Πορτογαλία, εκεί που οι… φελλοί έχουν πραγματική αξία

Για μια σχετικά μικρή χώρα, η Πορτογαλία των 10,3 εκατομμυρίων κατοίκων και των πολυετών έχει μεγάλο εξωτερικό εμπόριο.

Μεταξύ των κυριότερων εξαγωγών της συγκαταλέγονται αυτοκίνητα και εξαρτήματα, είδη ένδυσης.

Το σημαντικότερο όμως «πετράδι» της είναι ο φελλός.

Η Πορτογαλία είναι ο μεγαλύτερος διεθνώς παραγωγός του, με την εκμετάλλευση του εξωτερικού τμήματος του φλοιού της Δρυός της φελλοφόρου.

Έχει τα μεγαλύτερα δάση του είδους. Αντιστοιχούν περίπου στο 34% όσων υπάρχουν στον πλανήτη.

Είναι επίσης ο μεγαλύτερος εξαγωγέας φελλού στον κόσμο, σε ποσοστό 65% και με πωλήσεις άνω του ενός δισεκατομμυρίου ευρώ ετησίως.

Διπλάσιες από ό,τι πριν από 10 χρόνια.

Αυτό φυσικά δεν οφείλεται μόνο στην παραγωγή φελλών για μπουκάλια, κυρίως κρασιού και σαμπάνιας -που αντιστοιχούν στο ένα τρίτο της συνολικής παραγωγής.

Ως πρώτη ύλη, ο φελλός βρίσκει όλο και περισσότερες εφαρμογές.

Χρησιμοποιείται πλέον για την κατασκευή κάθε είδους προϊόντων.

Σε σόλες παπουτσιών. Σε σανίδες του σερφ. Στη μόδα. Στην κατασκευή επίπλων.

Ως υλικό κατασκευών, σε μονωτικά πάνελ, σε αρμούς διαστολής για κατασκευές από σκυρόδεμα, σε αντικραδασμικά πλακίδια δαπέδου, σε γήπεδα και σε καταστρώματα πλοίων.

Είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στην αεροναυπηγική, λόγω του χαμηλού του βάρους.

Αξιοποιείται πλέον ακόμη και στη διαστημική τεχνολογία, ως συστατικό σε σύνθετα υλικά, π.χ. σε πυραύλους της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας και της SpaceX του Elon Musk.

Οι δυνατότητες φαντάζουν πλέον αμέτρητες, χάρη στις πολλαπλές ιδιότητες του φελλού.

Αποτελούμενος από μικροσκοπικά κύτταρα που περιέχουν μείγμα αερίου και σουβερίνη -ένα φυσικό πολυμερές- είναι αδιαπέραστος από υγρά, εξαιρετικό υλικό θερμομόνωσης και ηχομόνωσης, ελαφρύς, ελαστικός, με χημική αδράνεια και αντοχή.

Βιοδιασπώμενος 100% και ανακυκλώσιμος, είναι επίσης εξαιρετικά φιλικός για το περιβάλλον.

Και μάλιστα διπλά, καθώς τα δάση με φελλόδεντρα απορροφούν έως και είκοσι φορές περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα, από όσο εκπέμπεται κατά την επεξεργασία του φλοιού τους.

Τα καλά… κόποις κτώνται

Για να αρχίσει η αποφλοίωση, πρέπει να περάσουν 25 χρόνια από τη φύτευση του δέντρου.

Η διαδικασία μπορεί να επαναληφθεί έπειτα από εννέα χρόνια, όταν θα έχει αναγεννηθεί ο φλοιός.

Χρειάζεται να φτάσει η τρίτη συγκομιδή μέχρι να δώσει ικανοποιητικές ποσότητες.

Κάτι που πρακτικά σημαίνει ότι για μεγάλα κέρδη απαιτούνται μέσες άκρες 42 χρόνια αναμονής…

Πρόκειται ωστόσο για μια μακροπρόθεσμη επένδυση, καθώς η εκμετάλλευση μπορεί να συνεχιστεί για δεκαετίες, με μέσο κύκλο ζωής ενός φελλόδεντρου τα 150-200 χρόνια.

Η δε βιομηχανία φελλού δημιουργεί χιλιάδες θέσεις εργασίας στην Πορτογαλία, με πιο ακριβοπληρωμένες αυτές στη συγκομιδή.

Απαιτεί εξάλλου ειδική τεχνική, με επιδέξιες κινήσεις με τσεκούρι, προκειμένου ο φλοιός να αφαιρεθεί από τον κορμό, χωρίς να τραυματιστεί το δέντρο.

Είναι μια κοπιαστική δουλειά, κάτω από αντίξοες συνθήκες, καθώς η συγκομιδή γίνεται από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο.

Θεωρείται πάντως η καλύτερα αμειβόμενη γεωργική θέση στον κόσμο, με αμοιβές που φτάνουν ή ξεπερνούν τα 150 ευρώ την ημέρα.

Τα φελλόδεντρα προστατεύονται εν τω μεταξύ από την πορτογαλική νομοθεσία.

Ο λόγος δεν είναι μόνο οικονομικός.

Εκτιμάται ότι κάθε χρόνο αυτά τα πορτογαλικά δάση συγκρατούν περίπου 5 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα.

Πρόκειται για το 5% των συνολικών εκπομπών CO2 στη χώρα.

Μια αποφλοιωμένη δε βελανιδιά απορροφά κατά μέσο όρο πέντε φορές περισσότερο CO2 κατά τη διάρκεια της διαδικασίας φυσικής ανάπλασής της.

Ως είδος, δε, η Δρυς η φελλοφόρος ευδοκιμεί κυρίως στη νοτιοδυτική Ευρώπη και στη βορειοδυτική Αφρική, όπου ταιριάζει καλά στο κλίμα.

Καθώς όμως η κλιματική αλλαγή έχει αρχίσει να δείχνει τα «δόντια» της στη Μεσόγειο, οι φόβοι φέτος εντάθηκαν για την παραγωγή, εξαιτίας της παρατεταμένης ξηρασίας.

Δεν είναι όμως αυτός ο μοναδικός λόγος…

Ο «πονοκέφαλος» της πράσινης μετάβασης

Υπολογίζεται ότι τα φελλόδεντρα καλύπτουν περίπου το 8% της συνολικής έκτασης της Πορτογαλίας, αποτελώντας το 28% των δασών.

Κοντά στην πόλη Άγκουας ντε Μούρα, στα νοτιοδυτικά της χώρας, υπάρχει το μεγαλύτερο και παλαιότερο στον κόσμο δέντρο του είδους, όπως αναφέρεται στο Βιβλίο των Ρεκόρ Γκίνες.

Είναι 234 ετών, ύψους 16 μέτρων και με κορμό τόσο μεγάλο, που χρειάζονται τουλάχιστον πέντε άτομα για να τον αγκαλιάσουν.

Θεωρείται Εθνικό Μνημείο από το 1988.

Γενικά τα φελλόδεντρα προστατεύονται από αυστηρή νομοθεσία, που καθιστά παράνομη την κοπή τους χωρίς κρατική άδεια.

Όμως ένα σχέδιο της πορτογαλικής κυβέρνησης να κόψει πάνω από 1.800 ώριμα φελλόδεντρα σε μια παραθαλάσσια έκταση στο Σίνες -έναν δήμο επίσης στα νοτιοδυτικά- έχει εξελιχθεί σε διαμάχη.

Στο επίκεντρο βρίσκεται η κατασκευή αιολικού πάρκου στην περιοχή.

Η υλοτόμηση που προϋποθέτει η υλοποίηση του έργου, σε σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, χαρακτηρίζεται από τη Λισαβόνα «απαραίτητη δημόσια ωφέλεια» και «ουσιώδες» για την πράσινη μετάβαση.

Σε αυτό το πλαίσιο, έχουν παρουσιαστεί αντισταθμιστικά μέτρα, με άλλες δενδροφυτεύσεις -συμπεριλαμβανομένων φελλοφόρων δρυών- και έργα βελτίωσης των υφιστάμενων υποδομών στην περιμετρική περιοχή του υπό κοπή δάσους.

Το σχέδιο έχει ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων από οικολογικές οργανώσεις, που αμφισβητούν τη χρησιμότητά του και αμφισβητούν τη διαφάνεια της αδειοδότησής του.

Απορρίπτουν ως «αβάσιμα» τα περί «δημόσιας ωφέλειας», τονίζοντας ότι δεν έχουν παρουσιαστεί συγκεκριμένα στοιχεία.

«Επιπλέον, οι φελλοφόρες βελανιδιές διαδραματίζουν θεμελιώδη ρόλο στη διατήρηση του τοπικού οικοσυστήματος, προωθώντας τη βιοποικιλότητα, την κατακράτηση νερού και τη δέσμευση άνθρακα», αναφέρουν σε κείμενο διαμαρτυρίας.

«Ως εκ τούτου, η κοπή αυτών των δέντρων θα είχε αρνητικό αντίκτυπο στην περιβαλλοντική ισορροπία της περιοχής, θέτοντας σε κίνδυνο την ποιότητα ζωής όλων των πολιτών».