Γνωρίζεις τη συνεισφορά των γυναικών καλλιτεχνών στη μοντέρνα τέχνη της Λατινικής Αμερικής;

Οι Λατινοαμερικανοί ζωγράφοι, γλύπτες και χαράκτες βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή της εικαστικής επανάστασης που συγκλόνισε τον 20ό αιώνα. Μέχρι πρόσφατα, οι άνδρες καλλιτέχνες αναγνωρίζονταν ως oι πρωτεργάτες του μοντερνισμού από το Μεξικό έως την Αργεντινή. Ωστόσο, οι γυναίκες μοντερνίστριες έπαιξαν στην πραγματικότητα εξίσου σημαντικό ρόλο σε ολόκληρη την Αμερική, δημιουργώντας έργα που ήταν πρωτοποριακά ως προς το περιεχόμενο και το ύφος τους.

Αντιτάχθηκαν στη δικτατορία και τις φυλετικές διακρίσεις, έχοντας την πεποίθηση ότι η τέχνη μπορεί να επιφέρει κοινωνική αλλαγή. Οι περισσότερες ήταν ντόπιες, αλλά μερικές ήταν μετανάστριες τις οποίες προσέλκυσε ιδιαίτερα το δυναμικό «τοπίο» του Μεξικού. Το όνομα της Φρίντα Κάλο είναι ευρέως γνωστό, αλλά πολλές ομότεχνες της, απέκτησαν επίσης διεθνή φήμη από τη δεκαετία του 1920 και συνέβαλαν στη διαμόρφωση ενός καλλιτεχνικού γυναικείου «σκηνικού» στη Λατινική Αμερική.

Photo: Frida Kahlo & Diego Rivera | από την συλλογή των Jacques and Natasha Gelman | ART GALLERY OF NSW

Frida Kahlo

Η Frida Kahlo  (1907-1954) υπήρξε μία από τις πιο αναγνωρισμένες καλλιτέχνιδες στο Μεξικό, ξεπερνώντας σε δημοτικότητα τον σύζυγό της, τον καλλιτέχνη Ντιέγκο Ριβέρα. Σε πολλούς από τους πίνακές της απεικόνιζε τον εαυτό της, φορώντας συχνά ρούχα αυτοχθόνων. Ο πίνακάς της Το φόρεμά μου κρέμεται εκεί χρησιμοποιεί μια έξυπνη εναλλακτική λύση στην αυτοαναπαράσταση. Επιπλέον, εκφράζει τις απόψεις της για τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου εκείνη και ο Ριβέρα έζησαν για αρκετά χρόνια, ενώ εκείνος ζωγράφιζε τοιχογραφίες στη Νέα Υόρκη, το Ντιτρόιτ και το Σαν Φρανσίσκο. Μια εικόνα της σταρ της οθόνης Mae West που αποπνέει χολιγουντιανή αίγλη (μπορείτε να τη βρείτε;) έρχεται σε αντίθεση με το χειροποίητο φόρεμα της Frida. Το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης στο κέντρο παραπέμπει στον καπιταλισμό. Παράλληλα, άλλα σύμβολα της καπιταλίστικής κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένης μιας εξέχουσας λεκάνης τουαλέτας, υποδηλώνουν τη θυσία των ανθρώπινων αξιών στο βωμό του κέρδους. Προφανώς, η Kahlo αντιπαθούσε τις ΗΠΑ και ήθελε να επιστρέψει στο Μεξικό!

Eισήγαγε το αφροβραζιλιάνικο σώμα στα έργα της

Tarsila do Amaral

Η Tarsila do Amaral (1886-1973) είναι διάσημη για τις πολύχρωμες εκφράσεις της ως προς την εθνική ταυτότητα της σύγχρονης Βραζιλίας. Αγαπήθηκε στην πατρίδα της και έπειτα από μια μεγάλη έκθεση που παρουσιάστηκε το 2017-2018 τόσο στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης όσο και στο Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο διέδωσε τη φήμη της σε κάθε γωνιά της γης. Μεγαλωμένη σε φυτεία παραγωγής καφέ, η ζωή της στην ύπαιθρο και η ποικιλομορφία του τοπίου της Βραζιλίας, μιας χώρας μεγαλύτερης από τις Ηνωμένες Πολιτείες, αποτέλεσαν στοιχεία που αποτυπώθηκαν στο έργο της.

Γεννημένη μόλις δύο χρόνια πριν από το τέλος της δουλείας εκεί (επίσημα στις 13 Μαΐου 1888) εισήγαγε το αφροβραζιλιάνικο σώμα στα έργα της. Για παράδειγμα, το έργο της A Negra αντικαθιστά τη συμβατική απεικόνιση μιας λευκής γυμνής γυναίκας με μια μεγαλόσωμη γυμνή μαύρη γυναίκα.  Συνεχίζοντας αυτή την πρακτική της ανατροπής της ευρωπαϊκής παράδοσης, δημιούργησε ένα έργο με τίτλο Abaporu, το οποίο στην τοπική γλώσσα των ιθαγενών Tupí Guaraní σημαίνει «ο άνθρωπος που τρέφεται με ανθρώπους».

Tο έργο της «A Negra» αντικαθιστά τη συμβατική απεικόνιση μιας λευκής γυμνής γυναίκας με μια μεγαλόσωμη γυμνή μαύρη γυναίκα

Photo: Tarsila do Amaral

Γεννημένη μόλις δύο χρόνια πριν από το τέλος της δουλείας εκεί (επίσημα στις 13 Μαΐου 1888) εισήγαγε το αφροβραζιλιάνικο σώμα στα έργα της. Για παράδειγμα, το έργο της «A Negra» αντικαθιστά τη συμβατική απεικόνιση μιας λευκής γυμνής γυναίκας με μια μεγαλόσωμη γυμνή μαύρη γυναίκα. Συνεχίζοντας αυτή την πρακτική της ανατροπής της ευρωπαϊκής παράδοσης, δημιούργησε ένα έργο με τίτλο Abaporu, το οποίο στην τοπική γλώσσα των ιθαγενών Tupí Guaraní σημαίνει » ο άνθρωπος που τρέφεται με ανθρώπους». Εμπνεύστηκε από τον τότε σύζυγό της, τον ποιητή Oswald de Andrade, να γράψει το Μανιφέστο της Ανθρωποφαγίας ή Κανιβαλισμού. Στο κείμενο αυτό επεξηγούσε πως οι Βραζιλιάνοι μοντερνιστές μοιάζουν με τους κανίβαλους που καταναλώνουν την ευρωπαϊκή τέχνη, τη μετασχηματίζουν και την καθιστούν δική τους.

María Izquierdo

Η σημαντική συμβολή της María Izquierdo (1902-1955) στη μεξικανική τέχνη οφείλεται σε μια σειρά έργων ζωγραφικής από τη δεκαετία του 1940 που απεικονίζουν τα «ofrendas», τους πατροπαράδοτους βωμούς που συναντά κανείς σε αρκετά σπίτια. Αξιοποίησε τη γνώριμη διαδικασία κατά την οποία οι οικογένειες προσφέρουν τρόφιμα, λουλούδια ή μικρά δωράκια για το Πάσχα, για τις γιορτές των αγίων και για την Ημέρα των Νεκρών. Οι πολύχρωμες εικόνες της αναμειγνύουν τις αποικιοκρατικές θρησκευτικές παραδόσεις της Ισπανίας και τον νεωτεριστικό πειραματισμό με τον τόπο και τη μορφή. Ενώνοντας το οικιακό και το πνευματικό, δηλώνει το ρόλο που διαδραματίζουν οι γυναίκες στη ζωή των απλών ανθρώπων του Μεξικού.

Photo: © María Izquierdo

Elizabeth Catlett

Οι παππούδες και οι γιαγιάδες της Elizabeth Catlett (1915-2012) γεννήθηκαν σε συνθήκες σκλαβιάς. Oι αφηγήσεις τους για τα φρικτά βιώματα τους, επηρέασαν στη χαρακτική και τη γλυπτική της, καθώς είχαν ως επίκεντρο τις μαύρες γυναίκες. Στις αρχές του 1940 έζησε στο Χάρλεμ, που τότε ήταν το επίκεντρο της μαύρης αναγέννησης στην τέχνη και τον πολιτισμό. Το 1946 πήγε στο Μεξικό ως φιλοξενούμενη καλλιτέχνης στην κορυφαία κολεκτίβα χαρακτικής της χώρας, το Taller Gráfica Popular (Λαϊκό Εργαστήριο Γραφικών Τεχνών). Εκεί έφτιαξε χαρακτικά που εξέφραζαν τη διαμαρτυρία της για την κοινωνικοπολιτική καταπίεση.

Στη συνέχεια έγινε Μεξικανή υπήκοος και συνέχισε να δημιουργεί χαρακτικά όπως το «I Am A Black Woman» που έδιναν έμφαση στη διπλή της ταυτότητα ως μαύρη Αμερικανίδα και Μεξικανή

Photo: Whitney Museum of American Art

Πολύ σύντομα η γενναία γραφιστική της τέχνη, ο ενεργός ακτιβισμός της και οι κομμουνιστικές της συναναστροφές, «ενόχλησαν» και κέντρισαν την προσοχή των αξιωματούχων της αμερικανικής κυβέρνησης, οι οποίοι την κήρυξαν «ανεπιθύμητη μετανάστρια», εμποδίζοντάς την στην ουσία να ξαναγυρίσει στη χώρα. Στη συνέχεια έγινε Μεξικανή υπήκοος και συνέχισε να δημιουργεί χαρακτικά όπως το «I Am A Black Woman» που έδιναν έμφαση στη διπλή της ταυτότητα ως μαύρη Αμερικανίδα και Μεξικανή.

Τελικά, η αφοσίωση της στον ενεργό ακτιβισμό της άφησε λιγοστό χρόνο για τη φωτογραφία και οδήγησε στην απέλασή της από το Μεξικό

Tina Modotti

Η Tina Modotti (1896-1942) έζησε μια περιπετειώδη και ρομαντική ζωή, μετακομίζοντας από την πατρίδα της, την Ιταλία, στην Καλιφόρνια, όπου συμμετείχε σε βωβές ταινίες. Η γνωριμία της με τον φωτογράφο Edward Weston την οδήγησε στο να γίνει βοηθός του στο στούντιο, ερωμένη του και σύντροφος του στο Μεξικό. Εκεί καταπιάστηκε κι εκείνη με το φακό. Δημιούργησε ένα σύνολο φωτογραφιών στις οποίες οι φαινομενικά απλές συνθέσεις φέρουν λεπτομέρειες όπως η El Machete, η εφημερίδα του Κομμουνιστικού Κόμματος, που υπονοούσε τη συμπάθειά της για τους εργάτες και τη δυσφορία της για την κυβέρνηση. Τελικά, η αφοσίωσή της στον ενεργό ακτιβισμό της άφησε λιγοστό χρόνο για τη φωτογραφία και οδήγησε στην απέλασή της από το Μεξικό.

Photo: © Edward Weston. Courtesy: Galerie Bilderwelt, Reinhard Schultz

Amelia Peláez del Casal

Η Amelia Peláez del Casal (1896-1968) συνδύασε την κουβανική ζωή και τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό στη ζωή αλλά και την τέχνη της. Γεννημένη σε μια ευκατάστατη οικογένεια στην Αβάνα, έλαβε συντηρητική καλλιτεχνική μόρφωση στην Ακαδημία San Alejandro της πόλης. Κατόπιν εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου έλαβε πιο ριζοσπαστική καλλιτεχνική κατάρτιση με τον κυβιστή ζωγράφο Fernand Léger.

Photo: Amelia Peláez del Casal, Fishes | MoMA

Το 1934 γύρισε στην Αβάνα, όπου συμμετείχε ενεργά στην εξέλιξη της κουβανικής πρωτοπορίας. Στο καλλιτεχνικό της έργο χρησιμοποιεί απλοποιημένα σχήματα και την «πρωτοποριακή ματιά» των Γάλλων κιβιστών. Τα ζωηρά υαλογραφήματα, τα εντυπωσιακά σιδερένια κιγκλιδώματα, οι περίτεχνες γύψινες κατασκευές και ο υπαίθριος κήπος που είναι χαρακτηριστικά της κουβανέζικης αρχιτεκτονικής ενέπνευσαν πολλά από τα εικαστικά της μοτίβα.

*Με πληροφορίες από: dailyartmagazine | Κεντρική φωτογραφία θέματος: © Tarsila do Amaral | awarewomenartists.com