H Ελένη Ουράνη έγινε Άλκης Θρύλος για να μην την αγνοούν

Η Άλκης Θρύλος, συνήθιζε να λέει «έχουν γραφτεί για εμένα επικρίσεις βαρύτατες που παρόμοιες δεν νομίζω να έγραψα για κανέναν».

«Η Άλκης Θρύλος είναι το αίσχος της ελληνικής διανόησης», «Πρέπει να γίνει κάποιο θαύμα για να γράψει επιτελούς ο  Άλκης Θρύλος μια κριτική», «Η παρουσία του Αλκή Θρύλου στα νεοελληνικά γράμματα είναι ολέθρια», έγραφαν για αυτή.

Δεν την ενόχλησε ποτέ. Ούτε ένα δευτερόλεπτο δεν θύμωσε. Είχε ριζωμένη τη πεποίθηση ότι ο κριτικός δεν κάνει τίποτα άλλο πέρα από το να εκφράζει μια γνώμη.

Η Ελένη Ουράνη, γεννήθηκε το 1896, χρονιά που αναβιώνουν οι Ολυμπιακοί αγώνες και πεθαίνει ο Χαρίλαος Τρικούπης.

Η για πάνω από μισό αιώνα πιο συκοφαντημένη προσωπικότητα, Ελένη Νεγρεπόντη, μετέπειτα Κορήλου και μέχρι το τέλος της ζωής της Ουράνη,  έπειτα από τον γάμο της με τον ποιητή Κώστα Ουράνη, ήταν γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας. Ο πατέρας της, Μιλτιάδης Νεγρεπόντης, διατέλεσε υπουργός οικονομικών στην κυβέρνηση του Βενιζέλου. Η μητέρα της, η σπουδαία Μαρία Νεγρεπόντη ήταν η πρώτη Πρόεδρος του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα των Δυναικών από το 1920 έως το 1922. Μετά την αποχώρηση της, έγραψε ένα πρωτοπόρο και φλογερό βιβλίο με θέμα «Γιατί πρέπει να ψηφίζει η γυναίκα».

Photo: Αλκής Θρύλος (Ελένη Ουράνη). Κριτικός, σύζυγος του ποιητή Κώστα Ουράνη. Ελαιογραφία (Αθήνα, Ίδρυμα Κ. και Ε. Ουράνη).

Η Άλκης Θρύλος, αγωνίζονταν μαζί με τις άλλες φεμινίστριες

Η Ελένη Ουράνη, γεννήθηκε το 1896, χρονιά που αναβιώνουν οι Ολυμπιακοί αγώνες και πεθαίνει ο Χαρίλαος Τρικούπης. Δημοτικισμός, βενιζελισμός, βαλκανικοί πόλεμοι, γέννηση και θάνατος της Μεγάλης Ιδέας, είναι τα γεγονότα που μαστίζουν την εποχή που μεγαλώνει. Το 1914 παίρνει μέρος στο διαγωνισμό της εφημερίδας Νέα Ημέρα Τεργέστης με το πατριωτικό ποίημα «Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς» για το οποίο βραβεύεται. Ένα χρόνο αργότερα  δημοσιεύει τα μονόπρακτα «ο Χορός του Βοριά» και η «Ομορφιά που σκοτώνει». Το 1916 παίχτηκε το μονόπρακτο της  «Φλοίσβος». Οι κριτικές που δέχτηκε ήταν αρνητικές.

Οι φεμινιστικοί αγώνες που δίνονται εκείνη την εποχή και οι αγώνες των γυναικών για πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, συγκινούν βαθιά την Άλκη Θρύλο. Τότε, αναλαμβάνει τη διεύθυνση του φεμινιστικού περιοδικού του Συνδέσμου των Γυναικών. Εκεί συνέβαινε το εξής παράδοξο: Ενώ διεύθυνε ως Ελένη Κορύλλου, υπέγραφε τα φεμινιστικά της άρθρα ως Άλκης Θρύλος.

Το 1926 αποχωρεί από τον Σύνδεσμο των Γυναικών και εξηγεί το λόγο 17 χρόνια αργότερα

«Γυναίκες θα είστε άξιες να ελευθερωθείτε, όταν αγωνισθείτε για την ελευθερία σας. Γυναίκες που σας λατρεύουν πλανερά , γυναίκες που σας δέρνουν, όμοια, είστε όλες σκλάβες. Τίποτα δεν μπορούμε να περιμένουμε από την καλή θέληση των ανδρών. Τα δεσμά μας θα προσπαθούν να μας τα κρατούν πάντα. Τη χειραφέτηση μας μόνο με την δικές μας δυνάμεις θα την κατακτήσουμε».  Τη φεμινιστική της οπτική, αξίζει να μη τη σχολιάσουμε αναχρονιστικά, καθώς μιλάμε για τη περίοδο του ερχομού του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα.  Η Άλκης Θρύλος, αγωνίζονταν μαζί με τις άλλες φεμινίστριες για ψήφο, εργασιακές ευκαιρίες και ισότητα.

Οι κριτικοί της εποχής ασκούν καταιγιστική κριτική στις συντάκτριες του φεμινιστικού περιοδικού επειδή κατά τη γνώμη τους,  υποτάσσουν το φεμινισμό στην ιδεολογία του δημοτικισμού. Η Άλκης Θρύλος  απαντάει με το άρθρο της «Ο αγώνας της γυναίκας και ο δημοτικισμός» Η ίδια θεωρούσε πως αν ο ελληνισμός ζήσει τότε μοιραία θα υπερισχύσει ο δημοτικισμός. Ο γυναίκειος αγώνας δεν θα είχε όφελος αν δεν είχε προφέρει καθόλου στην κοινωνία.  

Η Άλκης Θρύλος, τολμούσε να πει τη γνώμη της

Το 1926 αποχωρεί από τον Σύνδεσμο των Γυναικών και εξηγεί το λόγο 17 χρόνια αργότερα. Η απόφαση της ήρθε έπειτα από το διεθνές φεμινιστικό συνέδριο. Εκεί, πολλές από τις ηγέτιδες, τις οποίες θαύμαζε για το πνεύμα τους, παρατήρησε πως είχαν παραμελημένη εμφάνιση. Διαφώνησε σφοδρά, καθώς πίστευε ότι η γυναίκα που βρίσκεται στην αγορά εργασίας, δεν χρειάζεται να χάνει το θέλγητρο της.

Παράλληλα με τη φεμινιστική αρθρογραφία ασχολείται με κριτική λογοτεχνίας και θεάτρου, ενώ το 1923 έδωσε διαλέξεις στο Σύνδεσμο Ελληνίδων για τα δικαιώματα της γυναικός. Η Άλκης Θρύλος, τολμούσε να πει τη γνώμη της, γεγονός ασυνήθιστο για την κριτική, ειδικά στην ελληνική κοινωνία. Θεωρούσε ότι  ο κριτικός εμψυχώνεται από τον πόθο να αποκαλύψει τον ευατό του και να αφήσει μια μαρτυρία του.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, διάλεξε αντρικό όνομα για να δείξει ότι είναι ελεύθερη και ασυμβίβαστη, χαρακτηριστικά τα οποία εκείνη την εποχή, είχαν μόνο οι άνδρες

Αξιοσημείωτη είναι η άποψη της για τη μουσική. «Μια αισθητική περιοχή μου παραμένει ξένη και κλειστή. Η μουσική. Δεν μπορώ ούτε να διαφοροποιήσω τον έναν ήχο από τον άλλο. Δεν ακούω παρά έναν μονότονο κρότο. Και αναγκαστικά η παρακολούθηση μιας συναυλίας δεν μου προφέρει τίποτα άλλο παρά αφόρητη δυσφορία και πλήξη».

Άλκης Θρύλος, μεσοπόλεμος και περιοδικό Σήμερα

Η περίοδος του Μεσοπολέμου τη βρίσκει στο περιοδικό Σήμερα, όπου αρθρογραφούν προοδευτικοί της εποχής και μαρξιστές. Οι εργαζόμενοι και οι εργαζόμενες του περιοδικού, μαζεύουν τότε υπογραφές, κατά του ναζισμού.

Πως προέκυψε το Άλκης Θρύλος;. Σύμφωνα με μαρτυρίες, διάλεξε αντρικό όνομα για να δείξει ότι είναι ελεύθερη και ασυμβίβαστη, χαρακτηριστικά τα οποία εκείνη την εποχή, είχαν μόνο οι άνδρες. Επιπροσθέτως είχε τη σωφροσύνη να καταλάβει πως θα ακούγονταν περισσότερο σαν άντρας παρά ως γυναίκα. Η εποχή ήταν αντιδραστική προς τις γυναίκες. Με το δικό της όνομα θα δημιουργούσε προκατάληψη εκ των προτέρων.

Ο Πάνος Καραβίας, συγγραφέας και δημοσιογράφος της εποχής μοιράζεται την εμπειρία της γνωριμίας του με την Ελένη Ουράνη. «Την γνώρισα από τον Ουράνη στην αρχή του ερωτικού τους δεσμού στο Παρίσι. Είχα ήδη ακούσει και μάθει για την μοντέρνα της εμφάνιση και τα κοντά της μαλλιά, αλλά ήταν έκπληξη για εμένα βλέποντας της με τον αέρα μεγάλης κυρίας με πολύ θηλυκότητα κάτω από την επίδραση του ανδρός που αγαπούσε. Θα ήταν γύρω στα 35 της χρόνια, τώρα».

Η σπουδαία συγγραφέας Γαλάτεια Σαράντη, είπε κάποτε για την Άλκη Θρύλο: «Δεν ήταν ποτέ θερμός άνθρωπος. Βεβαία η φήμη της ήταν μεγάλη, γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας, είχε πλήρη ελευθερία για ότι επιθυμούσε στη ζωή της και μεγάλη οικονομική δυνατότατά, όλοι όμως αγνοούσαν αυτά τα γεγονότα. Όταν έχουν δωθεί πολλά σε έναν μόνο, οι άνθρωποι αντιδρούν στο πρόσωπο αυτό . Η Ελένη είχε καταφέρει να νικήσει κάθε τι που έβραζε στους γύρω λόγω της εργατικότητας και της ευ συνείδησης της».

Από τη συγγραφή στη κριτική μια συμβουλή δρόμος

«Καθώς σκαλίζω τη μνήμη μου αναπηδά μια παρατήρηση που μου έκανε κάποιος, μου είπε δεν έχετε την φαντασία που διαμορφώνει μύθους και ούτε την πλαστική ικανότητα που δημιουργεί και ζωντανεύει ανθρώπους. Δεν έχετε δηλαδή τα προσόντα που χρειάζονται στο διηγηματογράφο, στον θεατρικό συγγραφέα. Προτιμότερο είναι να στραφείτε στην κριτική στο δοκίμιο». Αυτή η συμβουλή, αποτέλεσε το εναρκτήριο λάκτισμα ώστε να ασχοληθεί με τη κριτική.

Το ξεκίνημα της στη κριτική έγινε στη Νέα Εστία έως στο 1971. Οι κριτικές της αποτελούν είναι χρονογραφία του νεοελληνικού θέατρου. Η συμβολή της στην ποιοτική άνοδο του ελληνικού θεάτρου ήταν ουσιαστική, όντας 15 χρόνια στην καλλιτεχνική επιτροπή του Εθνικού Θεάτρου.

Η Άλκης Θρύλος, θεωρήθηκε από πολλούς  σκληρή στις κριτικές της. Κατά την άποψη της: «Έχω ευτυχώς ή δυστυχώς τη δυνατότητα να μην παρασύρομαι από ομαδικούς ενθουσιασμούς και φανατισμούς και να διατηρώ την ψυχραιμία μου και την καλή ή κακή συνήθεια να εκφράζω ειλικρινά και ευσυνείδητα ότι είδα και αισθάνθηκα». Η Άλκης Θρύλος, ήταν ιδιαιτέρως δυναμική και εξέφραζε ελεύθερα τη γνώμη της παρά τις αντιδράσεις. Μάλιστα για τις δυο κορυφαίες ηθοποιούς της εποχής, Μαρίκα Κοτοπούλη και Κατίνα Παξινού, έγραψε: «Στη γυναίκα χωρίς σημασία, η Κοτοπούλη δεν πειθάρχησε στη διδασκαλία του Κουν. Έμεινε ξένη στην αρμονία του συνόλου και στο ουσιαστικό πνεύμα και νόημα του έργου».

Ενώ από το 1937 επισημαίνει την ευσυνειδησία και την εργατικότητα της Παξινού, τονίζει ότι η ηθοποιός δεν είναι καθόλου καλή τραγωδός. Βεβαίως, κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου την εγκωμιάζει.

Δυο ρητά

«Πολλοί απορούν γιατί την εργασία μου που θα μπορούσε να γεμίσει πολλούς ογκώδης τόμους δεν την έχω συγκεντρώσει σε βιβλία. Νομίζω ότι οι άλλοι είναι οι αρμόδιοι να αποφανθούν αν η προσωπικότητα μας αξίζει να πάρει την καθιέρωση που δίνει το βιβλίο. Την απάντηση την δίνουν επίσης, ίσως και πιο συγκεκριμένα και τα δυο ρητά που κυβερνούν τη ζωή μου. Το ένα είναι αλλουνού «να γράφεις το όνομα σου στο νερό και στο κύμα», ενώ το άλλο είναι εντελώς δικό μου: «Να δημιουργείς κάποιους σκοπούς και να αγωνίζεσαι για αυτούς για να δίνεις στον εαυτό σου στην ψευδαίσθηση ότι όλα δεν είναι κενά και περιττά»». Αυτά και άλλα σπουδαία ξεστόμισε αυτή η θαρραλέα γυναίκα και για αυτό αξίζει κάθε αναφορά στο όνομά της.

*Με πληροφορίες / φωτογραφία από το αρχείο της ΕΡΤ