Γκράχαμ Γκρην: Ο σκεπτικιστής

Ο Γκράχαμ Γκρην είναι μία διφορούμενη προσωπικότητα, που δίνει λαβή σε αντικρουόμενες κρίσεις. Καθολικός συγγραφέας; Όχι. Ο ίδιος αρνείται αυτόν τον χαρακτηρισμό. Στρατευμένος συγγραφέας; Ούτε. Προτιμά να χρησιμοποιήση μια βόμβα παρά ένα βιβλίο του. Καλλιτέχνης τότε; Απεχθάνεται αυτή τη λέξη. Έχει γνωρίσει την επιτυχία και θα μπορούσε να τον πη κανείς «φτασμένο συγγραφέα». Στα 69 χρόνια του δημοσιεύει τον «Επίτιμο πρόξενο», όπου, χειριζόμενος ένα δύσκολο θέμα, την απαγωγή ομήρων, εκθέτει σαφέστερα από κάθε άλλη φορά τον σκεπτικισμό του έναντι του Θεού και την εμπιστοσύνη του στον άνθρωπο. Στην αγάπη κυρίως. Απ’ όλα τα βιβλία που έγραψε, είναι αυτό που προτιμά. Η κατωτέρω συνέντευξή του προς το περιοδικό L’Express αποκαλύπτει εν μέρει τον βαθύτερο Γκράχαμ Γκρην.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 4.11.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

[…]

— Καταπιαστήκατε μ’ ένα θέμα «θερμό», την απαγωγή ομήρων. Απ’ όσα μπορεί να συμπεράνη κανείς, δεν μοιάζετε να την καταδικάζετε πλήρως.

— Υπάρχουν περιπτώσεις που θα μπορούσα να εγκρίνω μια απαγωγή. Προκειμένου να σωθούν λόγου χάρη άνθρωποι από τα βασανιστήρια και ο απαχθείς όμηρος να έχη κάποια πολιτική υπευθυνότητα. Στο βιβλίο μου η απαγωγή αποτυχαίνει οικτρά, διότι οι αντάρτες κάνουν λάθος στο πρόσωπο. Η απαγωγή όμως του Αμερικανού πρεσβευτή, που είχαν σχεδιάσει, παρακινείται από την παράδοση βίας που υπάρχει στη Νότιο Αμερική. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, βλέπετε, δεν είναι και τόσο άσχετες με τα όσα συμβαίνουν εκεί. Και φοβούμαι, λόγου χάρη, ότι έχουν τις ευθύνες του για τον θάνατο του Αλιέντε.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 4.11.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Πιστεύετε στον σοσιαλισμό;

— Ναι, αλλά σ’ έναν σοσιαλισμό αριστερώτερον από τον βρεταννικό. Μου φαίνεται σαν μια αναγκαιότητα για τις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Και νομίζω ότι μπορεί να συνδυασθή μ’ ένα δημοκρατικό σύστημα, όταν μια χώρα είναι αρκετά ανεπτυγμένη (όχι μόνο από οικονομικής αλλά κι από πνευματικής πλευράς) κι όταν διαθέτει αρκετά γερές παραδόσεις. Κι αυτή υπήρξε θαρρώ η περίπτωση της Χιλής. Αν το καθεστώς αυτό διαρκούσε άλλα δύο χρόνια, νομίζω ότι θα μπορούσε να γίνη κάτι καλό.

— Είπατε μια φορά ότι δεν πιστεύετε στο μέλλον. Σ’ ένα μέλλον που να στηρίζεται πάνω στον άνθρωπο, έτσι όπως παρουσιάζεται σήμερα.

— Υποθέτω ότι ο σοσιαλισμός πρέπει σε τελευταία ανάλυση να αλλάξη τον σημερινό άνθρωπο προς το καλύτερο, όπως ήταν ανέκαθεν η πρόθεσή του.

— Μιλώντας κάποτε για την περίπτωση Τσε Γκεβάρα, αναφερθήκατε σ’ ένα είδος ρομαντισμού της αποτυχίας. Εφαρμόζεται αυτό και για τον Αλιέντε;

— Ίσως σας φανή παράξενο ότι βρίσκω τον θάνατο του Αλιέντε ακόμα πιο ρομαντικό. Ήταν ένας επιστήμονας με όλα τα γνωρίσματα του αστού. Αγαπούσε τις γυναίκες, είχε το αίσθημα του χιούμορ, εννοούσε να παραμείνη πιστός στη συνταγματική γραμμή. Το να πεθάνη με ένα κράνος στο κεφάλι και το πολυβόλο στο χέρι, είναι ένας θάνατος, από μια άποψη, πιο ρομαντικός από του καϋμένου του Τσε, που βρήκε τόσο οικτρό τέλος από τα κουνούπια της βολιβιανής ζούγκλας.

[…]

— Διαβάζοντας τα βιβλία σας, δημιουργείται καμμιά φορά η εντύπωση ότι το ενδιαφέρον σας για την πολιτική μοιάζει με το ενδιαφέρον σας για τα «θρίλερ». Ότι η πολιτική δηλαδή είναι για σας το σύμβολο μιας άλλης φύσεως βίας.

— Σαν να μου ζητάτε να ψυχαναλυθώ. Δεν θα μου άρεσε να σκάψω πολύ βαθιά. Ομολογώ όμως ότι, αν στον σημερινό κόσμο η πολιτική ήταν ολότελα ειρηνική, όπως σε ορισμένες περιόδους του 19ου αιώνα, θα ενδιαφερόμουν λιγώτερο ασφαλώς για την πολιτική. Και στο σημείο αυτό συμφωνώ μαζί σας.

— Πάντοτε όμως σας εξήγειρε βαθιά η σφαγή των αθώων…

— Κι αυτό είναι αλήθεια. Κι’ αυτός είναι ασφαλώς ο λόγος που ένα εξτρεμιστικό κομμουνιστικό κράτος ή και σοσιαλιστικό θα με μετέτρεπε σε συντηρητικό.

— Ο Θεός αναφέρεται συχνά στα βιβλία σας σαν μια τελευταία ευκαιρία. Πρόκειται για συμπόνια εκ μέρους σας;

— Ο Θεός αναφέρεται στα βιβλία μου γιατί επικρατεί σε ικανό βαθμό το αίσθημα του δυνατού της υπάρξεώς του. Δεν λέω, προσέξτε, η πίστη για την ύπαρξή του. Κανείς, εκτός αν είναι ηλίθιος, δεν μπορεί να είναι βέβαιος για την ύπαρξη του Θεού. Μιλώ για το αίσθημα του δυνατού της υπάρξεως κάποιου πράγματος που αποκαλούμε Θεό και που ο Τεγιάρ ντε Σαρντέν αποκαλούσε «σημείο Ωμέγα».

— Αρνείστε τον χαρακτηρισμό του Καθολικού συγγραφέα. Μήπως  είστε και εναντίον της πολιτικής στρατεύσεως;

— Ο συγγραφέας πρέπει να είναι έτοιμος ν’ αλλάξη τις πεποιθήσεις του από τη μια στιγμή στην άλλη. Δεν του επιτρέπεται να είναι μόνιμα πιστός σ’ ένα κόμμα, σε μια πίστη. Δεν θα μπορούσα ποτέ να είμαι ένας καλός κομμουνιστής ή ένας καλός σοσιαλιστής ή ένας καλός συντηρητικός ή ένας καλός οτιδήποτε, γιατί θα άλλαζα διαρκώς τοποθέτηση, ανάλογα με τις συνθήκες της στιγμής. Εντιμότητα δεν σημαίνει να παραμένης πιστός στις πεποιθήσεις σου, αλλά να αντιδράς με κίνητρο τις εκάστοτε περιστάσεις, τους ανθρώπους γενικά. Αν η Αστυνομία λόγου χάρη έμπαινε εδώ μέσα και σας έπιανε, ενστικτωδώς θα ήμουνα με το μέρος σας και εναντίον της Αστυνομίας. Εκτός αν είμαι πεπεισμένος ότι έχετε διαπράξει ένα απεχθές έγκλημα. Τη στιγμή που ο Αλιέντε πέθανε ήμουν οπαδός του καθεστώτος του. Αν έμενε όμως πολλά ακόμα χρόνια στην εξουσία, δεν αποκλείεται ν’ αναγκαζόμουν μια μέρα να του εναντιωθώ. Ποιος μπορεί να ξέρη; Αγαπώ τον Φιντέλ Κάστρο και τον θαυμάζω. Μπορεί όμως να προκύψουν καταστάσεις κατά τις οποίες θα του εναντιωθώ.

— Είχατε πάντοτε μια αναρχική κάπως στάση έναντι της ζωής. Μήπως από επιθυμία να κρατιέστε απόμερα;

— Είμαι λίγο αναρχικός, ναι. Δεν αρνούμαι όμως να στρατευθώ. Απεναντίας, αρνούμαι την στράτευση στην ιδιότητά μου του συγγραφέως. Στην διάρκεια του πολέμου ήμουνα έτοιμος και πρόθυμος να κάνω τα πάντα, όχι όμως να γράψω. Υπηρέτησα μάλιστα σ’ αυτή την ηλίθια οργάνωση που ονομάζεται Μυστικές Υπηρεσίες. Δεν έγραψα ποτέ ούτε μία προπαγανδιστική λέξη.

— Και σήμερα; Υπάρχουν περιπτώσεις χάρη των οποίων θα στρατευόσασταν επαγγελματικά;

— Δεν νομίζω. Θα προτιμήσω να χρησιμοποιήσω μια χειροβομβίδα παρά το επάγγελμά μου. Θα προτιμήσω να ρίξω μια βόμβα παρά ένα βιβλίο μου.

— Και σε ποια περίπτωση θα φθάνατε στο σημείο αυτό, να ρίξετε την βόμβα;

— Αν το απαιτούσε η πολιτική κατάσταση, αν γινόταν ξαφνικά (ακόμα και στην Γαλλία) αυτό που συνέβη στην Ελλάδα ή στην Χιλή.

*Αποσπάσματα από συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο άγγλος λογοτέχνης Γκράχαμ Γκρην (Henry Graham Greene) στη δημοσιογράφο Sophie Lannes και στο περιοδικό L’Express το 1973. Το κείμενο της συνέντευξης είχε αναδημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα», στο φύλλο που είχε κυκλοφορήσει την Κυριακή 4 Νοεμβρίου 1973.

Ο πεζογράφος (κυρίως, μυθιστοριογράφος), θεατρικός συγγραφέας και δημοσιογράφος Γκράχαμ Γκρην γεννήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 1904 και απεβίωσε στις 3 Απριλίου 1991.