Τσε Γκεβάρα: Ένα εξαιρετικό από πολλές απόψεις ανθρώπινο ον

Η αλγερινή και η κουβανική επανάσταση, οι μεγαλύτερες στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική, συμπλέουν σχεδόν χρονικά. Νικούν σχεδόν ταυτόχρονα και συμπορεύονται για ένα διάστημα, όταν η πρώτη επίσκεψη και η πρώτη μεγάλη υλική βοήθεια στην Κούβα προσφέρονται από τον Αχμέντ Μπεν Μπελά, που έχει ήδη από το 1962 κυριαρχήσει στην απελευθερωμένη Αλγερία.

Στην Αλγερία γνώρισα κι εγώ προσωπικά τον Τσε Γκεβάρα: τον αργεντινό γιατρό από αστική οικογένεια που, ασκώντας το επάγγελμά του σε λεπροκομεία και νοσοκομεία της Νότιας και Κεντρικής Λατινικής Αμερικής, ανεκάλυψε την ευρύτερη πατρίδα του με το πολλαπλό τραγικό της πρόσωπο. Το ποιος ήταν ο Τσε το έδειξε η ζωή του, οι πράξεις του και ο θάνατός του: ένα εξαιρετικό από πολλές απόψεις ανθρώπινο ον και κατά τη δική μου προσωπική μαρτυρία, αφού για σύντομο διάστημα είχα την ευκαιρία να τον γνωρίσω και να τον μελετήσω στο Αλγέρι, την επαναστατική πρωτεύουσα του συνόλου της αποικιακής επανάστασης στην περίοδο 1962-1965.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 11.10.1992, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Τσε δεν είχε τίποτα το «τρομοκρατικό», όπως «ορισμένοι προσπάθησαν να τον παρουσιάσουν συνωμότη, ανατρεπτικό, άνθρωπο του σκότους, έτοιμο πάντα να προπαρασκευάζει μυστικά επαναστάσεις», αναφέρει στα απομνημονεύματά του ο Φιντέλ Κάστρο, με τον οποίον από το 1955 συνδέεται ο Τσε και η παραδειγματική φιλία τους εξακολουθεί τουλάχιστον ως το 1965, όταν, για άγνωστους ακόμη λόγους, ο Τσε αποφασίζει να εγκαταλείψει οριστικά την Κούβα και δύο χρόνια αργότερα, στις 8 Οκτωβρίου 1967, πληγωμένος, επικεφαλής μιας ασήμαντης πια φάλαγγας ταλαιπωρημένων, εξαντλημένων επί ημέρες «γκεριγέρος» στη φρικτή ζούγκλα της Βολιβίας, συλλαμβάνεται και γρήγορα μετά εκτελείται.

Όμως ο θρύλος του ξεπήδησε ισχυρότερος παρά ποτέ και είναι σπάνιο τα φοιτητικά ιδίως δωμάτια στη Λατινική Αμερική, οποιουδήποτε ριζοσπαστικού νεολαίου, να μην κοσμούνται ακόμη από μια φωτογραφία του Τσε με τον χαρακτηριστικό του μπερέ και τα βαθιά μάτια του γεμάτα απεριόριστο θάρρος, αλλά και μια ρομαντική μελαγχολία ως προειδοποίηση που από την αρχή της ζωής του τον ακολουθούσε για τον αναπόφευκτο βίαιο θάνατό του, είδος «θυσίας» του στον βωμό μιας ιδέας της «επανάστασης».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 11.10.1992, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Τσε ήταν πνεύμα ερευνητικό, ανήσυχο, ερεθιζόμενο από τις μελέτες του, με σοβαρή γενική κατάρτιση, και επί ένα διάστημα επηρέασε τον Κάστρο, ιδίως σταθεροποιώντας τη φιλία μεταξύ τους από την ικανότητα που είχε ο Τσε να την τοποθετήσει σε ένα ιδεολογικό εξυψωμένο επίπεδο. Όταν τον πρωτοσυνάντησα στο Αλγέρι, μου φάνηκε ακόμη επηρεασμένος από το «σοβιετικό μοντέλο σοσιαλισμού», τη συγκεντρωτική του οικονομία και την παντελή έλλειψη οποιασδήποτε αναφοράς για την αναγκαιότατη διατήρηση για μια ολόκληρη εποχή των εννοιών του χρήματος, του εμπορεύματος, της συνεταιριστικής ή ακόμη και ιδιωτικής ιδιοκτησίας σε ορισμένους τομείς της αγροτικής οικονομίας, του εμπορίου και των υπηρεσιών.

Όμως γρήγορα επίσης ο Τσε Γκεβάρα είναι εκείνος που κατήγγειλε τον τρόπο επέμβασης των Σοβιετικών στις νικηφόρες επαναστάσεις του Τρίτου Κόσμου, όχι μόνο τους ιδεολογικούς περιορισμούς που αυτοί έθεταν, αλλά και την καθαρά καπιταλιστικού τρόπου παροχή της οικονομικής τους βοήθειας. Ίσως μάλιστα αυτός να ήταν και ο λόγος που τον ανάγκασε το 1965 να αποχωριστεί από τον Κάστρο, που, ρεαλιστικότερος ο τελευταίος, αντιλαμβανόταν την ανάγκη να προσφύγει σιγά σιγά στη σχεδόν χωρίς όρους στρατιωτική και οικονομική βοήθεια της ΕΣΣΔ του Χρουστσώφ και μετά του Μπρέζνιεφ.

Δεν πρόκειται εδώ να ασχοληθώ περισσότερο με τις οικονομικές ιδέες του Τσε και τη «ρομαντική» αντίληψη του σοσιαλισμού που διατήρησε για μια ολόκληρη περίοδο βλέποντας στον ιστορικό του ήδη ορίζοντα να δημιουργείται ο «νέος άνθρωπος», που από τη βαθύτερη ηθική του έφεση και όχι από υλικά κίνητρα συντελεί στην ανάπτυξη της οικονομίας και της κοινωνίας. Θέλω μόνο να σημειώσω ότι, όπως το παραδέχεται και η επίσημη ιστοριογραφία του, «ο μύθος του δεν πρέπει να επισκιάζει την ιδιαιτερότητα της επαναστατικής πολιτικής του σκέψης, αφού ο μαρξισμός του Γκεβάρα διακρίνεται από ένα βαθύ ουμανιστικό, εργατικό και διεθνιστικό περιεχόμενο»· περιεχόμενο που επηρέασε και την ιδιότυπη στρατιωτική του δράση.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 11.10.1992, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στην πιο ολοκληρωμένη της μορφή, αυτή η δράση, χαρακτηριστική των επιδράσεων που δέχτηκε στον ειδικό χώρο της Λατινικής Αμερικής αλλά και του Τρίτου Κόσμου στις δεκαετίες 1950 ως 1970, επικεντρώνεται στη φτωχή αγροτιά, που υπό την καθοδήγηση μιας μικρής φάλαγγας επαναστατών μικροαστικής προέλευσης ξεκινά σε ένα ορισμένο σημείο την ένοπλο πάλη, με σκοπό όμως να την γενικεύσει και να την συνδέσει με τις κινητοποιήσεις και στις πόλεις.

Η περιπέτεια του Τσε στη Βολιβία παραμένει ανεξήγητη, αφού άρχισε με ελάχιστες δυνάμεις σε άγνωστη γι’ αυτόν περιοχή, μη προηγούμενα πολιτικά καλλιεργημένη σε ένα φυσικό και ανθρώπινο δυσμενές περιβάλλον, χωρίς ελπίδα γρήγορης ανάπτυξης και εξωτερικής βοήθειας. Ήταν σαν αυτοκτονική, και σε αυτό ίσως συνέβαλε και η προδοσία του βολιβιανού κομμουνιστικού κόμματος και η πρακτική απομόνωση του Γκεβάρα από οποιαδήποτε σοβαρή, σημαντική βοήθεια προερχόμενη από την Κούβα.

Στο γνωστό «Ημερολόγιό» του που δημοσίευσε τον Μάιο του 1968 ο Κάστρο διαγράφεται όλη η δραματική πορεία ως το τέλος· όταν, με το αδύναμο φως του φεγγαριού, ξεκινά η τελευταία πορεία του Τσε και 37 ακόμη συντρόφων του σε υψόμετρο 2.000 μέτρων, που έχουν ήδη περικυκλωθεί από τους πραιτωριανούς Βολιβιάνους καθοδηγουμένους από τους Αμερικανούς. Εκεί, μαχόμενος ως την τελευταία του σφαίρα, ο Τσε πληγώνεται στο πόδι, συλλαμβάνεται, και από την πρωτεύουσα της Βολιβίας έρχεται ύστερα από 24 ώρες εξαντλητικής του αγωνίας η διαταγή να εκτελεσθεί απο τον μεθυσμένο υπαξιωματικό Μάριο Περάν, που ένας δεύτερος μεθυσμένος επίσης υπαξιωματικός αποτελειώνει με μια σφαίρα στον κρόταφο.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 11.10.1992, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Από τις προσωπικές μου αναμνήσεις, έχοντας συναντήσει και συζητήσει με τον Τσε στο Αλγέρι πριν από την πτώση του Μπεν Μπελά το 1965, διατηρώ δύο βασικά πράγματα: ότι στο ιδεολογικό πεδίο είχε ακόμη αντίθετη άποψη με τον «αυτοδιαχειριζόμενο σοσιαλισμό» που εμείς υποστηρίζαμε, αλλά η εμπειρία του επιτόπου με ό,τι συνέβη τόσο στην Αλγερία όσο και με την απογοήτευσή του από τους Σοβιετικούς τον έσπρωχνε σε μια λιγότερο «δογματική», «ρεαλιστική» μάλλον, τοποθέτηση εις ό,τι αφορά τον μεταβατικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό.

Δεύτερον, ότι η αφοσίωσή του στο ιδανικό της διεθνιστικής αλληλεγγύης των επαναστατών και τη συμπαράστασή τους στο τότε ηρωικά μαχόμενο Βιετνάμ ήταν καθαρά γνήσια και εντυπωσιακή. Ο Τσε είχε έρθει σε επαφή με τους αντάρτες στο Κογκό – Ζαΐρ της εποχής του γύρω από τον Μουλελέ, οπαδό του Λουμούμπα. Είχε μιλήσει με τον Μπεν Μπελά για τη στρατιωτική τους βοήθεια, που θα προερχόταν από την Τσεχοσλοβακία και που μετά η Αλγερία θα την μεταβίβαζε στο Κογκό.

Σε αυτές τις διαδικασίες, με κοινή έγκριση Μπεν Μπελά και Τσε, πήρα μέρος, καθώς οι Τσεχοσλοβάκοι ζητούσαν επίμονα να χρησιμοποιηθεί το σπίτι μου και η παρουσία μου, εκδηλώνοντας κάποιες αντιρρήσεις και δυσπιστίες απέναντι σε άλλους ενδεχομένους συμμετέχοντες. Άλλωστε, οι σχέσεις μου τότε ήταν άριστες με όλους τους Ανατολικούς, φροντίζοντας, σε συμφωνία με τον Μπεν Μπελά, οι σχέσεις της Αλγερίας με τους Ανατολικούς να διατηρηθούν όσο μπορούσαν καλύτερες.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 11.10.1992, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Διαφωνώντας στο ζήτημα της αυτοδιαχείρισης, συμφωνώντας στο ζήτημα της υποστήριξης οποιουδήποτε δυνατού μικρού Βιετνάμ, για να ενισχυθεί το πραγματικό μαχόμενο Βιετνάμ, νομίζω πως το ρεύμα πέρασε μεταξύ μας από την πρώτη στιγμή με τη φυσικότητα που δημιουργούνται ταχύτατα οι «εκλεκτές συγγένειες» ανάμεσα σε αντιλήψεις και χαρακτήρες με κοινό υπόβαθρο.

Σήμερα ο θρύλος του Τσε φαίνεται να χάνεται στην ομίχλη της «νέας τάξης πραγμάτων» και των αξιών της που αναδύονται σε παγκόσμια κλίμακα. Όμως, ας μην ξεχάσουμε ότι στον Τρίτο Κόσμο τα φαντάσματα έχουν γερή κράση, δεν ενταφιάζονται οριστικά ποτέ. Σε ορισμένες περιοχές αναρχούμενες, ακυβέρνητες, ξεχασμένες από όλους, επικρατούν κινήματα πολιτικού και κοινωνικού περιεχομένου εφαπτόμενα σε ορισμένες περιπτώσεις με καταστάσεις καθαρά μαφιόζικες. Όμως, μέσα σε αυτό το ιδεολογικό χάος, όπου μια απελπισμένη τριτοκοσμική νεολαία αναζητεί με απόγνωση ένα σωτήριο όραμα, ξανακούγεται συχνά ανάμεσα σε άλλα και το όνομα του Τσε Γκεβάρα, του πιο ανιδιοτελή και θαρραλέου υπερασπιστή των ξεχασμένων του Τρίτου Κόσμου, ιδιαίτερα της μεγάλης δικής του πατρίδας, της Λατινικής Αμερικής.

*Κείμενο-προσωπική μαρτυρία του Μιχάλη Ράπτη (Πάμπλο) για τον Τσε Γκεβάρα, που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 11 Οκτωβρίου 1992.

Ο Ερνέστο Γκεβάρα ντε λα Σέρνα, ο θρυλικός επαναστάτης Τσε Γκεβάρα, γεννήθηκε στην πόλη Ροσάριο (Ροζάριο) της Αργεντινής στις 14 Ιουνίου 1928 και απεβίωσε στη Λα Ιγκέρα της Βολιβίας στις 9 Οκτωβρίου 1967.