Γιάννης Νεγρεπόντης: Αυτογνωσία

Στις 22 Σεπτεμβρίου 1991 έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 61 ετών και ύστερα από άνιση μάχη με τον καρκίνο, ο λογοτέχνης Γιάννης Νεγρεπόντης (το πραγματικό του όνομα ήταν Γιάννης Ξυνοτρούλιας).

Ο γεννημένος στη Λάρισα Νεγρεπόντης σπούδασε Ιστορία – Αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ παρακολούθησε και μαθήματα θεάτρου στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών (1949-1951).

Πρωτοεμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα το 1949 με ένα διήγημά του στο περιοδικό «Ελληνική Δημιουργία», χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Γιάννης Νικολάου. Το 1955 δημοσίευσε ένα ποίημά του στο περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης» υπογράφοντας ως Τζων Νεγρεπόντης, ψευδώνυμο με το οποίο καθιερώθηκε και το οποίο έμελλε να διατηρήσει (μετατρέποντας απλώς το «Τζων» σε «Γιάννης») έως το θάνατό του.

Το 1958 εξέδωσε την πρώτη ποιητική συλλογή του, που έφερε τον τίτλο «Πρόσωπα και Χώρος».

«ΤΑ ΝΕΑ», 24.7.1978, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Νεγρεπόντης καταπιάστηκε με όλα σχεδόν τα είδη του γραπτού λόγου: ποίηση, πεζογραφία, δοκίμιο, κριτική, χρονογράφημα, σάτιρα, θέατρο, παιδικά παραμύθια.

Στις πλέον γνωστές στιχουργικές δημιουργίες του περιλαμβάνονται «Το ακορντεόν», «Τα νέγρικα» και ο «Τρίτος Παγκόσμιος» (όλα τους μελοποιημένα από τον Μάνο Λοΐζο), τα «Μικροαστικά» (μελοποιημένα από τον Λουκιανό Κηλαηδόνη), καθώς και το ποιητικό έργο του «Φυλάττειν Θερμοπύλας», που μελοποίησε υπό μορφή ορατορίου ο Χρήστος Λεοντής.

Αξιοσημείωτο είναι ότι βιβλία του Νεγρεπόντη είχε φιλοτεχνήσει η γυναίκα του, η γλύπτρια Αργυρώ Καρύμπακα.

Ο Νεγρεπόντης συνεργάστηκε με αρκετούς έλληνες συνθέτες (στίχους του μελοποίησαν, μεταξύ άλλων, οι Μίκης Θεοδωράκης, Λουκιανός Κηλαηδόνης, Μάνος Λοΐζος, Χρήστος Λεοντής και Θωμάς Μπακαλάκος), ενώ υπήρξε τακτικός συνεργάτης πολλών περιοδικών, εφημερίδων, ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών προγραμμάτων.

Ο Νεγρεπόντης υιοθέτησε από πολύ νεαρή ηλικία την αριστερή ιδεολογία –διατηρώντας πάντως μια κριτική διάθεση, που όχι σπάνια τον έκανε δυσάρεστο στο ηγετικό κατεστημένο– και εξορίστηκε επί μία τριετία την περίοδο της απριλιανής δικτατορίας (Γυάρος, Λέρος).

Στο τεύχος του «Ταχυδρόμου» που είχε κυκλοφορήσει την 1η Φεβρουαρίου 1974 είχε περιληφθεί μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη που είχαν παραχωρήσει στο δημοσιογράφο Κώστα Ρεσβάνη ο Γιάννης Νεγρεπόντης και ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, οι γεννήτορες των «Μικροαστικών».

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 1.2.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Εκεί διαβάζουμε, μεταξύ άλλων, τα εξής:

Μακρυά από την πόλη σε μια συνοικία
έχω δικά μου τρία δωμάτια
χωλ και κουζίνα, καλά όλα κι’ άγια
ησυχία, τάξη και ασφάλεια

[…]

Γιατί είμαστε νομοταγείς
κοιτάμε τη δουλειά μας
μπλεξίματα δεν θέλαμε
στην οικογένειά μας.
Τα πράγματα όπως νάρχονταν
για τα συμφέροντά μας
εμείς ποτέ δεν χάναμε
στην οικογένειά μας

(από τα «Μικροαστικά»)

Ένα πορτραίτο και μια μαχαιριά. Για σένα, για μένα, για όλους… Λέμε για το έργο που δημιουργήθηκε —τα «Μικροαστικά»— όταν έσμιξαν, σαν δυο νιφάδες χιονιού σ’ ένα ποτήρι, ένας αρχιτέκτονας – μουσικός, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, κι’ ένας φιλόλογος – ποιητής και παρ’ ολίγο ηθοποιός, ο Γιάννης Νεγρεπόντης.

Κάποια ευτυχισμένη στιγμή έγινε η τήξη και των δυο στον ίδιο χώρο, απροσδόκητα. Το αποτέλεσμα ένας δίσκος, δώδεκα τραγούδια-βέλη με στόχο την καρδιά των μικροαστών, των περισσοτέρων Ελλήνων δηλαδή. Αν ήθελαν να τον διαφημίσουν σαν τα απορρυπαντικά ή τα καλσόν, θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν το σλόγκαν: «Γνωρίστε τον εαυτό σας…» Είναι μια χειραψία αυτά τα τραγούδια με συνοδεία το «χαίρω πολύ που σας γνώρισα, αγαπητή μου κυρία, αγαπητέ μου κύριε».

[…]

Ρεσβάνης: Γιατί αρέσει το έργο σας;

Κηλαηδόνης: Τα «Μικροαστικά» δεν είναι προβολή πλαστών καταστάσεων. Η επιτυχία τους οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν μέσα πολλές αλήθειες. Έχω κι’ εγώ τις ίδιες εικόνες με τον Νεγρεπόντη.

Ρεσβάνης: Δηλαδή, με βάση τη συνταγή για επιτυχία, πρέπει να αναθεωρηθούν οι κριτικές για τα σουξέ «στυλ Βοσκόπουλου»;

Νεγρεπόντης: Τα τραγούδια, δηλαδή οι στίχοι που τραγουδάει ο Βοσκόπουλος, αν εξαιρεθή η ποιότητά τους, έχουν μια άμεση ψυχολογική αλήθεια. Και να σου πω κάτι ακόμη; Ένας ποιητής κάνει κοινωνικό λειτούργημα. Δεν εξαρτάται από την ιδεολογική τοποθέτηση η συγγραφή. Μπορεί ακόμη και το στρατευμένο δημιούργημα να είναι αντιλειτουργικό.

[…]

Ρεσβάνης: Ακούγεται, μετά την επιτυχία των «Μικροαστικών», πως δύο μικροαστοί, ο Κηλαηδόνης και ο Νεγρεπόντης, που εξαρτώνται από τις εταιρείες, σατιρίζουν τον μικροαστικό κοινωνικό περίγυρο, αυτόν ακριβώς όπου είναι τοποθετημένοι…

Νεγρεπόντης: Ο Φλωμπέρ είπε, όταν τον ρώτησαν ποια πήρε για πρότυπο στη «Μαντάμ Μπωβαρύ»: «Κύριοι, η Μαντάμ Μπωβαρύ είμαι εγώ». Ε, λοιπόν, κι’ εγώ όταν έγραφα τα «Μικροαστικά» ήμουν μικροαστός. Τώρα γράφω τα… Μεγαλοαστικά, αλλά γίνομαι μεγαλοαστός ψυχολογικά μόνο και όχι οικονομικά. Το άσχημο είναι ότι οικονομικά παραμένω προλετάριος.

Κηλαηδόνης: Πιστεύω ακόμη πως όταν τραγουδάμε «Οικονομία κάνε και σφίξε τα λουριά / τώρα που είσαι νέος νάχης στα γηρατειά / Οικονομία κάνε τι θες τα περιττά / τώρα που είσαι νέος σώρευε τον παρά» να μπορούν όλοι να διακρίνουν πως στόχος μας είναι η μικροαστική αντίληψη για την αποταμίευση και όχι μια προτροπή πραγματική για το «φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι».

[…]

Ρεσβάνης: Γράψατε και τραγουδάτε για τον τρόπο ζωής και σκέψεως των μικροαστών. Τι στόχο έχετε; Να τους σατιρίσετε; Να τους διορθώσετε ή να τους δείξετε απλά πώς ζουν;

Κηλαηδόνης: Δεν λέμε εμείς κάνε αυτό ή μην κάνης εκείνο. Με τον τρόπο μας του παρουσιάζουμε τι κάνει, με ποιες αφορμές, από πού έρχεται…

Νεγρεπόντης: Μπορούμε να πούμε τα «Μικροαστικά» σάτιρα με την έννοια της αυτογνωσίας. Και αυτό που λέμε αυτογνωσία είναι μεγάλη υπόθεση. Είναι η αρχή για τη συνέχεια…