Άνθρωπος των Πετραλώνων: Πρώτο πορτρέτο ενός αρχαϊκού είδους

Περισσότερο από 60 χρόνια μετά την ανακάλυψή του, ο περίφημος «Αρχάνθρωπος των Πετραλώνων» αποκαλύπτει το πρόσωπό του.

Έλληνες ανθρωπολόγοι εφάρμοσαν για πρώτη φορά τεχνικές ανασύνθεσης προσώπου στο κρανίο των Πετραλώνων για να εκτιμήσουν πώς μπορεί να έμοιαζε ο Homo heidelbergensis, ο οποίος έζησε από τα 700 έως τα 200 χιλιάδες χρόνια πριν και πιστεύεται ότι ήταν ο τελευταίος κοινός πρόγονος του σύγχρονου ανθρώπου και των Νεάντερταλ.

Ο «άνθρωπος της Χαϊδελβέργης» γνώριζε τη χρήση της φωτιάς και ήταν ίσως το πρώτο είδος που έχτιζε μόνιμες κατασκευές από πέτρα και ξύλο

«Το κρανίο των Πετραλώνων είναι ένα από τα πλέον ανατομικά πλήρη ανθρώπινα απολιθώματα του Μέσου Πλειστόκενου και βασικό παλαιοανθρωπολογικό εύρημα στην Ευρώπη» γράφουν ερευνητές του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και άλλων ελληνικών ιδρυμάτων στο Journal of Archaeological Science: Reports.

Το κρανίο όπως ήταν όταν βρέθηκε στο σπήλαιο των Πετραλώνων το 1960 (Wikimedia Commons)

Η ερευνητική ομάδα αναγνωρίζει ωστόσο ότι μέχρι σήμερα δεν υπάρχει επιστημονική ομοφωνία για την ηλικία του κρανίου και το είδος στο οποίο ανήκει, κάτι που σημαίνει ότι το πορτρέτο που προέκυψε από τη μελέτη είναι μάλλον υποθετικό.

Το κρανίο βρέθηκε το 1960 από έναν χωρικό που εξερευνούσε το ασβεστολιθικό σπήλαιο των Πετραλώνων στη Χαλκιδική, περίπου 35 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Θεσσαλονίκης. Βρέθηκε κολλημένο στα τοιχώματα του σπηλαίου και ήταν καλυμμένο από ένα παχύ στρώμα σταλαγμίτη. Το καθαρισμένο κρανίο, γνωστό ως Πετράλωνα 1, εκτίθεται σήμερα στο Μουσείο Γεωλογίας, Παλαιοντολογίας και Παλαιοανθρωπολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη.

Αντίγραφο του κρανίου στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσαλονίκης (Wikimedia Commons)

Οι διάφορες προσπάθειες χρονολόγησης δίνουν αντιφατικά αποτελέσματα, με τις εκτιμήσεις για την ηλικία του ευρήματος να ποικίλουν από τα 150 έως τα 700 χιλιάδες χρόνια πριν. Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι πρόκειται για κρανίο του Homo erectus, o οποίος εμφανίστηκε πριν από περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια και ήταν το πρώτο ανθρώπινο είδος που εξαπλώθηκε στην Ευρασία.

Σήμερα όμως τείνει να επικρατήσει η θεωρία ότι το Πετράλωνα 1 ανήκει σε Homo heidelbergensis, απόγονο του Η.erectus που έζησε στην Ευρώπη και πιθανώς και την Αφρική και την Ασία.

Ο «άνθρωπος της Χαϊδελβέργης» γνώριζε τη χρήση της φωτιάς και ήταν ίσως το πρώτο είδος που έχτιζε μόνιμες κατασκευές από πέτρα και ξύλο.

Η νέα μελέτη βασίστηκε στην υπόθεση ότι το κρανίο έχει ηλικία 609.000 ετών και ανήκει όντως σε άνθρωπο της Χαϊδελβέργης. Επειδή η κάτω σιαγόνα απουσιάζει από το απολίθωμα, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν στη θέση της τη σιαγόνα ενός διαφορετικού σκελετού από τη Γερμανία.

«Σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά σεξουαλικού διμορφισμού, το κρανίο ανήκει σε άνδρα» γράφει η ερευνητική ομάδα, με επικεφαλής την ανθρωπολόγο Χριστίνα Παπαγεωργοπούλου του Δημοκρίτειου  Πανεπιστημίου Θράκης.

Τα χαρακτηριστικά του κρανίου υποδηλώνουν νεαρή ηλικία, γύρω στα 35 έτη, και βάρος γύρω στα 52 κιλά.

Το ψηφιακό πορτρέτο σε προφίλ (Aidonis et al., Jasrep, 2023)

Αντίγραφο του κρανίου των Πετραλώνων υποβλήθηκε αρχικά σε σάρωση τριών διαστάσεων και οι μετρήσεις τροφοδοτήθηκαν σε λογισμικό ανασύστασης προσώπου που αναπτύχθηκε από την εταιρεία Pixologic.

Η τρισδιάστατη εικόνα που προέκυψε παρουσιάζει έναν συνδυασμό χαρακτηριστικών που ξεχωρίζει τον άνθρωπο της Χαϊδελβέργης από τον σύγχρονο άνθρωπο και τους Νεάντερταλ, όπως το κεκλιμένο κρανίο, τα ογκώδη υπερόφρυα τόξα και τα μεσαίου μεγέθους δόντια.

«Από ό,τι γνωρίζουμε», γράφουν οι ερευνητές, «η προσωπική ανασύνθεση του ανθρώπου των Πετραλώνων είναι η πρώτη ανασύνθεση προσώπου ανθρωπίνων που εφαρμόστηκε σε παλαιοανθρωπολογικό υλικό από την Ελλάδα.

Ωστόσο η ερευνητική ομάδα παραδέχεται ότι τεχνικές που εφαρμόστηκαν «παρουσιάζουν γνωστούς περιορισμούς» όταν εφαρμόζονται σε αρχαϊκά είδη ανθρώπων.

Παρόλα αυτά, η ανασύνθεση προσώπου «μπορεί να αναδειχθεί σε ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο για τη διάχυση της πολιτιστικής γνώσης» και να «συμβάλλει στην κατανόηση της εξελικτικής επιστήμης από το ευρύ κοινό».