Η κοσμική κόλαση μιας χώρας

Η Νυχτωδία της Χιλής (εκδ. Αγρα) είναι ο μακρύς μονόλογος του γέρου χιλιανού ιησουίτη ιερέα, ποιητή και κριτικού Σεμπαστιάν Ουρούτια Λακρουά, μια νύχτα πριν από τον υποτιθέμενο θάνατό του. Μονόλογος ο οποίος παίρνει τα χαρακτηριστικά μυθιστορήματος – συνταρακτική αφήγηση, όπου μέσα από τις ιστορίες που αφηγείται ο ιερέας ξεδιπλώνονται το δράμα μιας χώρας και οι αθλιότητες της εποχής.

Ισως μόνο ένας συγγραφέας της κλάσης του Ρομπέρτο Μπολάνιο, που πέθανε αδόκητα το 2003 στα πενήντα του χρόνια, θα μπορούσε να γράψει ένα τέτοιο βιβλίο, απλώνοντας μιαν αφήγηση 177 σελίδων σε μία και μόνο παράγραφο και να αναδείξει συνοπτικά μεν, με άκρα ποιητικότητα, αλλά και με χλεύη και υπέροχες μεταφορές, το δράμα – και το γκροτέσκο – της Χιλής και τον κομφορμισμό και την υποκρισία του λογοτεχνικού της κατεστημένου.

Η Νυχτωδία της Χιλής είναι ένα τραγικό και γκροτέσκο αφήγημα αλλά κι εξαιρετικό ποίημα.

Μια ένοχη συνείδηση

Ο ιερέας είναι μέλος του θρησκευτικού κινήματος Opus Dei της Καθολικής Εκκλησίας, μιας οργάνωσης με μεγάλη πολιτική και κοινωνική ισχύ. Μέτριος ποιητής και γνωστός κριτικός, «εξομολογείται» τα περιστατικά της ζωής του σε έναν άγνωστο «ρυτιδιασμένο νεαρό», ο οποίος όμως είναι – μεταφορικά – το κακό φάντασμα της νεότητάς του. Σε αυτόν (τον εαυτό του) αναφέρει τα περιστατικά της ζωής του προσπαθώντας να απαλλάξει την ένοχη συνείδησή του από τις κατηγορίες που τη βαραίνουν.

Ο ιερέας, νέος και φιλόδοξος, συναντά τον κυνικό γαιοκτήμονα Φέρουελ, διάσημο κριτικό, για να τον συμβουλευτεί τι να κάνει ώστε να πετύχει κι εκείνος ως κριτικός. Ο Φέρουελ τον καλεί στο τεράστιο κτήμα του, όπου δίνεται μια λογοτεχνική βραδιά κατά τη διάρκεια της οποίας διαβάζει ποιήματά του ο Νερούντα. Οταν αργότερα πεθαίνει ο Νερούντα, ο ιερέας και ο Φέρουελ θα παρευρεθούν στην κηδεία του. Τα γεγονότα όμως αλλάζουν τη φορά των πραγμάτων. Το κτήμα του Φέρουελ θα το κοινωνικοποιήσει το καθεστώς του Αλιέντε και στη συνέχεια θα ακολουθήσει το αιματηρό πραξικόπημα του Αουγκούστο Πινοτσέτ.

Εδώ αρχίζει η εμπλοκή του ιερέα – του φιλελεύθερου συγγραφέα αλλά συντηρητικού κριτικού. Θα κληθεί να δώσει μαθήματα μαρξισμού στον Πινοτσέτ και σε ανώτατα στελέχη της χούντας, ώστε να ξέρουν ποιοι είναι στ’ αλήθεια και τι πρεσβεύουν οι αντίπαλοί τους. Ο Ουρούτια Λακρουά έχει βυθιστεί σε μια κοσμική κόλαση. Δεν είναι βέβαια ο μόνος. Το λογοτεχνικό κατεστημένο έχει κάνει κι αυτό τους συμβιβασμούς του. Τα περιστατικά, λ.χ., όπου εκπαιδευμένα γεράκια εξοντώνουν τα ενοχλητικά περιστέρια, είναι μια από τις πιο δυνατές μεταφορές του Μπολάνιο.

Για να φτάσουμε στις καταληκτικές σελίδες, όπου κορυφώνεται το δράμα. Στα περίχωρα του Σαντιάγο, σε ένα τεράστιο σπίτι, συγκεντρώνεται η αφρόκρεμα των Τεχνών και των Γραμμάτων. Η οικοδέσποινα Μαρία Κανάλες, η οποία θέλει να γράψει ένα μυθιστόρημα, προσφέρει στους καλεσμένους της, μαζί με τον αμερικανό σύζυγό της Τζίμι Τόμσον, εκλεκτά ποτά κι εκείνοι όλη νύχτα συζητούν περί τέχνης και λογοτεχνίας, ενώ όταν πηγαινοέρχονται στην έπαυλη κανείς δεν τους ενοχλεί παρά την απαγόρευση κυκλοφορίας. Κάποια μέρα αποκαλύπτεται τυχαία από κάποιον επισκέπτη το τρομερό μυστικό: Στο υπόγειο της έπαυλης υπάρχει ένα δωμάτιο που χρησιμοποιείται ως χώρος βασανιστηρίων, στα οποία συμμετέχει ενεργά ο αμερικανός σύζυγος της οικοδέσποινας.

Πραγματικά πρόσωπα

Η ιστορία είναι πραγματική κι αποκαλύφτηκε μετά την έκδοση της Νυχτωδίας. Η πραγματική Μαρία Κανάλες ήταν η ασήμαντη ποιήτρια Μαρία Καγέχας και ο σύζυγός της Τζίμι Τόμσον ο πράκτορας της CIA Μάικλ Τάουνλεϊ. Η έπαυλη είχε παραχωρηθεί στο ζευγάρι από τη διαβόητη DINA, την Υπηρεσία Πληροφοριών του Πινοτσέτ. Το ζευγάρι, υπεύθυνο για πολλές δολοφονίες αντιφρονούντων, βρίσκεται σήμερα στη φυλακή.

Ο Μπολάνιο έδωσε ο ίδιος τον ορισμό της Νυχτωδίας: «Η Νυχτωδία είναι μια μεταφορά για μια χώρα της κόλασης, μεταξύ άλλων. Επίσης είναι η μεταφορά μιας χώρας νεκρής που δεν ξέρει καλά-καλά αν είναι χώρα ή ένα τοπίο».

Κόλαση άραγε ή Καθαρτήριο; Μήπως και τα δύο; Δεν είναι ανάγκη ο αναγνώστης να απαντήσει στα παραπάνω ερωτήματα. Δεκατέσσερα βιβλία του Μπολάνιο κυκλοφορούν στη γλώσσα μας αλλά αυτό – φαινομενικά, βέβαια – είναι το δυσκολότερο στην ανάγνωση. Επειδή πρόκειται για μακροσκελέστατο μονόλογο, μολονότι είναι ένα σχετικά σύντομο βιβλίο, ο αναγνώστης αποκομίζει την αίσθηση ότι διαβάζοντάς το αφιερώνει πολύ περισσότερο χρόνο από όσο απαιτεί το μέγεθός του.

Ομως ο θαυμάσιος αυτός συγγραφέας μεταβαίνει μέσω της αφήγησης από το ένα περιστατικό στο άλλο με ανεπανάληπτη μαεστρία. Τα γεγονότα είναι αληθινά και τα πρόσωπα πραγματικά χωρίς να κατονομάζονται.

Ακόμη κι ο Ουρούτια Λακρουά έχει ως πρότυπο τον Ιγνάτιο Βαλέντε, μέλος του Opus Dei, που δημοσίευε κριτικές στην εφημερίδα «El Mercurio» κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Πινοτσέτ.

Η Νυχτωδία της Χιλής είναι ένα τραγικό και γκροτέσκο αφήγημα αλλά κι εξαιρετικό ποίημα. Ο Μπολάνιο εδώ το έγραψε με πεζογραφικά μέσα, όπως έλεγε ο Μπρόντσκι για τη Μαρίνα Τσβετάγιεβα. Αλλά από την ανάποδη.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟ ΒΗΜΑ