Παλαιστίνη: Ούτε η λογοτεχνία, ούτε η ιστορία «ματαιώνονται»

Το μυθιστόρημα Minor Detail (Ελάσσων λεπτομέρεια) της Παλαιστίνιας λογοτέχνιδας Adania Shibli είναι ένα εξαιρετικό δείγμα γραφής πάνω στην ιστορία και το βάρος της.

Διαπραγματεύεται μια πραγματική ιστορία: τον ομαδικό βιασμό μιας νεαρής Βεδουίνας από μια διμοιρία του Ισραηλινού στρατού κατά τη διάρκεια των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων το 1949 στην έρημο Νεγκέφ.

Για την ακρίβεια αυτό είναι το πρώτο μέρος του βιβλίου, όπου η συγγραφέας επιλέγει  έναν τρόπο αφήγησης που όντως δίνει βαρύτητα στις «ελάσσονες λεπτομέρειες», τα επαναλαμβανόμενα γεγονότα, μέχρι την τελική κορύφωση της βίας, επικεντρώνοντας στην κεντρική φιγούρα του επικεφαλής της διμοιρίας, με την ιδιότυπη εμμονή με την τάξη και την καθαριότητα αλλά και την εναγώνια προσπάθεια όντως να βρουν Άραβες μέχρι να όντως να βρουν τους Βεδουίνους και τις καμήλες τους σε μια όαση, για να ακολουθήσει η σύλληψη της νεαρής κοπέλας και τελικά η απόφαση για τον βιασμό (στους άντρες τέθηκε η επιλογή να αποφασίσουν εάν θα την έβαζαν να δουλέψει στην κουζίνα ή θα τη βίαζαν – επέλεξαν το δεύτερο), αφού προηγηθεί ένα βίαιο σχεδόν πλύσιμό της, και τελικά η δολοφονία.

Η συγγραφέας επιλέγει να τα παρουσιάσει αυτά με μια πρωτότυπη γλώσσα, όπου κυριαρχούν οι περιγραφές των λεπτομερειών, χωρίς ψυχολογισμούς ή εύκολες αξιολογήσεις, χωρίς αυτό να μεταφράζεται και σε μια ηθικολογία.

Το δεύτερο μέρος αφορά την αφήγηση, σε πρώτο πρόσωπο αυτή τη φορά, μιας Παλαιστίνιας ερευνήτριας από τη Ραμάλα που προσπαθεί να ερευνήσει που έγιναν αυτά τα περιστατικά και που για να το κάνει πρέπει να κινηθεί στο περίπλοκο σύστημα που έχει να κάνει με τα σημεία ελέγχου, να δανειστεί μια ταυτότητα και ένα αυτοκίνητο, για να μπορέσει να κινηθεί. Πάλι το βάρος είναι στα πράγματα, στις μικρές πράξεις, στις «ελάσσονες λεπτομέρειες» για να ανασυνθέσει ταυτόχρονα την ίδια την πραγματικότητα της κατοχής αλλά και το βάρος της μνήμης με αποκορύφωμα την κορύφωση του τέλους.

Το βιβλίο σε κάθε περίπτωση είναι ένα σημαντικό λογοτεχνικό επίτευγμα. Είναι πολιτικό χωρίς να πολιτικολογεί ή – ακόμη χειρότερα – να ηθικολογεί και ταυτόχρονα δραματικό με έναν ουσιώδη τρόπο.

Και έτσι κατορθώνει να μιλήσει για το πραγματικό ιστορικό τραύμα, αυτό της Νάκμπα, της «καταστροφής» που ήταν για τους Άραβες κατοίκους της Παλαιστίνη ο πόλεμος του 1948 αλλά και τη σημερινή δύσκολη πραγματικότητα για τους Παλαιστίνιους στα Κατεχόμενα.

Το εξώφυλλο του βιβλίου

Αυτό δικαιολογεί και γιατί το βιβλίο αυτό έλαβε εξαιρετικές κριτικές αλλά και γιατί βρέθηκε στη short list για σπουδαία βραβεία αλλά και γιατί βραβεύτηκε με το βραβείο LiBeraturpreis για το 2023. Ένα βραβείο που δίνεται κάθε χρόνο σε συγγραφείς από την Αφρική, την Ασία, τη Λατινική Αμερική και τον Αραβικό κόσμο και η τελετή απονομής του γίνεται στο πλαίσιο της ετήσιας Έκθεσης Βιβλίου της Φρανκφούρτης, μια από τις μεγαλύτερες συναντήσεις της παγκόσμιας εκδοτικής βιομηχανίας.

Αναρωτιέται κανείς γιατί έπρεπε να ματαιωθεί η τελετή βράβευσης

Η Παλαιστίνια συγγραφέας Αντάνια Σίμπλι

Όμως, η Litprom, η Γερμανική Λογοτεχνική Ένωση που έχει την ευθύνη του βραβείου ματαίωσε την τελετή βράβευσης με αφορμή στον πόλεμο στο Ιράκ. Είχαν προηγηθεί δημοσιεύματα στον Γερμανικό Τύπο κατά του βιβλίου.

Αναρωτιέται κανείς γιατί έπρεπε να ματαιωθεί η τελετή βράβευσης. Το βιβλίο είναι εξαιρετικό και προτείνει έναν τρόπο να αποτυπωθεί το ιστορικό τραύμα. Τα γεγονότα είναι πραγματικά και υπάρχουν αρκετά περιστατικά καταγεγραμμένης βίας σε βάρος των Αράβων κατοίκων στη διάρκεια του Αραβοϊσραηλινού πολέμου το 1948-49. Η σημερινή δύσκολη θέση των Παλαιστινίων στην Κατεχόμενη Δυτική Όχθη είναι κάτι που αναγνωρίζεται από όλους τους διεθνείς οργανισμούς.

Το βιβλίο δεν είναι ένα πολιτικό μανιφέστο, δεν προτείνει κάποια στρατηγική, δεν προτρέπει στη βία ή σε οποιαδήποτε πολιτική στάση.

Ούτε κατασκευάζει ένα περιστατικό. Η ιστορία είναι πραγματική και καταγράφεται ακόμη και σε μια εγγραφή στο ημερολόγιο του Μπεν Γκουριόν που χαρακτήρισε την πράξη αποτρόπαια: «Το αποφάσισαν και το εκτέλεσαν: την έπλυναν, της έκοψαν τα μαλλιά, τη βίασαν και τη σκότωσαν», έγραψε ο πρώτος πρωθυπουργός του κράτους του Ισραήλ.

Μιλά για την ιστορία με τον τρόπο που μιλά ένα λογοτεχνικό βιβλίο. Μας καλεί να νιώσουμε και να σκεφτούμε, να συγκινηθούμε και να αναλογιστούμε. Όπως κάνει κάθε καλό λογοτεχνικό βιβλίο.

Σε τελική ανάλυση, μπορεί κάποιος να καταδικάζει τα εγκλήματα που έγιναν πάνω σε αθώους Ισραηλινούς πολίτες και ταυτόχρονα να μην ξεχνά τις ιστορικές ρίζες του Παλαιστινιακού προβλήματος.

Γιατί θα πρέπει η καταδίκη των μεν να σημαίνει και την υποχρεωτική αποσιώπηση των δε;

Γιατί θα πρέπει στο όνομα ενός τωρινού τραύματος να βάλουμε εντός παρένθεσης ένα άλλο τραύμα;

Γιατί πρέπει να θεωρούμε ότι ο καλύτερος τρόπος για να τιμήσουμε σημερινά αθώα θύματα είναι να κάνουμε ότι δεν υπήρξαν και άλλα αθώα θύματα;

Εάν κάτι μπορεί να βοηθήσει να ξεπεράσουμε τη βαναυσότητα σε όλες τις μορφές, από όπου και εάν έρχεται, είναι ακριβώς η επίγνωσή της.

Η καλή λογοτεχνία είναι κομμάτι μιας τέτοιας επίγνωσης.

Γι’ αυτό και όπως και η ιστορία δεν μπορεί να ματαιωθεί.