Greenwashing: Ευρωπαϊκό φρένο στα δήθεν «πράσινα» προϊόντα

«Στην Ελλάδα είσαι ό,τι δηλώσεις», έλεγε ο σπουδαίος ζωγράφος, αλλά και θυμόσοφος και συγγραφέας Γιάννης Τσαρούχης. Η διάσημη ρήση του δεν ισχύει μόνο στην Ελλάδα και δεν αφορά μόνο τα φυσικά πρόσωπα. Ισχύει και για ιδιότητες καταναλωτικών προϊόντων τις οποίες οι κατασκευαστές διατείνονται ότι αυτά διαθέτουν.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα εκτελεστικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφάσισαν να θέσουν τέρμα στις αυθαίρετες και αναιτιολόγητες επιγραφικές δηλώσεις και στις διαφημίσεις διαφόρων εμπορικών προϊόντων ότι αυτά είναι «πράσινα» ή «περιβαλλοντικά ουδέτερα».

Αναιτιολόγητοι χαρακτηρισμοί ενός προϊόντος ότι είναι «πράσινο», «οικολογικό», «βιοδιασπώμενο» και άλλα παρόμοια, θα απαγορευθούν

Πιθανόν σε πολλές περιπτώσεις οι ισχυρισμοί να είναι αληθείς. Επειδή όμως έχει βεβαιωθεί ότι συχνά πρόκειται απλώς για «greenwashing», για προσπάθεια δηλαδή «πράσινου ξεπλύματος» ενός προϊόντος ώστε να φαίνεται «καθαρό» και ασφαλές για το περιβάλλον προκειμένου να το αγοράζει κάποιος με ήσυχη την οικολογική συνείδησή του, η ΕΕ είναι αποφασισμένη να εμποδίσει την αναγραφή στις συσκευασίες ισχυρισμών η αλήθεια και ειλικρίνεια των οποίων δεν μπορούν να ελεγχθούν και να επιβεβαιωθούν από τον καταναλωτή «στο ράφι».

Απατηλοί συμψηφισμοί

Τα ξημερώματα της Τετάρτης οι Ευρωβουλευτές και οι κυβερνήσεις των «27» κατέληξαν σε κατ’ αρχήν συμφωνία για την απαγόρευση των «γενικόλογων, ασαφών και συχνά παραπλανητικών περιβαλλοντικών ισχυρισμών». Πρότειναν δηλαδή για συζήτηση και τελική έγκριση ένα νομοθετικό κείμενο που θέτει τέρμα στους ασαφείς ισχυρισμούς που προβάλλουν οι κατασκευαστές στις ετικέτες των προϊόντων τους και στις διαφημίσεις, αν οι ιδιότητες αυτές του προϊόντος δεν συνοδεύονται από λεπτομερείς και αιτιολογημένες αποδείξεις ότι είναι αληθινές και όντως ισχύουν.

Έτσι αναιτιολόγητοι χαρακτηρισμοί ενός προϊόντος ότι είναι «πράσινο», «οικολογικό», «βιοδιασπώμενο» και άλλα παρόμοια, θα απαγορευθούν. Το κείμενο που εγκρίθηκε απαγορεύει επίσης ισχυρισμούς για δήθεν «ουδέτερο» ή «θετικό» αντίκτυπο που φέρεται να έχει για το κλίμα και το περιβάλλον ένα προϊόν.

Οι ισχυρισμοί αυτοί βασίζονται αποκλειστικά στην αντιστάθμιση των εκπομπών άνθρακα που απαιτεί η παρασκευή ή η κατασκευή του προϊόντος με δενδροφυτεύσεις εκ μέρους της εταιρείας που το παράγει ή το κατασκευάζει. Ο συμψηφισμός αυτός όμως είναι μια «αναποτελεσματική πρακτική σε σύγκριση με την άμεση μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που απαιτείται για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης», όπως σημειώνεται χαρακτηριστικά.

Παραπλανητικές πρακτικές

Για την καταπολέμηση της «πρώιμης απαξίωσης» των προϊόντων, απαγορεύονται και άλλες παραπλανητικές πρακτικές, όπως είναι οι αβάσιμοι ισχυρισμοί σχετικά με την υποτιθέμενη διάρκεια ζωής ενός προϊόντος. Απαγορεύεται επίσης να παρουσιάζεται ένα προϊόν ως επισκευάσιμο όταν στην πραγματικότητα δεν είναι ή είναι αλλά με μεγάλη δυσκολία.

Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που οι κατασκευαστές χρησιμοποιούν υλικά ή συνδεσμολογία τέτοια που δυσκολεύουν επίτηδες την επισκευή μιας μικρής οικιακής ηλεκτρικής συσκευής, μιας καφετιέρας ή φρυγανιέρας για παράδειγμα. Ακόμα και η χρησιμοποίηση βιδών που ξεβιδώνουν μόνο με ένα πολύ εξειδικευμένο κατσαβίδι γίνεται ακριβώς γι’ αυτό: για να πετάξει κάποιος τη συσκευή και να αγοράσει καινούργια, όταν μάλιστα πρόκειται για δαπάνη ολίγων δεκάδων ευρώ.

Η νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία που υιοθετήθηκε απαγορεύει επίσης την παροχή εμπορικών, οικονομικών κινήτρων για αντικατάσταση «αναλώσιμων υλικών» (δοχείων μελάνης εκτυπωτών φέρ’ ειπείν) νωρίτερα από όσο χρειάζεται. Απαγορεύει στους κατασκευαστές να αναγκάζουν όσους αποκτούν τα προϊόντα τους να κάνουν περιττές ενημερώσεις λογισμικού ή επίσης να τους υποχρεώνουν με διάφορες υποσχέσεις ή κίνητρα να αγοράζουν ανταλλακτικά ή αξεσουάρ από αυτούς τους ίδιους και όχι από άλλους κατασκευαστές.

Η πρόωρη απαξίωση προϊόντων

Οι ετικέτες βιωσιμότητας που θα χορηγούνται εφεξής θα βασίζονται σε συστήματα πιστοποίησης που έχουν εγκριθεί από τις αρμόδιες ευρωπαϊκές αρχές. Στο πλαίσιο αυτό θα καθιερωθεί μια νέα εναρμονισμένη ευρωπαϊκή ετικέτα που θα πιστοποιεί την επέκταση της περιόδου εγγύησης ενός προϊόντος πέραν των επίσημων προθεσμιών. Επίσης οι πληροφορίες σχετικά με την εγγύηση και τους όρους που αυτή ισχύει θα πρέπει να είναι απολύτως ευκρινείς για τον καταναλωτή.

«Έτσι θα καθίσταται σαφές και ορατό από όλους ποια προϊόντα διαρκούν περισσότερο από το σύνηθες. Με τον τρόπο αυτό θα είναι πιο εύκολη η αγορά πιο βιώσιμων προϊόντων από τον Ευρωπαίο καταναλωτή, ο οποίος φυσικά  σε κάθε περίπτωση που αμφιβάλλει για την ειλικρίνεια των ισχυρισμών των κατασκευαστών θα μπορεί να προσφύγει στη Δικαιοσύνη», σημείωσε από το βήμα του Ευρωκοινοβουλίου η κροάτισσα ευρωβουλευτής του Σοσιαλιστικού Κόμματος Μπιλιάνα Μπορζάν, που είναι μία εκ των εισηγητών της νομοθετικής ρύθμισης.

«Είναι η πρώτη φορά που ένα κείμενο απαγορεύει την πρακτική της πρόωρης απαξίωσης των προϊόντων και προσφέρει συγκεκριμένες λύσεις στους καταναλωτές. Το ότι το βάρος της απόδειξης βαρύνει ρητά και τελεσίδικα τους παραγωγούς και κατασκευαστές είναι ένα ισχυρό μήνυμα για την εσωτερική μας αγορά», δήλωσε ο γάλλος ευρωβουλευτής των Πρασίνων Νταβίντ Κορμάν.

Το QR αρωγός του καταναλωτή

Προτού τεθεί σε ισχύ το νομοθετικό κείμενο που εγκρίθηκε επί της αρχής θα πρέπει να λάβει το τελικό πράσινο φως από το Ευρωκοινοβούλιο και τους «27» και στη συνέχεια θα ξεκινήσει να «τρέχει» προθεσμία δύο ετών προκειμένου οι εθνικές κυβερνήσεις να εντάξουν τον ευρωπαϊκό κανόνα στο εσωτερικό δίκαιο του κάθε κράτους-μέλους.

Σημειωτέον, ότι το νομοθετικό κείμενο που προωθείται αποτελεί το πρώτο βήμα από ένα πιο φιλόδοξο σχέδιο καταπολέμησης του «greenwashing», το οποίο πρότεινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον περασμένο Μάρτιο και βρίσκεται ακόμα στο στάδιο της διαβούλευσης.

Το σχέδιο αυτό προβλέπει την απαγόρευση της αναγραφής κάθε ισχυρισμού στις ετικέτες ή στα διαφημιστικά ενός προϊόντος, αν ο ισχυρισμός αυτός δεν υποστηρίζεται και δεν επιβεβαιώνεται με επιστημονικές αποδείξεις που μπορεί άμεσα να επιβεβαιώσει ο καταναλωτής μέσω ενός κώδικα QR που παραπέμπει σε έναν έγκριτο ιστότοπο.