Φιλοδώρημα: Ηθικό καθήκον, υπερβολή ή υποχρέωση;

Το φιλοδώρημα είναι πάντα ένα αμφιλεγόμενο θέμα. Να αφήσουμε; Είναι υποχρεωτικό; Θα μας κοιτάξουν άσχημα αν δεν το συμπεριλάβουμε; Θα παραπονεθεί ο σερβιτόρος; Στην Ελλάδα είναι «εθελοντικό», αλλά για τους επαγγελματίες, ειδικά στον τομέα της φιλοξενίας και της εστίας, είναι αναμενόμενο. Τα tips αποτελούν μια χειρονομία ευγνωμοσύνης για την υπηρεσία που έλαβες ή ένας τρόπος να εξασφαλιστεί η προνομιακή μεταχείριση εάν ο πελάτης πρόκειται να επιστρέψει στο μέλλον.

Είναι όμως ένα κατεξοχήν πολιτιστικό ζήτημα, με σημαντικές διαφορές ανάλογα με τη χώρα στην οποία βρισκόμαστε. Έτσι, υπάρχουν κάποιες χώρες, κυρίως της Ασίας, όπου είναι ένα έθιμο που αποδοκιμάζεται, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ακόμη και αγενές ή κακόγουστο. Κάτι παρόμοιο συνέβη στην Παραγουάη, όπου τα φιλοδωρήματα θεωρούνταν ένα είδος έμμεσης δωροδοκίας, αλλά με την αύξηση του τουρισμού έχουν τα πνεύματα ηρέμησαν και οι επαγγελματίες τα περιμένουν ήδη με χαρά.

Υπάρχουν και άλλες χώρες, όπως η Γαλλία, η Κούβα, η Ολλανδία, η Γερμανία όπου είναι υποχρεωτικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι ακόμη και μια υπηρεσία που περιλαμβάνεται στον λογαριασμό, από την οποία δεν μπορείτε να απαλλαγείτε.

Η μάχη των φιλοδωρημάτων

Αλλά εκεί που δίνεται κυρίως η μάχη είναι σε χώρες όπως ο Καναδάς, η Ινδία, η Τσεχία και ιδιαίτερα οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπου τα φιλοδωρήματα αποτελούν θεμελιώδη πυλώνα για τους μισθούς των σερβιτόρων.

Και για ταξιτζήδες, κομμωτές, ρεσεψιονίστ ξενοδοχείων… Δεν είναι υποχρεωτικά, αλλά είναι σχεδόν ένα ηθικό καθήκον. Δεν έχει σημασία αν το service που έλαβε ήταν καλό, κακό ή μέτριο. Πρέπει να δώσεις. Και σε ορισμένες περιπτώσεις το αναμενόμενο ποσοστό περιλαμβάνεται ακόμη και στο εισιτήριο.

Η γέννηση των «πουρμπουάρ»

Πώς προέκυψε αυτή η παράδοση; Πότε έγινε τόσο σημαντικό για τους εργαζόμενους; Γιατί είναι αυτό; Παραδόξως, η κουλτούρα των φιλοδωρημάτων είναι στην πραγματικότητα εκτός των ΗΠΑ. Μάλιστα, μέχρι το 1840 αυτή η πρακτική δεν υπήρχε, σύμφωνα με τον ιστορικό Κέρι Σίγκρεϊβ.

Ήταν μια ευρωπαϊκή παράδοση. Υπολογίζεται ότι προέρχονται από την Αγγλία τον 16ο αιώνα, όταν οι επισκέπτες άφηναν χρήματα στους υπαλλήλους των οικοδεσποτών τους για να αντισταθμίσουν την επιπλέον εργασία που παρήγαγαν. Ένα ανώνυμο αγγλικό βιβλίο από το 1795, που συνέλεξε το BBC, εξηγεί λίγα πράγματα για τη λειτουργία του εκείνη την εποχή. «Αν ένας άντρας με το άλογό του μένει σε ένα πανδοχείο, εκτός από την πληρωμή του λογαριασμού, πρέπει να δώσει τουλάχιστον ένα σελίνι στον σερβιτόρο και έξι πένες στην υπηρέτρια, και άλλα τόσα στο αγόρι του στάβλου και για το γυάλισμα παπουτσιών».

Ένας Άγγλος ταξιδιώτης ονόματι Τζον Φάουλερ, ένας διάσημος μηχανικός σιδηροδρόμων, ταξίδεψε στη Νέα Υόρκη το 1830, έχοντας αυτή την εμπειρία και την κουλτούρα του φιλοδωρήματος. Κράτησε πολλές σημειώσεις κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του, μεταξύ των οποίων ξεχώριζε η ακόλουθη δαπάνη: «Σύνολο, 81 σεντ, σερβιτόρος 0, καμαριέρα και μπότες, το ίδιο και ευγένεια και ευγνωμοσύνη για τη μεταχείριση. Σε λίγο θα γίνει έθιμο και στην Αγγλία».

Ευρωπαϊκή παράδοση το φιλοδώρημα – Πού είναι υποχρετικό

Το φιλοδώρημα επικρίθηκε έντονα τον 19ο αιώνα

Τι ρόλο έπαιξε η δουλεία και ο ρατσισμός

Ολοι νόμιζαν ότι το έθιμο «όχι φιλοδώρημα» θα μεταφερόταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες στην Ευρώπη! Ωστόσο, συνέβη το αντίθετο. Καθώς ο 19ος αιώνας πλησίαζε στο τέλος του, οι Αμερικανοί εισήγαγαν ευρωπαϊκές συνήθειες. Ήταν το ελιτίστικο επάγγελμα εκείνων των Αμερικανών, μιμητών των πρακτικών της ευρωπαϊκής αριστοκρατίας, που άρχισαν να δίνουν φιλοδωρήματα στη χώρα τους. Ήταν μια χειρονομία να θυμόμαστε ότι είχαν μια εκλεπτυσμένη εκπαίδευση.

Το τέλος της δουλείας έπαιξε επίσης θεμελιώδη ρόλο στην εδραίωση αυτής της πρακτικής. Τα εστιατόρια ήθελαν να συνεχίσουν να έχουν δωρεάν μαύρο εργατικό δυναμικό, έτσι προσάρμοσαν τια πουρμπουαρ για να γίνουν μισθός των εργαζομένων. «Είπαν στους μαύρους: θα σας προσλάβουμε, δεν θα σας πληρώσουμε, αλλά μπορείτε να λάβετε φιλοδωρήματα», εξηγεί ο Σάρου Τζαγαραμάν, ακτιβιστής για τα εργατικά δικαιώματα, μιλώντας στο BBC. Λάβετε υπόψη ότι οι μαύροι υπάλληλοι αντιπροσώπευαν σχεδόν το ήμισυ του κλάδου της φιλοξενίας.

Ο ρατσισμός άσκησε επίσης μεγάλη πίεση σε αυτό το θέμα. «Οι μαύροι δέχονται φιλοδωρήματα, φυσικά, περιμένει κανείς ότι από αυτούς είναι σημάδι της κατωτερότητάς τους. Αλλά το να δώσω χρήματα σε έναν λευκό με έκανε να ντρέπομαι», σημείωσε ο δημοσιογράφος Τζον Σπιντ το 1902, σύμφωνα με το NPR.

Όπως και τώρα, το φιλοδώρημα είχε ήδη επικριθεί εκείνη την εποχή. Το 1904, εμφανίστηκε η πρώτη οργάνωση κατά των φιλοδωρημάτων, η οποία έφτασε σε περισσότερα από 100.000 άτομα που αρνήθηκαν να πληρώσουν φιλοδωρήματα. Ένας από τους κύριους επικριτές αυτής της πρακτικής ήταν ο ίδιος ο πρόεδρος, William H. Taft. Έως και 6 πολιτείες απαγόρευσαν το φιλοδώρημα με νόμο, αν και στη δεκαετία του 1920 ακύρωσαν όλους αυτούς τους νόμους.

Πότε παγιώθηκε το φιλοδώρημα

Η κουλτούρα του φιλοδωρήματος, παγιώθηκε οριστικά το 1966. Το Κογκρέσο ενέκρινε στη συνέχεια το Tip Credit, μια διάταξη που επέτρεπε στις εταιρείες στον τομέα των υπηρεσιών να πληρώνουν ορισμένους υπαλλήλους κάτω από τον κατώτατο μισθό. Υπέθεσαν ότι το εισόδημά τους θα συμπληρωνόταν μέσω των φιλοδωρημάτων που έλαβαν.

Επί του παρόντος στις ΗΠΑ, ο κατώτατος μισθός για αυτούς τους εργαζομένους ορίζεται στα 2,12 δολάρια την ώρα, αριθμός που έχει παγώσει από το 1991. Υπάρχουν πολλές διαμαρτυρίες που επιμένουν για άλλη μια φορά στην απαγόρευση των φιλοδωρημάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ορισμένες περιφερειακές κυβερνήσεις, όπως αυτές της Καλιφόρνια, του Όρεγκον ή της Νεβάδα, έχουν προωθήσει νόμους σχετικά με αυτό, οι οποίοι αυξάνουν τον κατώτατο μισθό των σερβιτόρων, έτσι ώστε να μην εξαρτώνται από φιλοδωρήματα για να ολοκληρώσουν το βασικό τους εισόδημα.

Μια τάση που έχει ήδη φτάσει στον Λευκό Οίκο, ο οποίος επιδιώκει να προωθήσει αυτού του είδους τον νόμο κατά του φιλοδωρήματος, ο κύριος στόχος του οποίου είναι η μείωση της μισθολογικής ανασφάλειας.

Το φιλοδώρημα δεν αποτελεί παράδοση αλλά κανόνα στις Σκανδιναβικές χώρες. Μάλιστα, σύμφωνα με τη νομοθεσία, τα φιλοδωρήματα πρέπει να ενσωματώνονται στον λογαριασμό. Δεν συνηθίζεται οι πελάτες να αφήνουν επιπλέον χρήματα, απλώς πληρώνουν τον λογαριασμό όπου συμπεριλαμβάνεται.

Μορφή ευχαριστίας στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, το μάθαμε σαν πουρμπουάρ από το γαλλικό pourboire. Αποδίδει τον όρο φιλοδώρημα. Προέρχεται από τις γαλλικές λέξεις pour και boire που κατά κυριολεξία σημαίνουν «Για να πιείς». Άρα, έμμεσα, κάποιος δίνει ένα φιλοδώρημα σε κάποιον «για να πιεί κάτι».

Συνήθως το πουρμπουάρ δίνεται ως μια μορφή ευχαριστίας σε κάποιον που παρείχε μια εξυπηρέτηση ή μια υπηρεσία σε ικανοποιητικό για τον αποδέκτη της βαθμό. Σε ορισμένες περιπτώσεις δίνεται και χωρίς να συντρέχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος.

Στην Ελλάδα το πουρμπουάρ είναι πολύ συνηθισμένο, ειδικά σε περιπτώσεις ψυχαγωγίας και εστίασης, χωρίς όμως να λείπουν και άλλες περιπτώσεις (π.χ. μια σύντομη χειρωνακτική εργασία ή μια χρήσιμη πληροφορία).

Τι ισχύει στην Τουρκία

Κάθε τόπος έχει τους δικούς του άγραφους κανόνες για το πουρμπουάρ και κάθε γλώσσα χρησιμοποιεί διαφορετικές ορολογίες για να το περιγράψει. Είναι ενδιαφέρον ότι στην τουρκική γλώσσα ονομάζεται μπαχσίς (bahşiş – λέξη περσικής ρίζας), μόνο που στην Τουρκία ήταν κάποτε υποχρεωτικό βάσει ενός παλιού νόμου για άμεση φορολογία ο οποίος δεν ισχύει στις περισσότερες περιπτώσεις πια, όμως η «υποχρέωση» αυτή παρέμεινε ως τις μέρες μας.

Από τη λέξη μπαχσίς προήλθε και η λέξη μπαχτσίσι ή μπαξίσι στην Ελλάδα και μ’ αυτόν τον τρόπο αναφέρεται κάθε περίπτωση που κάποιος καλείται να πληρώσει με υπερτίμηση ένα προϊόν ή μια υπηρεσία χωρίς τη θέλησή του, συνήθως με δυσαρέσκεια.

Αυτά λέει η Wikipedia για τη γειτονιά μας. Γενικά είναι «ότι έχει ευχαρίστηση ο καθένας». Το καλό είναι να έχει. Το καλύτερο να… έχει για να την έχει.