Σωκράτης Κουγέας: Οδηγός άριστος στη σπουδή της Ιστορίας

Στις 27 Σεπτεμβρίου 1966 έφυγε από τη ζωή, πλήρης ετών, ο Σωκράτης Κουγέας, ακαδημαϊκός, διαπρεπής πανεπιστημιακός δάσκαλος και συγγραφέας.

Ο Κουγέας, που είχε γεννηθεί στους Δολούς της Μεσσηνιακής Μάνης στις 14 Σεπτεμβρίου 1876, σπούδασε Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ συνέχισε τις σπουδές του στην πόλη Χάλε (Χάλη) της Σαξονίας, στο Μόναχο, στο Βερολίνο και στο Παρίσι.

Αφού ειδικεύτηκε στην παλαιογραφία και υπηρέτησε ένα σύντομο διάστημα (1901-1904) στη μέση εκπαίδευση ως ελληνοδιδάσκαλος και σχολάρχης, ο Κουγέας διορίστηκε πρώτος τμηματάρχης των Γενικών Αρχείων του Κράτους.

Πηγή: Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, www.elia.org.gr)

Το 1915 εξελέγη καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών στην έκτακτη έδρα της Ελληνικής Φιλολογίας και Παπυρολογίας. Μετά την κατάργηση της εν λόγω έδρας εξελέγη, το 1918, τακτικός καθηγητής της Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (αποχώρησε το 1947 καταληφθείς υπό του ορίου ηλικίας).

Επίσης, διετέλεσε καθηγητής της Ιστορίας του Πολιτισμού στην Ανωτάτη Εμπορική (1919-1927), στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (1931-1947) και στην Πάντειο (1943-1950), καθώς και άμισθος διευθυντής του Τμήματος Χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης (1924-1966).

Ο Κουγέας εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 1929, ενώ το 1953 κατέστη πρόεδρος του κορυφαίου πνευματικού ιδρύματος της χώρας.

Τα ενδιαφέροντα του Κουγέα ήταν ευρύτατα, το δε συγγραφικό έργο που κατέλιπε μεγάλο και πολύπλευρο (εκατοντάδες υπήρξαν τα επιστημονικά δημοσιεύματά του), εκτεινόμενο σε ολόκληρο το χώρο της ιστορίας του ελληνισμού και της ελληνικής παιδείας.

Εκκινώντας κατά κανόνα από άγνωστες πηγές και ανέκδοτα κείμενα, ο Κουγέας μελέτησε την ελληνική αρχαιότητα, το Βυζάντιο και τη νεότερη Ελλάδα με διεισδυτική ματιά και κριτικό πνεύμα. Παπυρολογικά κείμενα, αρχαίες και μεσαιωνικές επιγραφές, βυζαντινά και νεότερα έγγραφα και χειρόγραφα αποτέλεσαν για εκείνον σημεία αφετηρίας ώστε να καταλήξει σε γενικότερα ιστορικά και φιλολογικά συμπεράσματα.

Ξεχωριστής αναφοράς χρήζει το μεγάλο ενδιαφέρον που έδειξε ο Κουγέας για την ιστορία και τη γραμματεία της ιδιαίτερης πατρίδας του, κυρίως εις τας δυσμάς του βίου του.

Οδηγός άριστος στη σπουδή της Ιστορίας, ο Κουγέας είχε χωρίς αμφιβολία πάθος για την επιστημονική έρευνα, άλλως πως ιδιοσυγκρασία ερευνητή. Νους γόνιμος και συνδυαστικός, άνθρωπος με οικουμενική παιδεία και έξοχο επιστημονικό ήθος, ο αείμνηστος δάσκαλος υπήρξε μια από τις σημαντικότερες μορφές του πνευματικού βίου της Ελλάδας επί έξι ολόκληρες δεκαετίες.

Στη δεύτερη σελίδα του «Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει στις 28 Σεπτεμβρίου 1966 υπήρχε η είδηση για το θάνατο του Κουγέα. Στο δίστηλο άρθρο που είχε αφιερώσει η εφημερίδα στον εκλιπόντα επιστήμονα αναφέρονταν, μεταξύ άλλων, τα εξής:

Προικισμένος με οξύ κριτικό πνεύμα και επιμέλεια, διακρίθηκε εδώ και στο εξωτερικό και με τις πρώτες εργασίες του αναγνωρίσθηκε ως δεινός φιλόλογος και ιστορικός. […] Ως πανεπιστημιακός διδάσκαλος υπήρξε αγαπητός και σεβαστός από τους συναδέλφους του και τους μαθητάς του, τους οποίους καθοδήγησε με κύρος και ενδιαφέρον.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 28.9.1966, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Με την ισχυρή προσωπικότητά του, τον αδαμάντινο χαρακτήρα του και την ακατάβλητη μαχητικότητά του, υπηρέτησε, όπου ετάχθη, την πρόοδο και υποστήριξε τους νέους επιστήμονες, όπως τον αείμνηστο Συκουτρή, εναντίον των αδίκων επιθέσεων που υπέστησαν.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 28.9.1966, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»