Ζαγόρι: Στη λίστα με τα πολιτιστικά τοπία της UNESCO

Η Εγγραφή του Ζαγορίου ως πολιτιστικό τοπίο στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO αποτελεί μια μεγάλη επιτυχία της χώρας μας. Για πρώτη φορά, εγγράφεται στον Κατάλογο ένα πολιτιστικό αγαθό της Ελλάδας, το οποίο αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα της νεώτερης πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Το Ζαγόρι έχει πλέον αυξημένη προστασία ως μοναδικής αξίας πολιτιστικό αγαθό, αλλά και ως πολύτιμο στοιχείο του ευρύτερου περιβάλλοντος, που διατηρείται σχεδόν αλώβητο. Η εγγραφή του Ζαγορίου ως πολιτιστικού τοπίου σημαίνει ενισχυμένη προστασία του πολιτιστικού και του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς το συγκεκριμένο αγαθό αποτελεί το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης ανθρώπου και φύσης.

Η περιοχή του Ζαγορίου περιλαμβάνει ένα σύνολο οικισμών εξαιρετικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, που συνδέονται μεταξύ τους με ένα μοναδικό δίκτυο λιθόστρωτων μονοπατιών και γεφυριών, που διατηρούνται  σε πολύ καλή κατάσταση. Οι οικισμοί που περιλαμβάνουν μεγάλα ή μικρότερα αρχοντικά σπίτια, εκκλησίες διακοσμημένες με μοναδικές τοιχογραφίες, σχολεία στα οποία φοίτησαν γενιές Ζαγορησίων, απέκτησαν τη σημερινή τους ιδιαίτερη αρχιτεκτονική  μορφή στη διάρκεια του 18^ου και 19^ου αιώνα.

Εντυπωσιακό φυσικό περιβάλλον, σχεδόν ανέγγιχτο από το χρόνο

Η ιστορία του συγκεκριμένου τόπου

Αυτή η ιστορική περίοδος ακμής των χωριών του Ζαγορίου, ήταν αποτέλεσμα της κινητικότητας των Ζαγορησίων, που άσκησαν το εμπόριο στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη και απέκτησαν την οικονομική δύναμη, που τους επέτρεψε να επενδύσουν στον τόπο τους.

Όλα αυτά μέσα σε ένα εντυπωσιακό φυσικό περιβάλλον, σχεδόν ανέγγιχτο από το χρόνο, με δάση, πλούσια βιοποικιλότητα, ποτάμια, λίμνες και εντυπωσιακούς γεωμορφολογικούς σχηματισμούς.

Ο φάκελος υποψηφιότητας του Ζαγορίου πρόβαλε  τη φυσιογνωμία  της περιοχής του Ζαγορίου ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης ανθρώπου και φύσης. Η Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO αναγνώρισε την ιδιαίτερη αυτή φυσιογνωμία ως ένα εξαιρετικό πολιτιστικό τοπίο.

Πώς αποφάσισε η Επιτροπή

Η Επιτροπή, βασιζόμενη και στην αξιολόγηση του αρμόδιου συμβουλευτικού οργάνου της του ICOMOS, αναγνώρισε την Εξέχουσα Οικουμενική Αξία της αρχιτεκτονικής των Ζαγοροχωρίων ως ένα εξαιρετικό δείγμα επιβίωσης και αλληλεπίδρασης της βυζαντινής και οθωμανικής αρχιτεκτονικής.

Αναγνώρισε επίσης την αυθεντικότητα και ακεραιότητα του αγαθού, συστατικά απαραίτητα προκειμένου να περιληφθεί στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Πολλά μέλη της Επιτροπής, βασιζόμενα στις εισηγήσεις τόσο του αρμόδιου συμβουλευτικού οργάνου IUCN, όσο και των δικών τους εμπειρογνωμόνων, τόνισαν την ιδιαίτερη σημασία της βιοποικιλότητας του φυσικού περιβάλλοντος  των Ζαγοροχωρίων και επαίνεσαν την Ελλάδα για το διαχειριστικό σχέδιο, που περιλαμβάνεται υποχρεωτικά στον φάκελο υποψηφιότητας, και το οποίο προβλέπει ίση προστασία του δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος.

Η σύσταση για πιθανή μελλοντική διεύρυνση των ορίων (boundaries) του εγεγγραμένου αγαθού, ώστε να περιλάβει μεγαλύτερο τμήμα του φυσικού τοπίου της βόρειας Πίνδου και  να αναγνωριστεί έτσι και η βιοποικιλότητα της περιοχής ως παγκόσμιο αγαθό, αποτελεί ήδη μια αναγνώριση της μεγίστης σημασίας της.

Το εγχείρημα υπήρξε σύνθετο

Η όλη προσπάθεια προκειμένου να συγκροτηθεί ο φάκελος υποψηφιότητας του Ζαγορίου ξεκίνησε το 2014 και έτυχε της αμέριστης συμπαράστασης του τότε Υπουργού Πολιτισμού Κωνσταντίνου Τασούλα. Την περίοδο 2015-2019, η προετοιμασία του φακέλου διακόπηκε με αβελτηρία της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Η εντολή επανεκκίνησης της διαδικασίας δόθηκε από τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, τον Σεπτέμβριο του 2019, σε ειδική εκδήλωση που έγινε στο Ζαγόρι.

Το εγχείρημα υπήρξε σύνθετο, καθώς για πρώτη φορά σε σύνταξη φακέλου υποψηφιότητας της  χώρας μας έπρεπε να συνεργαστούν πολλές και διαφορετικές ειδικότητες, όπως αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, ιστορικοί, τοπογράφοι, περιβαλλοντολόγοι, βιολόγοι, δασολόγοι.

Ο διάλογος με την τοπική κοινωνία και τους αρμόδιους τοπικούς φορείς ήταν συνεχής και παρά τις δυσκολίες στην άμεση επικοινωνία ως συνέπεια της πανδημίας επετεύχθη η υποβολή του φακέλου στο Κέντρο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, έγκαιρα, τον Ιανουάριο του 2021.

Zagori Cultural Landscape στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς

Ακολούθησε η μακρά περίοδος αξιολόγησης του φακέλου από τα συμβουλευτικά όργανα της UNESCO και η επίσκεψη/αυτοψία των δύο πρώτων ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων τον Οκτώβριο του 2021.

Η αξιολόγηση, όπως γίνεται πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις, συνεχίστηκε με συνεχείς διαδικτυακές ή δια ζώσης επαφές των αρμόδιων στελεχών του Υπουργείου Πολιτισμού με εμπειρογνώμονες των συμβουλευτικών οργάνων της UNESCO, με τη υποβολή των απαραίτητων διευκρινίσεων και των συμπληρωματικών στοιχείων που ζητήθηκαν.

Η οριστική κρίση και η εγγραφή του Ζαγορίου ως Zagori Cultural Landscape στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, έγινε χθες, 19 Σεπτεμβρίου τ.έ., στο πλαίσιο της 45ης Συνόδου της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, στο Ριάντ.