Γάζα: η αδυσώπητη λογική της σύγκρουσης Ισραήλ και Χαμάς

Εάν κανείς παρατηρήσει τη συζήτηση για όσα αυτές τις μέρες συμβαίνουν στη Γάζα, ιδίως τώρα που κλιμακώνεται η ισραηλινή στρατιωτική επιχείρηση εναντίον της Γάζας θα διαπιστώσει δύο κατά βάση απόπειρες ερμηνεία.

Η μία είναι αυτή που βλέπει τα πράγματα υπό το πρίσμα της «τρομοκρατίας». Πιο σωστά υπό το πρίσμα του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας», όπως αυτός προσδιορίστηκε από τις αρχές του αιώνα μας. Σύμφωνα με αυτή την οπτική η Χαμάς είναι απλώς μια παραλλαγή του «άξονα του κακού», μαζί με τους συμμάχους της όπως το Ιράν ή τη Χεζμπολάχ, που επιτίθενται βάναυσα στο Ισραήλ που είναι η «δυτική χώρα» στην περιοχή και επομένως η «αιχμή του δόρατος» απέναντι στην τρομοκρατία. Σε αυτή την οπτική ουσιαστικά δεν υπάρχει Παλαιστινιακό, δεν υπάρχουν οι προηγούμενες πολιτικές του Ισραήλ, υπάρχει μόνο η «τρομοκρατία της Χαμάς».

Η άλλη οπτική, αυτή του «παραλόγου», παραδέχεται ότι υπάρχουν όλες οι διαστάσεις του Παλαιστινιακού, όμως στέκεται στον «παραλογισμό της βίας». Οπτική προφανώς πολύ πιο οξυδερκής, αλλά και αυτή έχει όρια στο να μπορέσει να ερμηνεύσει.

Γιατί τα όσα συμβαίνουν στην Γάζα έχουν τη δική τους λογική. Βάναυση ίσως, αλλά που προκύπτει από τους όρους μιας σύγκρουσης.

Η αφετηρία της σύγκρουσης

Αφετηρία ότι ακριβώς υπάρχει το Παλαιστινιακό. Ότι, δηλαδή, αυτό που το Ισραήλ ονομάζει εδώ και αρκετά χρόνια ασφάλεια της επικράτειάς του, είναι μια συνθήκη όπου οι Παλαιστίνιοι υφίστανται ένα καθεστώς απάρτχαϊντ και μια συστηματική βία.

Μια συνθήκη στην οποία οι Παλαιστίνιοι δεν απολαμβάνουν προφανώς πλήρη δικαιώματα πολίτη, δεν ζουν στην κατάσταση ενός κανονικού κράτους, δεν μπορούν να οργανώσουν μια κανονική οικονομική ζωή στις περιοχές που βρίσκονται, και που εξαρτώνται από την ανθρωπιστική βοήθεια την ώρα που η καλύτερη προοπτική είναι να αποκτήσουν άδειες εργασίας στο Ισραήλ, μπαινοβγαίνοντας στα checkpoint. Μια συνθήκη στην οποία τόσο οι Ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις, όσο και οι έποικοι πολύ συχνά βιαιοπραγούν και σκοτώνουν Παλαιστινίους. Μια συνθήκη στην οποία η Γάζα παραμένει υπό πλήρη αποκλεισμό και όπου οι Ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις θεωρούν ότι μπορούν να βομβαρδίζουν κτίρια (και δεν αναφέρομαι στην τρέχουσα σύγκρουση αλλά στις προηγούμενες) βαφτίζοντας συχνά κτίρια κατοικιών «νόμιμους στόχους». Μια συνθήκη στην οποία θεωρείται δυνάμει τρομοκράτης ο έφηβος που θα πετάξει πέτρες στα οχήματα της περιπόλου που περνάει, αλλά όχι ο Ισραηλινός φαντάρος που θα θεωρήσει ότι μπορεί να πυροβολήσει έναν εμφανώς άοπλο έφηβο. Μια συνθήκη όπου η Ισραηλινή Ακροδεξιά θεωρεί ότι μπορεί να κάνει επιδείξεις δύναμης σε σημεία που όντως έχουν τεράστια συμβολική σημασία όχι μόνο για τους Παλαιστινίους αλλά και για ολόκληρο το Ισλάμ. Μία συνθήκη στην οποία ο άμεσος ορίζοντας της τρέχουσας ισραηλινής πολιτικής είναι η συστηματική επιδίωξη της μη-λύσης, δηλαδή η ντε φάκτο ακύρωση της «λύσης δύο κρατών», και στρατηγικός ορίζοντας η προσάρτηση των Κατεχόμενων και η εξώθηση του πληθυσμού που βρίσκεται εκεί.

Χωρίς μια βιώσιμη λύση που να δικαιώνει το ιστορικό αίτημα των Παλαιστινίων να αποκτήσουν πατρίδα, δεν μπορεί να σταματήσει ο φαύλος κύκλος της βίας

Η στάση της «διεθνούς κοινότητας»

 Σε όλη αυτή τη διαρκή και συσσωρευμένη καταπίεση, που μόνο ως βάναυση εποικιστική αποικιοκρατία μπορεί να χαρακτηριστεί προστίθεται ο τρόπος που συμπεριφέρεται η «διεθνής κοινότητα». Το γεγονός ότι η Δύση, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βλέπει τα πάντα υπό το πρίσμα μιας σύγκρουσης με «εχθρούς», θεωρώντας έτσι ότι μόνη λύση είναι η ταύτιση με το Ισραήλ, σημαίνει για παράδειγμα ότι η ειρήνη στην περιοχή αντιμετωπίζεται μόνο με όρους «εξομάλυνσης» των σχέσεων του Ισραήλ με τα Αραβικά κράτη του Κόλπου, ιδίως δε της Σαουδικής Αραβίας, ακόμη και εάν προϋπόθεση για αυτό είναι ο ενταφιασμός του Παλαιστινιακού, δηλαδή το γίνει εκ των πραγμάτων αποδεκτή η ισραηλινή θέση.

Όλα αυτά προφανώς εμπλέκονται και με άλλες παραμέτρους. Τμήμα της διαδικασίας «εξομάλυνσης» είναι και η δημιουργία ενός αντι-Ιράν μετώπου στην περιοχή. Αυτό τουλάχιστον θα ήταν η επιδίωξη της ηγεσίας του Ισραήλ, που αντιμετωπίζει το να υπάρχει μια ισχυρή αντιδυτική περιφερειακή δύναμη ως απειλή. Όμως και αρκετές χώρες της Δύσης προσυπογράφουν. Από τη μεριά του το Ιράν όντως έχει την αντίληψη του «Άξονα της Αντίστασης», που περιλαμβάνει την υποστήριξη διάφορων κινημάτων στην περιοχή, όπως είναι η Χεζμπολάχ στο Λίβανο, οι αντάρτες Χούθι στην Υεμένη και η Χαμάς. Μόνο που αυτή η συνεργασία δεν σημαίνει ότι υπάρχουν απλώς «εκπρόσωποι» του Ιράν στην περιοχή. Έχει να κάνει και με το πώς στα μάτια κινημάτων το Ιράν φαντάζει ένα πραγματικό στήριγμα, ιδίως από στιγμή που έχει δείξει ότι μπορεί, μέσω των Φρουρών της Επανάσταση να τα βοηθά να αναπτύσσουν τις δικές του υποδομές και δυνατότητες.

Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν και άλλες παράμετροι. Ο «Νέος Ψυχρός Πόλεμος», που βεβαίως στην Ουκρανία παίρνει μορφές ιδιαίτερα αιματηρές, σημαίνει μια άλλη ρήξη ανάμεσα στη «Συλλογική Δύση» και τη Ρωσία. Όμως, αυτό επηρεάζει και τις ρωσο-ισραηλινές σχέσεις. Παρότι η Ρωσία διατήρησε καλές σχέσεις με το Ισραήλ, υπερασπιζόμενη παράλληλα τα ψηφίσματα του ΟΗΕ για το Παλαιστινιακό, είναι σαφές ότι δεν μπορεί μονοδιάστατα να ταυτιστεί με την υπεράσπιση του Ισραήλ. Αντιθέτως, της δίνει την ευκαιρία να κατηγορήσει τη Δύση και τις ΗΠΑ ότι έχουν αποτύχει στη διαχείριση του Παλαιστινιακού.

Οι επιλογές της Χαμάς

Σε αυτό το τοπίο μπορεί κανείς να δει τις επιλογές της ηγεσίας της Χαμάς υπό το πρίσμα της δικής τους «λογικής». Η Χαμάς ήθελε να μπορέσει να κάνει ένα εντυπωσιακό χτύπημα σε βάρος του Ισραήλ, ένα χτύπημα που θα το έκανε να αισθανθεί λιγότερο άτρωτο, που θα διαμόρφωνε ένα αίσθημα φόβου στην Ισραηλινή κοινωνία παρότι γνώριζε ότι το Ισραήλ έχει υπεροπλία και παρότι αντιλαμβανόταν ότι το τίμημα μετά θα ήταν υψηλό.

Όμως, αυτό που ήθελε ήταν να αλλάξουν ριζικά οι όροι της συζήτησης. Για την ακρίβεια, ήθελε η συζήτηση να έχει ως θέμα στην ατζέντα και το Παλαιστινιακό. Ήταν ουσιαστικά η επιδίωξη να υπενθυμίσει ότι το Παλαιστινιακό δεν είναι μια «παγωμένη σύγκρουση». Αντιλαμβανόταν, δηλαδή, ότι χρειαζόταν μια μεγάλη κλιμάκωση της σύγκρουσης, ακόμη και εάν τα αντίποινα του Ισραήλ θα ήταν σκληρά, ώστε να επανέλθει στο προσκήνιο το Παλαιστινιακό ως τέτοιο και να μην μπορούν οι χώρες του Κόλπου να προχωρήσουν στην «εξομάλυνση» και αντιθέτως να θέτουν την επανεκκίνηση συζήτησης για το Παλαιστινιακό ως όρο για «εξομάλυνση», ξεκινώντας από τη Σαουδική Αραβία.

Προφανώς και σε αυτή την κατεύθυνση μπορεί κανείς να δει τη στάση του Ιράν που επίσης θα ήθελε να δει να αποδιαρθρώνεται ο άξονας της «εξομάλυνσης», ιδίως από τη στιγμή που επιδιώκει τη δική του «εξομάλυνση» με τη Σαουδική Αραβία. Όμως, ό,τι βλέπουμε δεν είναι απλώς ένας χειρισμός του Ιράν. Και βέβαια, έχει ενδιαφέρον η ρωσική στάση, που δεν ταυτίστηκε με τη Δύση, επανέλαβε παραδοσιακές θέσεις για την επίλυση και έδωσε το στίγμα ότι μπορεί να συμβάλει μεσολαβητικά.

Σε όλα αυτά προστίθεται και το ότι η Χαμάς, όποια γνώμη και εάν έχει κανείς για την ιδεολογία ή τις πρακτικές της, εξακολουθεί να είναι μια δύναμη που ήταν ριζωμένη στην Παλαιστινιακή κοινωνία, που αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει ένα αίτημα αντίστασης και που εξακολουθεί να σκέφτεται με όρους που θυμίζουν τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα του 20^ου αιώνα. Η εμπειρία σε αυτά δείχνει ότι το καθοριστικό δεν είναι ο καθαρός συσχετισμός δύναμης, μια που σαφώς η δύναμη που καταπιέζει θα είναι εξ ορισμού πολύ πιο ισχυρή, ιδίως όταν μιλάμε για τον πολύ ισχυρό στρατό μιας πυρηνικής δύναμης όπως το Ισράηλ. Το καθοριστικό είναι η διαφορετική βαρύτητα του πλήγματος. Τα αντιαποικιακά κινήματα του 20^ου αιώνα, σε χώρες όπως π.χ. η Αλγερία, δεν νίκησαν επειδή κατήγαγαν κάποια περήφανη στρατηγική νίκη, αλλά επειδή έκαναν την παράταση της κατοχής ανυπόφορη για την πλευρά που καταπιέζει. Η Χαμάς προφανώς και παρ’ όλη την επινοητικότητά της  δεν πιστεύει ότι μπορεί να νικήσει τη συνολική κινητοποίηση των Ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων. Αυτό που επιδιώκει είναι να δείξει ότι αυτές δεν είναι άτρωτες και βεβαίως να σπείρει ένα αίσθημα φόβου και ανασφάλειας στην ισραηλινή κοινωνία, που δεν είναι ούτε αυτή του 1948, ούτε αυτή του 1967. Και αυτό ως ένα βαθμό κατάφερε.

Η απάντηση του Ισραήλ και τα ενδεχόμενα όριά της

Απέναντι σε όλα αυτά το Ισραήλ φαίνεται να αναζητά έναν τρόπο για ένα συντριπτικό χτύπημα στη Γάζα και τη Χαμάς. Αυτό περιλαμβάνει όχι μόνο τον μαζικό και ισοπεδωτικό βομβαρδισμό αλλά και τη χερσαία εισβολή. Αυτό στηρίζεται σε μια εκτίμηση ότι το κλίμα στη δυτική κοινή γνώμη είναι ευνοϊκό, μετά της εικόνες βαναυσότητας της Χαμάς σε βάρος αμάχων, αλλά και στην πεποίθηση ότι η Ισραηλινή κοινωνία είναι συσπειρωμένη σε αυτή την κατεύθυνση.

Βεβαίως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Η Γάζα είναι πυκνοκατοικημένη, η Χαμάς έχει σημαντικές δυνάμεις και η χερσαία κατάληψη θα είναι μια δύσκολη επιχείρηση. Εάν τυχόν ανοίξει και το βόρειο μέτωπο με τη Χεζμπολάχ και συνεχιστεί η αναταραχή και στη Δυτική Όχθη τότε το Ισραήλ θα πρέπει να αντιμετωπίσει πολλαπλά μέτωπα. Μεγάλος αριθμός αμάχων θυμάτων θα δημιουργήσει ευρύτερη κατακραυγή. Η Αίγυπτος δεν θα δεχτεί ένα μεγάλο προσφυγικό κύμα από τη Γάζα προς αυτή, μια που αυτό θα την αποσταθεροποιούσε. Η αραβική κοινή γνώμη, ήδη θετικά διακείμενη προς τους Παλαιστινίους θα εξοργιστεί ακόμη περισσότερο, εάν φανεί ότι πρόκειται για σχέδιο μαζικής εξώθησης των Παλαιστινίων.

Η λογική – και η ωμότητα – των πραγμάτων

Όλα αυτά δεν αποτελούν προφανώς κάποια ηθική δικαιολόγηση οποιασδήποτε πλευράς, μια που εξ ορισμού είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει μια εύκολη ηθική δικαιολόγηση της βίας ή της βαναυσότητας. Είναι όμως μια προσπάθεια να κατανοήσουμε ότι οι εξελίξεις έχουν τη δική τους αδήριτη και σε κάποιες στιγμές αδυσώπητη λογική.  Όπως και να υπογραμμιστεί ότι εάν δούμε τον πυρήνα του προβλήματος, δηλαδή την ανάγκη μιας βιώσιμης λύσης που να δικαιώνει το ιστορικό αίτημα των Παλαιστινίων να αποκτήσουν πατρίδα, δεν μπορεί να σταματήσει ο φαύλος κύκλος της βίας.