Εικόνα πρώτη: Στο σπίτι του Πάνου και της Ναυσικάς Γεραμάνη, στη φωτογραφία ο Πάνος χαμογελά. Οι δίσκοι και τα βιβλία είναι εδώ. Σαν να μην πέρασε μια μέρα. Η Ναυσικά, σύντροφος ζωής του αξέχαστου συναδέλφου και ερευνητή, είναι ταγμένη σε ένα σπουδαίο υλικό εκπομπών (των ιστορικών «Λαϊκών Βάρδων» στην ΕΡΑ2), ηχογραφημάτων, σημειώσεων, που άφησε ο Πάνος πίσω του – έφυγε αιφνίδια το 2005 και άφησε ανυπεράσπιστο τον κόσμο του λαϊκού τραγουδιού.

Βασικά η Ναυσικά υπήρξε ταγμένη σε ένα εξόχως ιδιαίτερο πρόσωπο, τον Πάνο. Που κόσμησε τον ελληνικό Τύπο, την ελληνική Ραδιοφωνία και βέβαια τις πιο λαμπρές στιγμές του τις είχε στα «ΝΕΑ», εδώ στην εφημερίδα του, κυρίως στο καλλιτεχνικό. Με τις συνεντεύξεις και τα ρεπορτάζ των λαϊκών, του πιο σπάνιου χωροταξικού που είχε σχεδιάσει με τις λαϊκές ταβέρνες των Αθηνών, στις μνήμες του για τους άσους των γηπέδων, στη ριζοσπαστική του στράτευση.

Καθόμαστε στο ίδιο τραπέζι του σπιτιού τους, με τη Ναυσικά και τον στενό του φίλο Θάνο Κουτσανδρέα για να φωτίσουμε κάτι από το πέρασμα του Πάνου. Αιτία είναι το ντοκιμαντέρ που έφτιαξε ο Θάνος με μεράκι, προσοχή, σοβαρότητα πάνω στον Πάνο και δη στην «περιοχή» των Λαϊκών Βάρδων – ένα τεράστιο σε εύρος υλικό. Ετσι λέγεται και το ντοκιμαντέρ του, «Λαϊκοί Βάρδοι – Στιγμές από τη ζωή τους και τη ζωή μας», ένα μόνο από τα πεδία για τα οποία έγινε τόσο αγαπητός ο Πάνος με τις εκπομπές-σημείο αναφοράς και το αναγνωριστικό μουσικό σήμα με το μπουζούκι του Μπέμπη.

Εικόνα δεύτερη: Στο υπόγειο του σινέ Αστυ βράδυ Σαββάτου, Νύχτες Πρεμιέρας, το ντοκιμαντέρ προβάλλεται – αύριο θα προβληθεί και στο κινηματογράφο Αθηνά του Χαλανδρίου – και εδώ είναι ένα άτυπο Reunion φίλων συναδέλφων του από «ΤΑ ΝΕΑ».

Λουμπρίνης, Μάτσικας, Φαλίδα, Σαρηγιάννης, Κάγιος, Λιάλιος κ.ά., καλλιτεχνών και προσώπων που συνδέθηκαν μαζί του, όπως ο Λάκης Χαλκιάς, η Κατερίνα Κόρου, η χήρα του μεγάλου δεξιοτέχνη Σπόρου, Βούλα Σταματίου, ο Γιώργος Πλακίτσης, ο Χρήστος Κουτσάφτης, ο Γιάννης Ευθυμίου, ο Θανάσης Σκαμνάκης κ.ά. Στο τραπέζι που αναφέρω παραπάνω η Ναυσικά και ο Θάνος ξετυλίγουν λίγο από το νήμα της ζωής του σπάνιου ανθρώπου.

Να ξεκινήσουμε από το ντοκιμαντέρ για τον Πάνο.

Ναυσικά Γεραμάνη: Κατ’ αρχάς χάρηκα πάρα πολύ που θα καταγραφεί ένα μέρος του υλικού του Πάνου, του αρχείου του, γιατί ο σκοπός ήταν να διαχέεται το υλικό και να μη μένει σε συρτάρια και σε σπίτια. Μεγάλη τιμή για τον Πάνο που φαίνεται πως η δουλειά του δεν πήγε χαμένη, παραμένει και αναδεικνύεται η δουλειά αυτή μετά από 18 χρόνια από τον θάνατό του, βλέπω πως δεν έχει σβήσει το όνομά του, πάει να πει πως κάτι έκανε.

Το υλικό του Πάνου θα γίνει κάτι;

Ν.Γ.: Υπάρχουν διάφορες σκέψεις και προτάσεις, θα τις εξετάσω και θα δω. Είχα πρόταση από τον Δήμο Ληλαντίων, μετά από τον Δήμο Χαλκιδέων, κάπου αυτό ναυάγησε, ενώ είχε αγοραστεί κτίριο. Τώρα είμαι σε σκέψεις διάφορες γιατί η εμπειρία μού έδειξε πως ένας δήμος μπορεί σήμερα αλλά αύριο όχι.

Θάνος Κουτσανδρέας: Μέσα από το ντοκιμαντέρ δεν φαίνεται το όλον υλικό του Πάνου, φαίνεται μια ακρούλα ενός πράγματος που είναι τεράστιο. Δεν φαίνεται όλη η συνέντευξη του Πέτρου Αναγνωστάκη ή του Ζαμπέτα αλλά μια ακρούλα, μια στιγμούλα. Πιάνει το νήμα.

Ν.Γ.: Ζητούσε ο Θάνος κάτι για τον Πέτρο Αναγνωστάκη, βγάζαμε τα υλικά, τα χαρτιά, ξαναμπαίναμε στο αρχείο και βρίσκαμε υλικό νέο, άλλο.

Θ.Κ.: Εδώ και στην τύχη να πας, ό,τι και να σηκώσεις θα βρεις θέμα.

Οταν λέτε υλικό εννοείτε τις εκπομπές των «Λαϊκών Βάρδων» στην ΕΡΑ2, έγγραφα, φωτογραφίες…

Θ.Κ.: Και βίντεο και πολλά ακόμη. Ο Πάνος επειδή ήταν πολύ φανατικός των ταξιμιών μπουζουκιού, βρήκαμε πολλές κασέτες με ηχογραφήματα.

Βρήκα μια κασέτα του Ανδρέα Χρονόπουλου, παραγωγού στο Κανάλι 1 του Πειραιά, και νόμιζα πως απλώς ήταν γραμμένες κασέτες από εκπομπές του Πάνου. Βάζω ένα βράδυ και ακούω τον Πάνο να αφηγείται τη ζωή του, μέσα στη νύχτα αυτό. Η φωνή του. Τα παιδικά του χρόνια, τα σκληρά μετεμφυλιακά. Και βρέθηκα πολλές φορές σε έκπληξη.

Πώς ξεκινάει το ταξίδι του ντοκιμαντέρ;

Θ.Κ.: Με την περιπέτεια υγείας που είχα, είχα κάποια στιγμή χρόνο στο σπίτι. Και κάποια στιγμή λέω να κάνω μια μικρού μήκους ταινία για τον Πάνο. Στηρίχθηκε πάνω σε αφηγητή και σε κείμενα διαφόρων, όπως της Χ. Ποντίδα, του Γ. Σκαμπαρδώνη και άλλων και παίρνω το πρώτο μήνυμα για την ταινία αυτή πως δεν πάει καλά, αφού δεν πέρασε στο διαγωνιστικό της Δράμας που το είχα σίγουρο. Καταλαβαίνω πως ο Πάνος δεν χωράει σε μικρού μήκους. Πέρασε καιρός, σκεφτόμουν πως κάτι θα κάνω μεγαλύτερο. Αρχισα να παίρνω συνεντεύξεις το 2019, από τον Γιώργο Κοντογιάννη, τον Αλέξη Βάκη και άλλους. Αρχίζει ο κορωνοϊός, παγώνει το θέμα έναν χρόνο και αρχές του 2021 λέω: «τώρα θα το κάνουμε».

Δούλεψα πάνω στο οτιδήποτε για τον Πάνο, σε μικρές αφηγήσεις που να μπορείς να τις δεις κινηματογραφικά, κουμπώνοντας και ήχο. Αυτό είναι και ένα πειραματάκι. Ραδιόφωνο με σινεμά. Λίγο πάντρεμα. Γι’ αυτό έχει σκηνές από άλλες λήψεις. Οταν βλέπεις τον Πάνο Γαβαλά με τη Ρία Κούρτη στο «Κάθε Λιμάνι και Καημός» (από την ταινία του 1963 «Το Κάθαρμα») δεν το έχεις δει με τον Πάνο να περιγράφει το μαγαζί της σκηνής.

Πώς νιώσατε που μπαίνατε ξανά στο υλικό του Πάνου;

Ν.Γ.: Δεν έχω σταματήσει να μπαίνω στο υλικό του. Συνεχώς μου ζητάνε. Βρήκα μια κασέτα του Ανδρέα Χρονόπουλου, παραγωγού στο Κανάλι 1 του Πειραιά, και νόμιζα πως απλώς ήταν γραμμένες κασέτες από εκπομπές του Πάνου. Βάζω ένα βράδυ και ακούω τον Πάνο να αφηγείται τη ζωή του, μέσα στη νύχτα αυτό. Η φωνή του. Τα παιδικά του χρόνια, τα σκληρά μετεμφυλιακά. Και βρέθηκα πολλές φορές σε έκπληξη.

Το παρελθόν είναι το πιο απρόβλεπτο λένε…

Ν.Γ.: Το υλικό είναι άγιο για μένα. Δεν το δίνω, δεν το χαρίζω. Εκτός του Θάνου. Πώς κρατάει κάποιος ένα άγιο δισκοπότηρο; Ετσι.

Θ.Κ.: Λόγω του όγκου του Γεραμάνη θα έλεγα πως είναι ένα τεράστιο δισκοπότηρο.

Τι σας συγκινεί στον Πάνο; Πέραν της σχέσης σας.

Θ.Κ.: Ο Πάνος ήταν κατ’ αρχάς ένας φίλος. Σπάνιος. Με το πρώτο λεπτό σε είχε κερδίσει. Δεν έκανε διακρίσεις σε ηλικίες. Το δεύτερο είναι το κοινό ενδιαφέρον που είχαμε για το λαϊκό τραγούδι. Και βέβαια το έξω. Δεν υπήρχε ομορφότερο πράγμα από το να πηγαίνεις σε ταβέρνα με τον Πάνο.

Πήγαινες σε ταβέρνες ιδιαίτερες. Ή στέκια. Θυμάμαι ένα ουζερί. Ακαδημίας 2. Υπόγειο. Δεν σου λέω για τα γνωστά. Του άρεσαν αυτά που δεν ήταν ενταγμένα. Που ήταν καλή η πρόθεση του ιδιοκτήτη. Δεν εξέταζε πάντα το αποτέλεσμα.

Ο Πάνος ήταν κατ’ αρχάς ένας φίλος. Σπάνιος. Με το πρώτο λεπτό σε είχε κερδίσει. Δεν έκανε διακρίσεις σε ηλικίες. Το δεύτερο είναι το κοινό ενδιαφέρον που είχαμε για το λαϊκό τραγούδι. Και βέβαια το έξω. Δεν υπήρχε ομορφότερο πράγμα από το να πηγαίνεις σε ταβέρνα με τον Πάνο.

Πώς είναι να έχεις ζήσει με τον Πάνο ως σύντροφος; Που δεν τον έλεγες και σπιτόγατο…

Ν.Γ.: Από την πρώτη στιγμή που αποφασίσαμε να ζήσουμε μαζί, μπήκαν και οι, όχι όροι, αλλά μου είπε πώς ζει και εργάζεται. Πως δεν έχει ωράρια.

«Είμαι ένας ρεπόρτερ του δρόμου» μου είπε. Τότε δούλευε στην «Ακρόπολη». Είχα απόλυτη εμπιστοσύνη στον Πάνο, δεν του δυσκόλεψα τη ζωή. Την πρώτη φορά του λέω, «πού πας, ρε χριστιανέ μου, φεύγεις από το πρωί». Μέναμε Κυψέλη ακόμη.

Ελα, μου λέει, μαζί μου. Πάω. Και δεν άφησε στη διαδρομή μας στοά, υπόγειο, χώρο στην Αθήνα να μη ρωτάει, να μην πίνει ένα ούζο. Και μέχρι το μεσημέρι αυτό, μετά γραφείο στην εφημερίδα και δουλειά. Αντάμωνε δεκάδες ανθρώπους κάθε μέρα.

Ξεχώριζε ο Πάνος ή ήταν ένα μοντέλο δουλειάς που απλώς σήμερα δεν υπάρχει;

Θ.Κ.: Ηταν ιδιαίτερος άνθρωπος και δημοσιογράφος. Πέρα από αυτά πιστεύω πως γεννήθηκε για να γράφει. Δεν υπάρχουν πια αυτοί οι δημοσιογράφοι. Ερευνητής-δημοσιογράφος.

Ν.Γ.: Εχω ακόμη δημοσιογραφικό χαρτί εδώ στο σπίτι. Εγραφε εδώ κάθε μέρα. Στο τραπέζι της κουζίνας. Οχι στο γραφείο.

Πήγαιναν να τον βρουν παλιοί στη Χρήστου Λαδά, στα «ΝΕΑ».

Ν.Γ.: Είχε τεράστια μνήμη. Και τους έψαχνε. Τρέχαμε να βρούμε κόσμο και σε άλλες πόλεις.

Θ.Κ.: Αυτό που λέει στο ντοκιμαντέρ πως για να βρούμε τον λαϊκό τραγουδιστή Σταύρο Καμπάνη στη Θεσσαλονίκη φάγαμε έξι μήνες, ισχύει. Για να βρει και κάποιο υλικό βέβαια για το κάθε πρόσωπο.

Ν.Γ.: Εστελνε λυτούς και δεμένους για να βρουν δισκάκια, του έτρωγε πολύ χρόνο. Πηγαίναμε σε όλα τα παλιατζίδικα.

Θ.Κ.: Θα σου πω μια ιστορία. Μια από τις λίγες φορές που ήμουν στο στούντιο που έγραφε ο Πάνος ήταν με τον Κώστα Καπλάνη.

Και λέει ο συνθέτης, για ένα τραγούδι, τις «Ομολογίες», αλλά όχι αυτό που ξέρεις αλλά ένα καλαματιανό. Θυμάμαι πως έχω δει το δισκάκι σε ένα σπίτι φίλου στη Θεσσαλονίκη. Μέχρι να τον βρω στο τηλέφωνο τον φίλο να μου γράψει το τραγούδι, να το βάλει στο ΚΤΕΛ, πέρασαν δέκα ημέρες. Ενα τραγούδι, δέκα ημέρες.

Πόσες είναι οι εκπομπές των «Λαϊκών Βάρδων»;

Θ.Κ.: Διακόσια πενήντα είναι τα ονόματα που μπήκαν στο στούντιο μαζί του. Οχι οι εκπομπές αφού για κάθε όνομα συχνά έκανε πολλές εκπομπές. Καθαρόαιμους λαϊκούς. Ηξερε όμως πως δεν υπήρχαν στεγανά και είχε κάνει κάθε Παρασκευή το «Λαϊκοί Βάρδοι – Προεκτάσεις». Δεν είχε περιορισμό. Τα ονόματα όλα εμφανίζονται στους τίτλους του τέλους. Ισότιμα.

Είναι και το κλίμα που έφτιαχνε ο Πάνος με τις εκπομπές. Οχι νοσταλγικό, παροντικό.

Ν.Γ.: Ακου πώς δούλευε για παράδειγμα στην καταγραφή της ταβέρνας.

Πήγαινε, ας πούμε, στον Σιάρκο στο Χαλάνδρι. Επαιρνε την πληροφορία και μετά πήγαινε σε μια παλιά γειτόνισσα και έπαιρνε και την πληροφορία της περιοχής. Τεράστιο υλικό για ταβέρνες από τη στήλη του στα «ΝΕΑ». Αν δεν του άρεσε κάτι, δεν έγραφε τίποτε. Πίστευε πολύ στους ιδιοκτήτες.

Έντυπη έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ».

Headlines