Σπύρος Βλαχόπουλος: Το «εγωιστικό γονίδιο» του δικαίου και το δίκαιο της τεχνητής νοημοσύνης

Τα τελευταία χρόνια όχι μόνο μιλάμε, αλλά και δυστυχώς βιώνουμε με δραματικό τρόπο τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. «Η φύση εκδικείται», είναι η φράση που κυκλοφορεί στα χείλη των πολιτών. Πολλοί είναι οι λόγοι που φτάσαμε ως εδώ. Ελάχιστα όμως έχουμε αναρωτηθεί, αν για την κατάσταση αυτή ευθύνεται και το δίκαιο. Μήπως η έννομη τάξη ενδιαφέρθηκε μόνο για τον άνθρωπο και όχι για τη φύση που τον περιβάλλει; Μήπως ο ανθρώπινος νομοθέτης των περασμένων εποχών συμπεριφέρθηκε με έναν τρόπο που μας θυμίζει το «εγωιστικό γονίδιο» του Richard Dawkins, ενδιαφερόμενος μόνο για την ευζωία του ανθρώπου και παραβλέποντας ότι αυτή δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς μια στοιχειώδη ισορροπία ανάμεσα σε όλα στοιχεία της φύσης;

Η μετάβαση από το ανθρωποκεντρικό στο οικοκεντρικό δίκαιο και στην προστασία του περιβάλλοντος και των ζώων σηματοδότησε «το τέλος της αλαζονείας του ανθρώπου»

Τα ερωτήματα

Τα ερωτήματα αυτά πραγματεύεται ο Σπύρος Βλαχόπουλος, Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ. Με μια γλώσσα προσιτή και κατανοητή και στους μη νομικούς, ο συγγραφέας μας υπενθυμίζει τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του δικαίου. Και εάν μεν η αποκλειστική επικέντρωση του δικαίου στον άνθρωπο μπορούσε παλαιότερα να εξηγηθεί με τον αγώνα του για την κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στη σύγχρονη εποχή ο μονομερής αυτός προσανατολισμός δεν δικαιολογείται πλέον. Άλλωστε, μόλις πρόσφατα βιώσαμε και στη Χώρα μας, για μια ακόμη φορά, ότι χωρίς την προστασία του περιβάλλοντος (π.χ. των ρεμάτων), ούτε δικαίωμα στην ιδιοκτησία αλλά ούτε και καν δικαίωμα στη ζωή και στην υγεία μπορεί να υπάρξει.

Προστασία περιβάλλοντος και Σύνταγμα

Στο πλαίσιο αυτό, γεννώνται μια σειρά από πολλά περαιτέρω ζητήματα, τα οποία πραγματεύεται η μελέτη του Σπύρου Βλαχόπουλου: Πότε άρχισε να κατοχυρώνεται η προστασία του περιβάλλοντος στα εθνικά Συντάγματα και στα διεθνή κείμενα; Ποιες δομικές αλλαγές επιφέρει στο σύγχρονο δίκαιο η νέα οικοκεντρική αντίληψη; Μπορεί λ.χ. ένας κάτοικος του Μπαγκλαντές να προσβάλει τον γερμανικό νόμο για την κλιματική αλλαγή, όπως δέχθηκε πρόσφατα το γερμανικό Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο; Πώς μεταφράζεται η αρχή της «διαγενεακής ισότητας», έτσι ώστε τα βάρη για την προστασία του περιβάλλοντος να μην τα επωμίζονται μονομερώς οι μελλοντικές γενεές; Τα ζώα έχουν δικαιώματα και μπορούν να παρίστανται στα δικαστήρια;

Ανθρωποκεντρικό δίκαιο

Υπάρχει όμως και κάτι ακόμη, εξίσου ενδιαφέρον: Όπως σημειώνει ο Σπύρος Βλαχόπουλος, η μετάβαση από το ανθρωποκεντρικό στο οικοκεντρικό δίκαιο και στην προστασία του περιβάλλοντος και των ζώων σηματοδότησε «το τέλος της αλαζονείας του ανθρώπου σε νομικό επίπεδο και αυτό έγινε ακόμη πιο εμφανές με την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης. Η ‘έλλογη σκέψη’, που αποτέλεσε για αιώνες τη ‘σημαία’ της ιδέας περί ανθρώπινης ανωτερότητας, έπαυσε πλέον να αποτελεί προνόμιο του ανθρώπου». Οι προκλήσεις της τεχνητής νοημοσύνης είναι τεράστιες και για το δίκαιο. Βασική αφετηρία όμως για την επίλυση οποιουδήποτε θέματος μπορεί να είναι μόνο μία: Καμία τεχνολογική εφαρμογή δεν θα πρέπει να αποφασίζει μόνη της. Οι κρατικές λειτουργίες, και ιδίως η απονομή της δικαιοσύνης, ναι μεν μπορούν να υποβοηθούνται από την τεχνητή νοημοσύνη, θα πρέπει ωστόσο να συνεχίσουν να στηρίζονται στην ανθρώπινη σκέψη και στο ανθρώπινο συναίσθημα.

Το βιβλίο του Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ κ. Σπύρου Βλαχόπουλου «Το «εγωιστικό γονίδιο » του δικαίου και το δίκαιο της τεχνητής νοημοσύνης», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ευρασία και προλογίζεται από την Τασούλα Επτακοίλη