω και να παρατηρώ. Ολα αυτά τα χρόνια το έχω δουλέψει το γράψιμο, αφού χρειάζεται σε μία αίτηση για χορηγία να περιγράψω την ιδέα των πρότζεκτ για τα οποία θα αναζητήσω πόρους για την υλοποίησή τους. Ωστόσο η γραφή συνεχίζει να με ταλαιπωρεί. Ως διαδικασία με έχει βοηθήσει να δομώ τη σκέψη μου, να είμαι πιο συγκεκριμένη όταν παρουσιάζω τη δουλειά μου δίνοντας ομιλίες. Ολες οι εμπειρίες που σε κάνουν να εκτίθεσαι σε βοηθάνε να αντιλαμβάνεσαι ποια είσαι, τι θέλεις να πεις, τι σκέφτεσαι.

Τι είναι αυτό που μπορείς εύκολα να βλέπεις γύρω σου;

Νομίζω ότι δεν είναι μόνο τι βλέπω, αλλά με ενδιαφέρει να είμαι ανοιχτή στο να δω. Αυτό παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στη δημιουργία, όπως και στη φωτογραφία. Είμαι ανοιχτή στο να δω και το βιώνω αυτό μέσα στη διδασκαλία. Βλέπω στους μαθητές τη δυσκολία στο να μπούνε κάπου. Αμα δεν θέλεις να βιώσεις, αντίστοιχα δεν θα δεις. Αυτό έχει ενδιαφέρον για μένα, το πόσο θες να λερωθείς, πόσο θες να ξεβολευτείς. Η αλήθεια είναι ότι έχω την περιέργεια να δω. Εχω την πειθαρχία, την εμμονή στο να κάνω πράγματα. Νομίζω ότι αυτά τα στοιχεία με ωθούν να ψάξω κάποια πράγματα, καταστάσεις, κόσμους.

Ποιοι είναι οι χώροι όπου μπαίνεις και τσαλακώνεσαι όπως λες;

Παντού μπορώ να μπω και να τσαλακωθώ.

«Τσαλακώνομαι» εννοούμε μια εξάντληση από την έρευνα ή από αυτή την προσπάθεια κατανόησης.

Κοίταξε, βλέποντας το παρελθοντικό μου έργο σε σχέση με το σήμερα, εντοπίζω κοινό παρονομαστή. Με ενδιαφέρει πάρα πολύ το κομμάτι της ταυτότητας του ανθρώπου, το φύλο, οι πληθυσμοί. Με ενδιαφέρει το απομονωμένο. Με ενδιαφέρει η έννοια της ρευστότητας και όχι της καθιερωμένης πραγματικότητας. Μιας αφήγησης η οποία καταγράφεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο.

Η επίσημη ίσως ματιά;

Μιας γραμμικής αφήγησης. Νομίζω, προσπαθώ λίγο μέσα από τη δουλειά μου να αναθεωρήσω τα στερεότυπα, τις δικές μου φιλοσοφίες γύρω από το τι σημαίνει άνθρωπος, ταυτότητα, ζωή, εξέλιξη. Φυσικά μέσα και από τις εμπειρίες μαθαίνεις να βλέπεις και να αντιλαμβάνεσαι αυτήν τη ρευστότητα των πραγμάτων.

Σε βοήθησαν οι δημοσιογραφικές αναθέσεις να δημιουργήσεις το φωτογραφικό σου ύφος;

Και ναι, και όχι. Ημουν από τους νέους φωτογράφους που πήγαινα και παρουσίαζα τις ιδέες μου στους συντάκτες. Νομίζω ότι αυτό εμπιστεύονταν σε μένα οι συντάκτες, την εμμονή μου για το τι θέλω να κάνω.

Ποιες είναι οι πιο ενδιαφέρουσες ιστορίες σου;

Μια πολύ μεγάλη δουλειά που έκανα τουλάχιστον για μία εξαετία αφορούσε τη βιομηχανία του σεξ στη χώρα. Αυτή η δουλειά εξελίχτηκε, έγιναν εργαστήρια, μία έκθεση. Δούλεψα με φορείς που ασχολούνταν με τη σεξουαλική εργασία στον δρόμο, μέσα από την πορνεία. Δηλαδή δημιουργήθηκε μια ομάδα που έφερε τους ανθρώπους κοντά και μετά είχε πολύ ενδιαφέρον γιατί συνεχίσαμε καθένας στο μέσο του και ίσως από αυτή την αφορμή ξεκίνησε ένα άλλο έργο. Το πρότζεκτ αυτό είχε πολλά άλλα αφηγηματικά επίπεδα. Ηταν η δική μου θέση. Πώς εγώ βιώνω όλο αυτόν τον κόσμο, γιατί το κάνω αυτό και τι προσδοκώ. Στο τέλος του συγκεκριμένου έργου φωτογράφιζα ανθρώπους που δεν είχαν καμία σχέση με τη βιομηχανία του σεξ και προσπαθούσα να βρω κοινούς παρονομαστές μέσα από την πραγματικότητά τους σε σχέση με τον έρωτα, τη σεξουαλικότητά τους και το σεξ. Προσπαθούσα να διαχωρίσω το στερεότυπο του underground κόσμου της βιομηχανίας του σεξ σε σχέση με το στερεότυπο μιας κοινωνίας υποτιθέμενα καθωσπρέπει. Ηταν ένα πολύ μεγάλο έργο, ξεκίνησε σε δημοσιογραφικό πλαίσιο, μετά πήρε τον δρόμο του. Με κούρασε πάρα πολύ. Αυτό ήταν η αρχή μου.

Είχε κίνδυνο αυτό το έργο σου;

Εχουν υπάρξει στιγμές που έχω φοβηθεί, γιατί έχω κάνει διάφορα. Οπως όταν έκανα μία ιστορία για τη Χρυσή Αυγή στο περιοδικό «Time». Δεν έχω νιώσει όμως ότι κινδύνευσα. Οσο μεγαλώνω, πιο πολύ φοβάμαι ότι μπορεί να ταξιδεύω μόνη μου στα βουνά και να φωτογραφίζω και να μην ξέρει κανείς πού βρίσκομαι. Πολλές φορές με τη γλώσσα του δρόμου και με ανθρώπους έξω από τη δική μου πραγματικότητα νιώθω τα πράγματα να είναι πιο ασφαλή.

Η διαδρομή σου σε έφερε και σε μία συνεργασία με τον οίκο Dior.

Ταξίδεψα το 2021 σε όλη τη χώρα για να παρακολουθήσω, να φωτογραφίσω και να απαθανατίσω τη δημιουργία της συλλογής #diorcruise2022. Για να δημιουργήσω μια ταυτότητα για αυτό το έργο – μια ταυτότητα ταυτόχρονα απαλή αλλά και τραχιά, σύνθετη και πολυεπίπεδη – όπως ακριβώς και η ίδια η Ελλάδα. Το να βλέπουμε πόσα διαφορετικά στοιχεία – αφηγήσεις και κομμάτια της ιστορίας μπορούν να υφανθούν σε μια ιδέα ήταν πραγματικά εμπνευστικό. Ακολούθησα μια διαδικασία που ήταν αποσπασματική και φωτογράφισα κάθε κεφάλαιο αυτού του έργου ξεχωριστά: την Ελλάδα της ιστορίας, της τέχνης, της αρχιτεκτονικής, της αρχαίας δόξας, το savoir-faire των τεχνιτών, των πραγματικών πρωταγωνιστών αυτής της ιστορίας, την τελική συνάντηση αυτής της μεγάλης παραγωγής σε όλη της την πολυπλοκότητα, την παρουσίαση της συλλογής στην Αθήνα ως θραυσμάτων του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος που δεν μπορούν να υπάρξουν το ένα χωρίς το άλλο.

Τι κρατάς από τα ταξίδια σου;

Η σχέση μου με τη φωτογραφία είναι βιωματική. Είναι τόποι, γεωγραφίες που υπήρξαν στη ζωή μου και τα οποία επαναπροσδιορίζω μεγαλώνοντας. Θέλω να ξαναβρεθώ στη Θράκη, όπου για δώδεκα χρόνια πηγαινοερχόμουν ως φοιτήτρια και μετέπειτα ερευνητικά. Και τώρα το επεξεργάζομαι με την έκθεση που ετοιμάζω για το Μουσείο Μπενάκη, τη «Spirits Unseen». Το πρώτο μου πρότζεκτ άλλωστε ήταν οι μουσουλμάνοι του Διδυμοτείχου. Για έξι χρόνια πήγαινα και φωτογράφιζα τις σπηλιές όπου ζούσε αυτός ο πληθυσμός. Υστερα από χρόνια επανέρχομαι στον ίδιο τόπο γι’ αυτήν την έκθεση.

Πηγή: Έντυπη έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»