Ο Έργουιν Όλαφ, o φωτογράφος των «δύσκολων εικόνων», πέθανε στα 64 του χρόνια

Ο Έργουιν Όλαφ (Erwin Olaf), ένας Ολλανδός φωτογράφος, του οποίου οι απαλά φωτισμένες εικόνες ανθρώπων σε σουρεαλιστικές καταστάσεις έτυχαν ευρείας προβολής και αγαπήθηκαν πολύ, από τις σελίδες των περιοδικών μόδας μέχρι τις γκαλερί των μουσείων τέχνης, πέθανε σε ηλικία 64 ετών.

Ο θάνατος του Όλαφ ανακοινώθηκε την Τετάρτη, 20 Σεπτεμβρίου, από την επίσημη σελίδα του στο Instagram. Η ανακοίνωση του στούντιό του ανέφερε ότι είχε υποβληθεί σε μεταμόσχευση πνεύμονα πριν από μερικές εβδομάδες και στη συνέχεια αρρώστησε.

Σύμφωνα με ένα προφίλ των New York Times του 2019, ο Όλαφ είχε διαγνωστεί με εμφύσημα το 1996 και του είχαν πει ότι δεν θα ζούσε πάνω από τα 60 του χρόνια. Τελικά τα κατάφερε -και εξέφρασε τότε την αισιοδοξία του ότι μπορεί να ζήσει ακόμη και τα 70 του χρόνια.

Γυαλιστερός, υποτονικός φωτισμός

Όπως πολλοί φωτογράφοι σήμερα, ο Όλαφ εργάστηκε τόσο εμπορικά όσο και μη, παράγοντας εικόνες για οίκους μόδας όπως η Bottega Veneta και η Diesel, ενώ παράλληλα παρουσίασε τη δουλειά του σε διάσημες γκαλερί και μουσεία. Εν μέρει, ο λόγος για τον οποίο μπόρεσε να το κάνει αυτό ήταν ότι η τέχνη του δεν ανταποκρινόταν πλήρως ούτε στις προσδοκίες της εμπορικής φωτογραφίας ούτε στην αποδεκτή εμφάνιση της καλλιτεχνικής φωτογραφίας.

Ο βασιλιάς της Ολλανδίας Βίλεμ-Αλεξάντερ και η βασίλισσα Μαξίμα εξέδωσαν ανακοίνωση με την οποία θρηνούν τον Όλαφ ως «έναν ιδιόμορφο, εξαιρετικά ταλαντούχο φωτογράφο και μεγάλο καλλιτέχνη».

Με τον γυαλιστερό, υποτονικό φωτισμό και τα μυστηριώδη θέματά του, η τέχνη του συνδύαζε την glossy αισθητική των περιοδικών και την «ταραχώδη» αγωνία της τέχνης. Οι πίνακές του είναι συχνά στατικοί, σκηνικοί και σκόπιμα ανοιχτοί σε ερμηνείες. Μια εικόνα δείχνει τρεις γυναίκες σε ένα θέατρο που μοιάζει να είναι από μια περασμένη εποχή- καμία από αυτές δεν φαίνεται να αναγνωρίζει η μία την άλλη. Σε μια άλλη απεικονίζεται ένας άντρας χωρίς πουκάμισο γονατιστός μπροστά σε μια πισίνα, χωρίς να εξηγείται επαρκώς το σκηνικό ή το ντύσιμό του.

«Οι πρώτες φωτογραφίες που έκανα βασίστηκαν σε μια ερώτηση που έπρεπε να απαντήσουμε ως μαθητές στον καθηγητή φωτογραφίας: «Τι είναι φυσιολογικό;» Η απάντησή μου ήταν μια σειρά από εικόνες που τράβηξα σε ένα ίδρυμα για άτομα με νοητική αναπηρία».

Μορφές χωρίς συναισθήματα

«Μας ελκύει η συνθετική δεινότητα των μορφών του -η αισθητική ουσία της τέχνης του- γιατί αυτή είναι που μεταφέρει συναισθήματα» έγραψε ο Donald Kuspit σε μια κριτική στο Artforum για μια από τις εκθέσεις του. «Κατά τα άλλα, οι μορφές φαίνονται χωρίς συναισθήματα, εξωτερικά παρούσες αλλά εσωτερικά απούσες. Χωρίς τη μορφική τους λεπτότητα, οι φωτογραφίες του Όλαφ θα ήταν ψυχρά κλινικές – τα θέματά τους τόσο ζωντανά όσο τα κέρινα ομοιώματα στο μουσείο της Μαντάμ Τισό».

Στην Ολλανδία, το έργο του Όλαφ είναι γνωστό και εκτίθεται ευρέως. Το Gemeentemuseum και το Fotomuseum, αμφότερα στη Χάγη, έκαναν έρευνες για τον Όλαφ το 2019, ενώ την προηγούμενη χρονιά ο Όλαφ δώρισε εκατοντάδες έργα από το αρχείο του στο Rijksmuseum στο Άμστερνταμ. Ωστόσο, η τέχνη του είχε και διεθνή απήχηση.

Ο ρόλος του στην queer κοινότητα

«Ο Έργουιν Όλαφ έβλεπε την ομορφιά σε κάθε άνθρωπο» ανέφερε ο Taco Dibbits, διευθυντής του Rijksmuseum. «Υπήρξε μια σημαντική φιγούρα στην ιστορία για τον ακτιβισμό του και τον ρόλο του στην LGBTQIA+ κοινότητα και ένας φωτογράφος που καθόρισε το μέσο του στην Ολλανδία. Ένας καλλιτέχνης με τεράστιο δυναμισμό, η προσοχή του στη λεπτομέρεια ήταν απαράμιλλη».

Ο Έργουιν Όλαφ γεννήθηκε το 1959 στο Hilversum της Ολλανδίας. Φοίτησε στη Σχολή Δημοσιογραφίας της Ουτρέχτης, αλλά τελικά επέλεξε μια σημαντικά διαφορετική κατεύθυνση.

«Ένας από τους καθηγητές φωτογραφίας με είδε χαμένο και δυστυχισμένο σε αυτό το περιβάλλον με τους φοιτητές που ασχολούνταν κυρίως με τη γραφή και με έπεισε να έρθω σε ένα από τα μαθήματά του» δήλωσε στο i-D. «Οι πρώτες φωτογραφίες που έκανα βασίστηκαν σε μια ερώτηση που έπρεπε να απαντήσουμε ως μαθητές στον καθηγητή φωτογραφίας: «Τι είναι φυσιολογικό;» Η απάντησή μου ήταν μια σειρά από εικόνες που τράβηξα σε ένα ίδρυμα για άτομα με νοητική αναπηρία».

Οι αυτοπροσωπογραφίες του ενίοτε διαλογίζονταν για τη θνησιμότητά του. Ένα τρίπτυχο, του 2009, δείχνει μια εικόνα του καλλιτέχνη ως σκληροτράχηλου νέου, μια εικόνα του όπως είναι σήμερα και μια εικόνα του με γκρίζα μαλλιά και αναπνευστικό σωλήνα στη μύτη.

«Τον δικό μου σουρεαλισμό»

Μόλις αποφοίτησε, κατά τη δεκαετία του ’80, ο Όλαφ φωτογράφισε τη σκηνή των πάρτι του Άμστερνταμ και κατέγραψε το αναδυόμενο κίνημα απελευθέρωσης των ομοφυλόφιλων που λάμβανε χώρα. Ωστόσο, γρήγορα άρχισε να αποφεύγει την παραδοσιακή πρακτική της φωτογραφίας ντοκιμαντέρ και αγκάλιασε τη σκηνοθετημένη φωτογραφία, ζητώντας από πανκ και μέλη της queer κοινότητας να ποζάρουν γι’ αυτόν στο στούντιό του. Μέσα στο στούντιο «μπορούσα να σκηνοθετήσω τη δική μου φαντασία, τον δικό μου ονειρικό κόσμο, τον δικό μου σουρεαλισμό» δήλωσε στους Times.

Οι πρώιμες φωτογραφίες ντοκιμαντέρ του εμφανίστηκαν σε ολλανδικές queer εκδόσεις και περιστασιακά τραβήχτηκαν κατά παραγγελία για LGBTQ ομάδες όπως η COC. Μόλις οι εικόνες αυτές άρχισαν να κυκλοφορούν ευρύτερα, τα mainstream μέσα αντιλήφθηκαν την παρουσία του, βάζοντας τον Όλαφ στο δρόμο προς τη φήμη.

Οι αυτοπροσωπογραφίες του

Με την πάροδο των ετών, τράβηξε πολλές εικόνες του εαυτού του, ανατρέποντας τις αιώνιες φόρμουλες για την αυτοπροσωπογραφία στη διαδικασία. Πολλές είναι ξεκάθαρα queer: Μια λήψη του 1985 είναι μια εκφραστικά φωτισμένη ασπρόμαυρη εικόνα του προσώπου του Όλαφ καλυμμένο με σπέρμα, ενώ μια άλλη ομάδα φωτογραφιών από το 2007 δείχνει τον καλλιτέχνη να φορά περούκες και μακιγιάζ.

Άλλες, όπως μια φωτογραφία του 2000 με τον καλλιτέχνη να φοράει μια τσάντα Yves Saint Laurent στο πρόσωπό του και να κρατάει ένα μαστίγιο, κινούνται μεταξύ μόδας και ακρότητας.

Οι αυτοπροσωπογραφίες του ενίοτε διαλογίζονταν για τη θνησιμότητά του. Ένα τρίπτυχο, του 2009, δείχνει μια εικόνα του καλλιτέχνη ως σκληροτράχηλου νέου, μια εικόνα του όπως είναι σήμερα και μια εικόνα του με γκρίζα μαλλιά και αναπνευστικό σωλήνα στη μύτη.

Ο ίδιος δήλωσε στους Times: «Είναι τεράστιο πλεονέκτημα το γεγονός ότι έχεις επίγνωση ότι πρέπει να ζήσεις τώρα και όχι αύριο».

*Με στοιχεία από artnews.com