Πώς τα παιδιά της μαφίας μπορούν να ξεφύγουν από το οργανωμένο έγκλημα

«Έχω αδυναμία στα παιδιά μου και όπως βλέπεις τα κακομαθαίνω. Τα αφήνω να μιλούν, όταν πρέπει να σιωπούν», είχε πει ο Βίτο στην αριστουργηματική τριλογία «ο Νονός» για την διασημότερη ίσως οικογένεια της μαφιάς, τους Κορλεόνε. Μακριά από τη μεγάλη οθόνη στην πραγματική ζωή, η Κλαούντια Καραμάνα ήταν μόλις δύο χρόνια στην εισαγγελία του Παλέρμο, όταν άρχισε να προσελκύει μεγάλη και ανεπιθύμητη προσοχή. Πριν από έναν χρόνο περίπου, μια ανώνυμη επιστολή με έναν σταυρό ζωγραφισμένο στο χέρι εστάλη στην οικία της.

Λίγους μήνες αργότερα, τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους, μια ομάδα κακοποιών εισέβαλε στο γραφείο της τη νύχτα και δεν άφησε τίποτα όρθιο. Έκτοτε για την προστασία της η προαναφερόμενη, που ασχολείται μόνο με υποθέσεις ανηλίκων, κυκλοφορεί με αστυνομική συνοδεία. Ο λόγος για όλα τα παραπάνω είναι ότι πολλές από τις έρευνες που διεξάγει το γραφείο της αφορούν παιδιά μαφιόζων και εμπόρων ναρκωτικών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, έχει ζητήσει την απομάκρυνσή τους από τις οικογένειές τους και την τοποθέτησή τους σε ιδρύματα για την φροντίδα τους.

Οι παρεμβάσεις αυτές έχουν κάνει την Καραμάννα στόχο των εξαγριωμένων φατριών της μαφίας. Σύμφωνα, ωστόσο, με την ίδια, ο διαχωρισμός των παιδιών από τους εγκληματίες γονείς τους είναι μερικές φορές ο μόνος τρόπος για να παραμείνουν αυτά ασφαλή. «Δεν παίρνουμε αυτή την απόφαση ελαφρά τη καρδία», λέει η Ιταλίδα εισαγγελέας στο BBC από το γραφείο της στο Παλέρμο. «Αντιθέτως, αποτελεί την έσχατη λύση, όταν δεν υπάρχουν άλλες».

Στη Σικελία ακόμη «η οικογένεια είναι πάνω από όλα»

Το έργο της Καραμάνα στη Σικελία, εκτός από την προστασία των παιδιών που μεγαλώνουν στο οργανωμένο έγκλημα, αποσκοπεί στο να μην γίνουν αυτά οι μαφιόζοι του αύριο. Αποτελεί τμήμα της πρωτοβουλίας Liberi di Scegliere (Ελεύθεροι να Επιλέξουν) στην περιοχή της Καλαβρίας, το οποίο ξεκίνησε το 2012 και αποτέλεσε το θέμα της ταινίας «Sons of ‘Ndrangheta», που κυκλοφόρησε το 2019.

Μέχρι σήμερα μόνο ένας μικρός αριθμός παιδιών και εφήβων έχει απομακρυνθεί στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος, περίπου 80 ανήλικοι από 30 οικογένειες στην Καλαβρία από το 2012. Ωστόσο, η μεγάλη δημόσια συζήτηση για την ευημερία των παιδιών σε οικογένειες της μαφίας και τι πρέπει να κάνει το κράτος για να τα βοηθήσει έχει θεριέψει στη γειτονική χώρα το τελευταίο χρονικό διάστημα. Κάποιοι που δεν συμφωνούν με τα παραπάνω, επιχειρηματολογούν ότι το τραύμα της απομάκρυνσης τους από τις οικογένειές τους θα είναι χειρότερο από τον κίνδυνο που εγκυμονεί η παραμονή τους στους κόλπους τους.

«Η κοινή γνώμη είναι αρκετά διχασμένη», λέει η Ομπρέτα Ινγκάτσι, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου, που ειδικεύεται στην κοινωνιολογία των οικογενειών του οργανωμένου εγκλήματος. Ακόμη και στο Παλέρμο, όπου οι άνθρωποι γνωρίζουν καλά τον κίνδυνο να μεγαλώνει κανείς μέσα στη Μαφία, ορισμένοι πιστεύουν ότι η οικογένεια πρέπει να διατηρείται ότι και να συμβεί.

Τα παιδιά προετοιμάζονται για μια ζωή μέσα στο έγκλημα

Η Καραμάνα εξεπλάγην ιδιαίτερα όταν δέχτηκε δημόσια κριτική από έναν τοπικό ιερέα στην ιταλική αυτή περιφέρεια της Σικελίας, ο οποίος της κατέστησε σαφές με κάθε δυνατό τρόπο ότι θεωρεί πως η θέση του παιδιού πρέπει να είναι με τη μητέρα και τον πατέρα του. «Ήθελα να του μιλήσω προσωπικά», λέει στο βρετανικό δίκτυο η Καραμάνα «για να του εξηγήσω ότι δεν πρόκειται για μια μορφή τιμωρίας».

Όπως τονίζει ξανά και ξανά, τα παιδιά δεν απομακρύνονται χωρίς σοβαρό λόγο. «Δεν θα κουραστώ ποτέ να λέω ότι αυτό συμβαίνει μόνο σε καταστάσεις, στις οποίες δεν μπορούμε να το αποφύγουμε, όπως όταν ένας γονέας είναι έμπορος ναρκωτικών και το παιδί εμπλέκεται [στο έγκλημα]». Αυτό που συνήθως αποκαλείται «Μαφία», στην πραγματικότητα καλύπτει πολλές διαφορετικές ομάδες στην Ιταλία με τις πιο διαβόητες εξ αυτών να είναι η Ντραγκέτα στην Καλαβρία, η Καμόρα στην Καμπανία και η Κόζα Νόστρα στη Σικελία.

Το μεγάλωμα σε αυτές τις οργανώσεις διαμορφώνει τη ζωή των παιδιών από την αρχή. «Υπάρχει ο μύθος ότι η Μαφία δεν εμπλέκει στις βρώμικες δουλειές της γυναίκες ή παιδιά, αλλά δεν είναι έτσι», σημειώνει ο Φράνκο Νικάστρο, Σικελός δημοσιογράφος που γράφει για τη μαφιόζικη κουλτούρα εδώ και δεκαετίες. «Στην πραγματικότητα τα παιδιά προετοιμάζονται για μια ζωή βουτηγμένη στο έγκλημα, είναι μέρος της ανατροφής τους».

Στο μικροσκόπιο η σχέση πατέρα γιου

Και οι δύο γονείς μπορούν, για παράδειγμα, να εκπαιδεύουν τα παιδιά στην κουλτούρα της Μαφίας και τις αξίες της, όπως είναι η omertà (ομερτά), ο περίφημος όρκος της σιωπής, που μεταφράζεται στην αφοσίωση στην οικογένεια και την άρνηση συνεργασίας με την αστυνομία. Στις περισσότερες μαφιόζικες φαμίλιες, ο γιος αναμένεται να ακολουθήσει τον πατέρα του στην οργάνωση, ενώ η κόρη συνήθως προβλέπεται να παντρευτεί μέλος άλλης εγκληματικής οικογένειας, προκειμένου να ενισχυθεί η δύναμη αμφοτέρων.

Ο πατέρας μπορεί να εμπλέκεται πιο άμεσα στις σκοτεινές δραστηριότητες της μαφιόζικης ομάδας στην οποία ανήκει, ωστόσο και η μητέρα παίζει ρόλο στο μέλλον που θα επιλέξει το παιδί της, συνήθως «δικαιολογώντας τη βία ή εξηγώντας του, γιατί αυτή  είναι σημαντική», λέει η Άννα Σέρτζι, καθηγήτρια εγκληματολογίας από το Πανεπιστήμιο του Essex, η οποία έχει αναλύσει τον αντίκτυπο αυτών των απομακρύνσεων, που γίνονται τα τελευταία χρόνια στην Καλαβρία.

Στην έρευνά της, η ίδια αναφέρει την περίπτωση ενός νεαρού εφήβου, που βοηθούσε τον πατέρα του να κρύψει τα όπλα του, και σύμφωνα με όσα κατέθεσε στο δικαστήριο, πραγματικά πίστευε ότι μια δραστηριότητα για να ενδυναμωθεί η σχέση πατέρα-γιου, «μέρος της δικής τους, ιδιαίτερης σχέσης».

Μια ιστορία με καλό τέλος

Η κουλτούρα της μαφίας μπορεί να επηρεάσει και με άλλους, πιο έμμεσους τρόπους, ένα παιδί, προσφέροντας του εγκληματικές και προσοδοφόρες εναλλακτικές, που το ωθούν να εγκαταλείψει νωρίς το σχολείο. Ο Νικάστρο επισημαίνει ότι, σύμφωνα με στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα το 2022, τουλάχιστον το 21% των παιδιών σχολικής ηλικίας στο Παλέρμο, είτε έχουν εγκαταλείψει το σχολείο, είτε δεν παρακολουθούν τακτικά τα μαθήματα. «Είναι μια πολύ ανησυχητική πραγματικότητα, που δεν πιστεύω ότι συμβαίνει σε άλλες χώρες της Δύσης», προσθέτει ο ίδιος, αποκαλύπτοντας ότι συνήθως αυτά τα παιδιά μπλέκουν από νωρίς στις δουλειές της μαφίας, συνήθως ως βαποράκια της.

«Το βασικό είναι να δώσουμε σε αυτά τα παιδιά την ευκαιρία της λύτρωσης, να τους δείξουμε ότι μια διαφορετική ζωή είναι δυνατή», λέει από την πλευρά του ο Τζόρτζιο Ντε Τσέτσι, εθνικός συντονιστής του προγράμματος Liberi di Scegliere. Ο ίδιος μάλιστα για να στηρίξει τα λόγια του αφηγείται στο BBC την ιστορία μιας οικογένειας μαφιόζων, ο γιος της οποίας κλείστηκε στη φυλακή σε μικρή ηλικία, όπου αφού σπούδασε το διάστημα που έμεινε, εκεί αποφάσισε στη συνέχεια να ακολουθήσει μια ζωή μακριά από το έγκλημα.

Η αδελφή του ουδέποτε έμπλεξε στις ύποπτες δραστηριότητες της οικογένειας, ενώ αργότερα και η μητέρα αποφάσισε να ακολουθήσει τον δικό τους δρόμο. Μάλιστα, όπως λέει ο ίδιος, δεν πρόκειται για την εξαίρεση στον κανόνα, αλλά για μια ιστορία που έχει επαναληφθεί πολλές φορές, εγείροντας την αισιοδοξία ότι τα πάντα μπορούν να συμβούν, ακόμη και τα καλύτερα σενάρια.

Θύματα κακοποίησης οι γυναίκες της μαφίας

Όσον αφορά τέλος τις γυναίκες στις τάξεις της μαφίας, η Ινγκράστσι, της οποίας το βιβλίο «Gender and Organised Crime in Italy» εξετάζει το ρόλο τους στο οργανωμένο έγκλημα, εξηγεί ότι για να καταστεί δυνατό το σπάσιμο των δεσμών τους με το οργανωμένο έγκλημα, πρέπει να αντιμετωπίζονται, όπως όλα τα θύματα κακοποίησης, καθώς πρέπει να ξεπεράσουν ακριβώς τις ίδιες προκλήσεις.

«Είναι πολύ σημαντικό να πλαισιώσουμε την εμπειρία αυτών των γυναικών, που ξεφεύγουν από οικογένειες που μπορεί να είναι ψυχολογικά και σωματικά κακοποιητικές, επειδή πρέπει να είναι σε θέση να εμπιστεύονται το κράτος και χρειάζονται πρόσβαση σε υπηρεσίες για γυναίκες», λέει η ίδια, επισημαίνοντας ότι ατυχώς στη Νότια Ιταλία υπάρχουν ελάχιστα κέντρα για γυναίκες θύματα βίας.