Στη Βόρεια Ευρώπη οι αρχαιότερες ενδείξεις κανιβαλισμού των νεκρών

Ανθρώπινα οστά 15.000 ετών που φέρουν σημάδια από λίθινα μαχαίρια και δόντια μαρτυρούν ότι οι κάτοικοι της προϊστορικής Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης έτρωγαν τους νεκρούς τους, όχι όμως από ανάγκη αλλά ως τελετουργία.

Ο κανιβαλισμός των νεκρών φαίνεται πως ήταν διαδεδομένη πρακτική στον πολιτισμό που κυριαρχούσε σε αυτή την περιοχή της Ευρώπης την Ανώτερη Παλαιολιθική Περίοδο, αναφέρουν ερευνητές του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου.

Σύντομα όμως η πρακτική αυτή αντικαταστάθηκε από την ταφή των νεκρών, πιθανότατα λόγω επικράτησης ενός πολιτισμού με διαφορετικές συνήθειες που εξαπλώθηκε βόρεια από την περιοχή της Ιταλίας και των Βαλκανίων, δείχνει η μελέτη που δημοσιεύεται στο Quaternary Science Reviews.

Η ανάλυση, η οποία βασίστηκε στην επανεξέταση οστών και γενετικών δεδομένων, προσφέρει «τις αρχαιότερες ενδείξεις κανιβαλισμού ως ταφικού εθίμου» σχολίασε σε δελτίο Τύπου η δρ Σίλβια Μπέλο, ειδικός στην εξέλιξη της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Ενδείξεις κανιβαλισμού ανακαλύφθηκαν σε μια πληθώρα ανθρώπινων οστών (©The Trustees of the Natural History Museum, London)

Κύπελα από κρανία

Έναυσμα για τη μελέτη ήταν το Σπήλαιο Γκάου στη νοτιοανατολική Αγγλία, γνωστή για την ανακάλυψη ανθρώπινων κρανίων 15.000 ετών που είχαν μετατραπεί σε κύπελα, καθώς και οστών που έφεραν ίχνη από ανθρώπινα δόντια.

Η Μπέλο και ο συνεργάτης της δρ Ουίλιαμ Μαρς θέλησε να εξετάσει αν οι προϊστορικοί κάτοικοι του σπηλαίου ανήκαν σε μια ευρύτερη κανιβαλιστική κουλτούρα στην ηπειρωτική Ευρώπη.

Οι ερευνητές εξέτασαν δεδομένα για 59 τοποθεσίες με ανθρώπινα οστά, από τις οποίες οι 13 παρουσιάζουν ενδείξεις κανιβαλισμού, οι 10 ενδείξεις ταφής και οι υπόλοιπες ενδείξεις και των δύο.

Συμπέραναν έτσι ότι η πρακτική της κατανάλωσης των νεκρών ήταν περιορισμένη στη Βόρεια και Δυτική Ευρώπη μέχρι τη Βρετανία.

Σε αυτές τις περιοχές, η σάρκα αφαιρούνταν από τον σκελετό και καταναλωνόταν, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις τα οστά έφεραν ενδείξεις σκαλίσματος ή κατεργασίας για να μετατραπούν σε εργαλεία.

Ένα ερώτημα που προκύπτει είναι το κατά πόσο ο κανιβαλισμός εξυπηρετούσε την ανάγκη για επιβίωση σε περιόδους έλλειψης τροφής, ή αν είχε πολιτιστικό χαρακτήρα.

Τα ευρήματα στο Σπήλαιο Γκάου συνηγορούν στο δεύτερο σενάριο, καθώς υποδεικνύουν ότι οι κάτοικοι της περιοχής είχαν άφθονα ζώα να κυνηγήσουν, όπως ελάφια και άλογα.

Επιπλέον, οι ενδείξεις προσεκτικής κατεργασίας των ανθρώπινων οστών μαρτυρούν ότι στόχος δεν ήταν απλά η εξασφάλιση τροφής.

Ορισμένα οστά φέρουν ίχνη από λίθινα εργαλεία (©The Trustees of the Natural History Museum, London)

Μαγδαλένιοι και Επιγραβέττιοι

Στη διάρκεια της Ανώτερης Παλαιολιθικής περιόδου, από τα 23 μέχρι τα 14 χιλιάδες χρόνια πριν, υπήρχαν δύο κυρίαρχοι πολιτισμοί στην Ευρώπη, οι οποίοι διακρίνονται κυρίως από τα λίθινα και οστέινα εργαλεία τους.

Ο Επιγραββέττιος πολιτισμός περιοριζόταν στη Νότια και Ανατολική Ευρώπη και χαρακτηρίζεται από την ταφή των νεκρών, συχνά μαζί με πολύτιμα αντικείμενα, μια πρακτική που πλησιάζει περισσότερο τις σημερινές συνήθειες.

Στη Βόρεια Ευρώπη, ο Μαγδαλένιος Πολιτισμός είχε κανιβαλιστικές συνήθειες, οι οποίες όμως έδωσαν σύντομα τη θέση τους στην πρακτική της ταφής.

Η μελέτη εξετάζει το εάν η υιοθέτηση της ταφής στη Βορειοδυτική Ευρώπη ήταν αποτέλεσμα πολιτιστικής ανταλλαγής ή αντικατάστασης των Μαγδαλένιων από άλλες πληθυσμιακές ομάδες.

Οι δύο ερευνητές συνέλεξαν τα διαθέσιμα γενετικά δεδομένα για τα οστά της μελέτης και διαπίστωσαν ότι οι δύο ομάδες που εφάρμοζαν διαφορετικές ταφικές πρακτικές ανήκαν σε γενετικά διαφορετικούς πληθυσμούς.

«Σε αυτή την εποχή, την τελευταία περίοδο της Παλαιολιθικής,  βλέπουμε μια αλλαγή τόσο στην γενετική σύνθεση όσο και την ταφική συμπεριφορά» λέει ο δρ Ουίλιαμ.

«Η Μαγδαλένια καταγωγή και ταφική συμπεριφορά αντικαταστάθηκε από την Επιγραβέττια καταγωγή και ταφική συμπεριφορά, ένδειξη αντικατάστασης του πληθυσμού καθώς οι Επιγραβέττιες ομάδες μετανάστευσαν στη Βορειοδυτική Ευρώπη».

«Πιστεύουμε ότι, αντί να αποτελεί παράδειγμα διαπολιτισμικής διάχυσης, η αλλαγή της ταφικής συμπεριφοράς είναι παράδειγμα δημογραφικής διάχυσης, στην οποία ένας πληθυσμός ουσιαστικά αντικαθιστά έναν άλλο».

Ορισμένα ερωτήματα παραμένουν ωστόσο αναπάντητα. Μεταξύ άλλων, οι ερευνητές θα προσπαθήσουν να προσδιορίσουν αν οι Μαγδαλένιοι έτρωγαν τους συγγενείς τους ή άτομα εκτός της δικής τους ομάδας.