Το νέο τοπίο στον Καύκασο και τα διλήμματα της Ρωσίας

Η Ρωσία μετά το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης διεκδίκησε να παραμείνει η εγγυήτρια δύναμη της σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή που κάλυπτε η πρώην ΕΣΣΔ. Αυτό, περιλάμβανε αναγκαστικά και τη διαχείριση ορισμένων ανοιχτών συγκρούσεων, όπως ήταν η αντιπαράθεση ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, μια σύγκρουση ενεργή ήδη από τα τελευταία χρόνια της ΕΣΣΔ.

Ταυτόχρονα, η Ρωσία προσπαθούσε να εγκαταστήσει σε αυτές τις περιοχές δομές και εγγυήσεις συλλογικής ασφάλειας, έτσι που και οι εντάσεις να περιορίζονται αλλά και να αποτραπεί η προσπάθεια να επεκταθεί το ΝΑΤΟ προς αυτή την περιοχή.

Αυτό αφορούσε μια σειρά από περιοχές, από την Ουκρανία στα δυτικά, μέχρι τον Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Ειδικά ο Καύκασος είχε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον εξαρχής, αποτελώντας και ένα είδος «πίσω αυλής» για τη Ρωσία.

Και αυτό σήμαινε και μια ιδιαίτερη προσπάθεια της Ρωσίας να αποτρέψει οποιαδήποτε ενίσχυση της δυτικής παρουσίας σε αυτή την περιοχή με αποκορύφωμα την στρατιωτική επίδειξη δύναμης σε βάρος της Γεωργία το 2008.

Μαζική εξοδος Αρμενίων από το Ναγκόρνο Καραμπάχ

Η φιλοδυτική στροφή της Αρμενίας και τα διακυβεύματά της

Η σύγκρουση ανάμεσα στο Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία με βασικό επίδικο τον αρμενικό θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ έχει αρκετό ιστορικό βάθος. Το 2020 είχαμε την τελευταία μεγάλη αναζωπύρωση και μεγάλης κλίμακας πολεμική αναμέτρηση ανάμεσα στις δύο χώρες. Η σύγκρουση έδειξε ότι ο συσχετισμός ανάμεσα στις δύο χώρες είχε τροποποιηθεί σε βάρος της Αρμενίας, με την ηγεσία του Αζερμπαϊτζάν να μπορεί να κινητοποιήσει ισχυρότερες δυνάμεις. Και τότε ήταν η Ρωσία που εγγυήθηκε ουσιαστικά την κατάπαυση του πυρός.

Όμως, την ίδια στιγμή υπήρχαν πολιτικές εξελίξεις στην ίδια την Αρμενία. Ο Νικόλ Πασιγιάν, πρωθυπουργός της Αρμενίας από το 2018, ύστερα από ένα μεγάλο κίνημα διαμαρτυρίας, που στα μάτια της Ρωσίας ήταν μια «έγχρωμη επανάσταση», ουσιαστικά προσπάθησε να βρει υποστήριξη από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, αξιοποιώντας και την αρμενική διασπορά.

Την ίδια ώρα το Αζερμπαϊτζάν ανέπτυσσε και αυτό το δικό του φάσμα συμμαχιών, συμπεριλαμβανομένης της ειδικής σχέσης με την Τουρκία, καθώς ειδικά η τρέχουσα τουρκική ηγεσία θεωρεί ότι οι Αζέροι αποτελούν το πιο κοντινό από τα τουρκογενή έθνη. Αυτή η ειδική σχέση αποτυπώθηκε και στην επίσκεψη του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στο Ναχτσιβάν, τον τμήμα του Αζερμπαϊτζάν που βρίσκεται που περιβάλλεται από την Αρμενία, την Τουρκία και το Ιράν, όπου και συναντήθηκε με τον Αζέρο ηγέτη Ιλχάμ Αλίγιεφ.

Ωστόσο, την ίδια στιγμή η Αρμενία παρέμεινε εντός του βασικού μετασοβιετικού μηχανισμού συλλογικής ασφάλειας υπό ρωσική εγγύηση, δηλαδή τον Οργανισμό της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία είχε ως συνέπεια η Ρωσία να μην μπορεί να δώσει την ίδια βαρύτητα στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Την ίδια στιγμή επιταχύνθηκαν οι προσπάθειες δυτικών χωρών να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτές τις περιοχές.

Εν τω μεταξύ ο Πασιγιαν ταυτόχρονα κατηγορούσε τη Ρωσία ότι δεν έκανε όσα έπρεπε για να υπερασπιστεί τους Αρμένιους στον θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ αλλά και ουσιαστικά έκανε σαφές ότι δεν ήταν διατεθειμένος να προχωρήσει σε μεγάλη πολεμική σύγκρουση σε περίπτωση νέας κίνησης των Αζέρων.

Η Ρωσία προσπαθεί να διατηρήσει ρόλο «εγγυήτριας δύναμης» στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν

Η ρωσική απάντηση

Από τη μεριά της η Ρωσία αναζητούσε έναν τρόπο να στείλει ένα μήνυμα προς την αρμενική πλευρά, αλλά και να δει εάν υπάρχει περίπτωση αλλαγής συσχετισμού. Με τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις στην περιοχή να έχουν χαρακτήρα ειρηνευτικής δύναμης, χωρίς αρμοδιότητες ένοπλης παρέμβασης, έγινε σαφές ότι όταν ξεκίνησε η επίθεση δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν προς το Στεπανακέρτ ήταν πολύ δύσκολο να υπάρξει αποτροπή της κατάληψης του θύλακα.

Εξ ου και ότι η ανακωχή ουσιαστικά άνοιξε το δρόμο για την μαζική έξοδο του μεγαλύτερου μέρους των Αρμενίων από την περιοχή, όπως άλλωστε αναγνώρισε και η ίδια η αρμενική κυβέρνηση. Η εξέλιξη αυτή συνιστά μια ήττα σε σχέση με ένα κυρίαρχο σε προηγούμενη φάση αρμενικό εθνικό αφήγημα, όμως ταυτόχρονα σηματοδοτεί και την επιθυμία της τρέχουσας αρμενικής κυβέρνησης να απαλλαγεί από το βάρος της διαχείρισης ενός ανοιχτού «εθνικού θέματος». Μένει να δούμε βαθμό αυτό θα εσωρικευτεί στην αρμενική κοινωνία ως προδοσία ή ως αναπόδραστη εξέλιξη. Και βέβαια μένει να δούμε εάν και σε ποιο βαθμό θα υπάρξει μια πολιτική μετατόπιση ξανά προς μια φιλορωσική στάση.

Πάντως είναι ενδεικτικό ότι εκπρόσωποι της ΕΕ προσπάθησαν να τροφοδοτήσουν μια αντιρωσική στάση κατηγορώντας τη Ρωσία ως υπεύθυνη για την εξέλιξη που είχαν τα πράγματα στην Αρμενία.

Ωστόσο, το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν στο φόντο των τελευταίων εξελίξεων εξακολουθεί να υπάρχει το ενδεχόμενο η Αρμενία να μεθοδεύσει την αποχώρησή της από τον Οργανισμό της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας όπως και εάν θα ζητήσει να κλείσει προοπτικά η ρωσική στρατιωτική βάση στο Γκιούμρι.

Βεβαίως την ίδια στιγμή η ΕΕ έχει αναβαθμίσει τις σχέσεις της και με το Αζερμπαϊτζάν, συμπεριλαμβανομένων και συμφωνιών για την προμήθεια φυσικού αερίου, πράγμα που παραπέμπεις σε μια προσπάθεια να περιοριστεί η επιρροή της Ρωσία στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου (η Μόσχα εξακολουθεί να έχει καλή σχέση με το Μπακού).

Επίσκεψη Ερντογάν στο Ναχτσιβάν

Οι αμερικανικές κινήσεις

Κινήσεις όμως στην ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Ασίας έχουν κάνει και οι ΗΠΑ. Στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ο πρόεδρος Μπάιντεν προέδρευσε του φόρουμ των ηγετών C5+1 στο οποίο συμμετείχαν οι ηγέτες του Καζακστάν, της Κιργισίας, του Τατζικιστάν, του Τουρκμενιστάν και του Ουζμπεκιστάν.

Τμήμα της συζήτησης με αυτές τις χώρες, με τις οποίες η Ρωσία επίσης διατηρεί σχέσεις, ήταν διάφορα οικονομικά ζητήματα αλλά και ο λεγόμενος «Μέσος διάδρομος», δηλαδή έναν εμπορικό διάδρομο που από την κεντρική Ασία θα πηγαίνει από την Κίνα μέχρι την Ευρώπη.

Όλα αυτά παραπέμπουν σε μια προσπάθεια των ΗΠΑ να αποκτήσουν μεγαλύτερη επιρροή σε αυτή την κρίσιμη περιοχή.

Την ίδια στιγμή, στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν και άλλες ενδιαφέρουσες εξελίξεις, όπως το γεγονός ότι στην πρόσφατη διαβουλευτική σύνοδο κορυφής των κρατών της Κεντρικής Ασίας, που έλαβε χώρα στη Ντουσάνμπε, την πρωτεύουσα του Τατζικιστάν, την πρώτη ύστερα από τις πρόσφατες συνοριακές συγκρούσεις Τατζικιστάν και Κιργισίας, είχε προσκληθεί ο ηγέτης του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ, παρότι τυπικά η χώρα του δεν θεωρείται ότι ανήκει στην Κεντρική Ασία.

Οι ρωσικές δύσκολες ισορροπίες

Σε αυτό το τοπίο προσπαθεί να κινηθεί η Ρωσία εν μέσω της συνεχιζόμενης σύγκρουσης με την Ουκρανία. Η Ρωσία εξακολουθεί να επιμένει σε μια πολιτική διατήρησης δεσμών με τις χώρες της περιοχές, στο ρόλο του εγγυητή της σταθερότητας, αν και με μικρότερη δυνατότητα να αποστέλλει δυνάμεις, ενώ στηρίζει και διάφορα σχέδια αναβάθμισης των οικονομικών σχέσεων (αν και σε αυτά πρωτοστατεί η Κίνα).

Τη θέση της ενισχύει ότι εξακολουθεί να είναι η μόνη δύναμη με άμεση δύναμη «κατευναστικής» παρέμβασης στην περιοχή. Ωστόσο, την ίδια στιγμή είναι σαφές ότι ξεδιπλώνονται και αντίρροπες δυναμικές με βάση την προσπάθεια των δυτικών χωρών να αποκτήσουν προσβάσεις στην περιοχή. Σε αυτό το φόντο το προς τα πού θα κινηθούν τα πράγματα στην ίδια την Αρμενία θα είναι από ιδιαιτέρως ενδεικτικό για τις συνολικότερες εξελίξεις.