Η Ρομά καλλιτέχνις που ράβει μια νέα ιστορία για τον λαό της – «Πρέπει να δουλέψεις διπλάσια»

«Η Małgorzata Mirga-Tas είναι το είδος του ανθρώπου που αγκαλιάζει έναν επισκέπτη πριν καν τον χαιρετήσει. Με καλωσορίζει στο σπίτι της στο χωριό Czarna Góra, στους πρόποδες των βουνών Tatra, στη νότια Πολωνία, με ένα φωτεινό χαμόγελο» γράφει η Charlotte Higgins στην Guardian.

Το σπίτι της καλλιτέχνιδας βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο σπίτι της θείας της και της μητέρας της. Τα μοντέρνα κτίρια αγκαλιάζονται μεταξύ τους, αντικρίζοντας το ένα το άλλο προστατευτικά γύρω από έναν ανθόκηπο. Η Mirga-Tas λατρεύει να βρίσκεται τόσο κοντά στην οικογένειά της. «Βγαίνω από το σπίτι μου» λέει «και πίνω καφέ με τη μητέρα μου και την αδελφή μου πριν πάω στη δουλειά».

«Σήμερα το πρωί ο σύζυγός της φτιάχνει τον καφέ, στο τραπέζι υπάρχει ένα πιάτο με κέικ, και τα δύο έφηβα αγόρια της, καθώς είναι σχολικές διακοπές, κοιμούνται στον επάνω όροφο» συνεχίζει η Charlotte Higgins.

Photo: Instagram / gosiamirga

«Οι άνθρωποι νομίζουν ότι τα παιδιά Ρομά είναι ηλίθια»

Η Mirga-Tas είναι μέλος της κοινότητας των Ρομά του βουνού Bergitka της Πολωνίας, οι οποίοι έχουν εγκατασταθεί εδώ και αιώνες. Δεν είναι το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο για τους γιους της να διαπραγματευτούν την ταυτότητά τους, λέει. «Όταν αποφασίζεις να πεις σε όλους ότι είσαι Ρομά, πρέπει να είσαι δυνατός και να δουλεύεις διπλά και σκληρά».

Όσο ευχάριστο και αν είναι το περιβάλλον, δεν είναι ακριβώς ειδυλλιακό. Τα σπίτια βρίσκονται δίπλα σε ένα ποτάμι που πλημμυρίζει τακτικά. Ο παππούς της, ο οποίος αγόρασε τη γη, εμποδίστηκε να αγοράσει μια καλύτερη θέση, ένα μόνο παράδειγμα της φαινομενικά ατελείωτης ιστορίας της καθημερινής προκατάληψης που αντιμετωπίζουν οι Ρομά.

Η Mirga-Tas δείχνει το απέναντι κτίριο, όπου η θεία της διατηρούσε παιδικό σταθμό. Ήταν σπουδαίο, λέει, αφού έμαθε στους μικρούς Ρομά την πολωνική γλώσσα πριν φτάσουν στο δημοτικό σχολείο. «Η μετάβαση μπορεί να είναι δύσκολη» λέει. Λόγω του γλωσσικού χάσματος «οι άνθρωποι νομίζουν ότι τα παιδιά Ρομά είναι ηλίθια».

Αλλά ο παιδικός σταθμός έκλεισε από τις αρχές, λέει η ίδια. Πολλοί από την κοινότητα των Ρομά της Czarna Góra έχουν βρει καλύτερες προοπτικές στο εξωτερικό. Υπάρχει μια ολόκληρη ομάδα μελών της οικογένειάς της στο Ηνωμένο Βασίλειο, στο Σάουθεντ, στην ακτή του Έσσεξ.

Yπέροχα λεπτομερή, αισθησιακά έργα που μοιάζουν με ταπισερί – όχι από υφαντό ύφασμα αλλά από κολάζ που δημιουργήθηκαν από ραμμένα μαζί μεταχειρισμένα ρούχα.

Photo: Instagram / gosiamirga

Εντυπωσίασε σε δύο από τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά γεγονότα της Ευρώπης

«Οδηγούμε λίγα χιλιόμετρα προς το χωριό Szaflary, όπου εργάζεται η Mirga-Tas. Καθ’ οδόν, αναδιπλώνει τα σχέδιά της» συνεχίζει η Charlotte Higgins.

Έχει ατομικές εκθέσεις στη Σεβίλλη και το Λονδίνο αυτό το φθινόπωρο, και έναν συγκεχυμένο αριθμό άλλων υποχρεώσεων, συμπεριλαμβανομένου του έργου πάνω στο οποίο εργάζεται σήμερα: Υφασμάτινα πορτρέτα για ένα τοπικό μουσείο των συχνά παραγνωρισμένων γυναικών καλλιτεχνών που εργάστηκαν στην κοντινή ορεινή πόλη Zacopane τον 20ό αιώνα, όταν ήταν πόλος έλξης για Πολωνούς καλλιτέχνες και μουσικούς -συμπεριλαμβανομένου του συνθέτη Karol Szymanowski-, τους οποίους έλκυε το υπέροχο ορεινό τοπίο.

Η καριέρα της βρίσκεται σε άνοδο. Η Mirga-Tas εισήλθε στη συνείδηση του διεθνούς καλλιτεχνικού κόσμου πέρυσι, όταν το έργο της συμπεριλήφθηκε στις δύο σημαντικότερες εκδηλώσεις σύγχρονης τέχνης στην Ευρώπη: Documenta, η οποία πραγματοποιείται κάθε πέντε χρόνια στο Κάσελ της Γερμανίας, και στην Μπιενάλε της Βενετίας, στην οποία εκπροσώπησε την Πολωνία. Γέμισε τους τοίχους του ψηλού περιπτέρου της, από το δάπεδο μέχρι την οροφή, με 12 υπέροχα λεπτομερή, αισθησιακά έργα που μοιάζουν με ταπισερί – όχι από υφαντό ύφασμα αλλά από κολάζ που δημιουργήθηκαν από ραμμένα μαζί μεταχειρισμένα ρούχα και άλλα υφάσματα, απεικονίζοντας σκηνές από τη ζωή των Ρομά και πορτρέτα ανθρώπων της κοινότητάς της.

Δείτε το βίντεο με τα έργα της  Małgorzata Mirga-Tas

«Τα υφαντά χαλιά, τα παπλώματα και τα μαξιλάρια ήταν τα σπίτια μας, το μέλλον μας, η επιβίωσή μας»

Οι εικόνες βασίστηκαν εν μέρει στις τοιχογραφίες στην Αίθουσα των Μήνων στο Palazzo Schifanoia στη Φεράρα της βόρειας Ιταλίας: Έργα του 15ου αιώνα εκπληκτικής ζωτικότητας που ενέπνευσαν επίσης το μυθιστόρημα της Ali Smith, «How to Be Both». Το όλο αποτέλεσμα ήταν εκθαμβωτικό – αλλά και φιλόξενο, αισθησιακό – μια όαση. «Οι υφασμάτινες σκηνές, οι υφασμάτινοι εσωτερικοί χώροι, τα υφαντά χαλιά, τα παπλώματα και τα μαξιλάρια ήταν τα σπίτια μας, το μέλλον μας, η επιβίωσή μας» έγραψε η μελετήτρια των Ρομά, η Ethel Brooks στο συνοδευτικό βιβλίο της έκθεσης. «Πάντα χτίζαμε τα κινητά μας παλάτια ως μέσα ύπαρξης».

Για να φτιάξει αυτό το «παλάτι», η Mirga-Tas και οι βοηθοί της, συμπεριλαμβανομένης της θείας της, κατέλαβαν το τεράστιο φουαγιέ ενός άδειου ξενοδοχείου στο Zacopane. Δούλευαν κάθε μέρα μέχρι τα μεσάνυχτα, από τον Νοέμβριο έως τον Μάρτιο, στα τελευταία στάδια υπό το αίσθημα του φόβου και του τρόμου που προκάλεσε η εισβολή της Ρωσίας στην ανατολική γειτονική χώρα της Πολωνίας, την Ουκρανία.

Το περίπτερο σημείωσε τεράστια επιτυχία – και ήταν αξιοσημείωτο ότι ήταν η πρώτη Ρομά καλλιτέχνης που εκπροσώπησε ένα εθνικό κράτος στη Μπιενάλε, παρά το γεγονός ότι οι Ρομά είναι η μεγαλύτερη εθνική μειονότητα στην ΕΕ.

Πρώτα κάνει τα σχέδια, συχνά δουλεύοντας με βάση φωτογραφίες, τις οποίες μεγεθύνει με εκτυπωτή στην απαιτούμενη κλίμακα. Στη συνέχεια, χρησιμοποιεί καρμπόν για να μεταφέρει τα σχέδια σε υπόστρωμα, για το οποίο τα παλιά νοσοκομειακά σεντόνια λειτουργούν καλύτερα.

Photo: YouTube

Η Mirga-Tas περιγράφει τη διαδικασία της

Πρώτα κάνει τα σχέδια, συχνά δουλεύοντας με βάση φωτογραφίες, τις οποίες μεγεθύνει με εκτυπωτή στην απαιτούμενη κλίμακα. Στη συνέχεια, χρησιμοποιεί καρμπόν για να μεταφέρει τα σχέδια σε υπόστρωμα, για το οποίο τα παλιά νοσοκομειακά σεντόνια λειτουργούν καλύτερα. Eπιλέγει και τακτοποιεί το ύφασμα και αρχίζει το ράψιμο. Για τα πρόσωπα, τα χέρια και τα πόδια χρησιμοποιεί λινό ύφασμα, το οποίο βάφει.

Η Mirga-Tas σπούδασε γλυπτική στην Κρακοβία – και σκέφτεται αυτά τα έργα, ίσως παραδόξως, περισσότερο ως γλυπτική παρά ως ζωγραφική σε ύφασμα. Το 2016, ένα από τα γλυπτά της έγινε ευρέως γνωστό στην Πολωνία για τους λάθος λόγους: Ένα ξυλόγλυπτο μνημείο που είχε κατασκευάσει το 2011, προς τιμήν 29 Ρομά που δολοφονήθηκαν το 1942 κοντά στο χωριό Borzęcin Dolny, ανατολικά της Κρακοβίας, βανδαλίστηκε σοβαρά, μια πράξη που οδήγησε σε ευρεία οργή και εκκλήσεις προς τον πρόεδρο για χρηματοδότηση για την αποκατάστασή του.

Αυτό το γεγονός την πλήγωσε γιατί ένας από τους προπάππους της δολοφονήθηκε στο Ολοκαύτωμα, μαζί με το 75% των Ρομά της Πολωνίας. Την ίδια χρονιά, έκανε επίσης ένα έργο που την έβαλε στη σημερινή της πορεία. Το Wesiune Thana (Τόπος στο δάσος) ήταν μια εγκατάσταση ανάμεσα στα σπίτια των Ρομά σε ένα υπαίθριο μουσείο αγροτικού πολιτισμού στο εθνογραφικό πάρκο Sądecki στο Nowy Sącz, νοτιοανατολικά της Κρακοβίας.

Ανάμεσα στα μικρά ξύλινα κτίσματα ανάμεσα στα δέντρα υπήρχαν κατασκευές, συμπεριλαμβανομένου ενός σιδηρουργείου, που είχαν αφαιρεθεί από το χωριό της, αυτές που θυμόταν από τα παιδικά της χρόνια. Τις τύλιξε με φωτεινά, patchwork υφάσματα – παίζοντας με τις προσδοκίες των επισκεπτών για «πολύχρωμες», «έθνικ» τσιγγάνικες γεύσεις, καθώς και με χαρά διεκδικώντας και αναβιώνοντας τα σπιτάκια. Ήταν μια αιχμηρή παρέμβαση σε μια μακρά και τεταμένη σχέση μεταξύ του λαού των Ρομά και της επιστήμης της εθνογραφίας. «Μπορούμε να μιλήσουμε με τη δική μας φωνή, αλλά ακόμη και τώρα, η φωνή του «ειδικού» για τους Ρομά θεωρείται πιο σημαντική από την ίδια τη φωνή των Ρομά» λέει. Και όμως, η Mirga-Tas, μέσω της έντονης διαύγειας της τέχνης της, είναι μια δύναμη αλλαγής. Μιλάει δυνατά και καθαρά με τη δική της φωνή -και με κύρος.

*Με στοιχεία από theguardian.com