Λαογράφος του άστεως

Ο Ηλίας Πετρόπουλος δεν ήταν απλώς ένας ακόμη λαογράφος, ούτε καν ακόμη ένας του άστεως. Ηταν ένας πυρετικός παρατηρητής και διασώστης των λαϊκών συνηθειών. Του χρωστάμε πολλά. Από τα Ρεμπέτικα, μέχρι τις ιδιάζουσες αργκό που κατέγραψε όπως τα Καλιαρντά ή τις λέξεις των φυλακισμένων, των παρανόμων, των ημικόσμων, τα νεκροταφεία, τα παράθυρα, τον καφέ, τους οίκους ανοχής. Μια άλλη χώρα. Που για δεκαετίες κάναμε πως δεν βλέπαμε.

Είκοσι χρόνια από τον θάνατο του Ηλία, το τίναγμα της τέφρας του σε έναν υπόνομο του Παρισιού (μεγάλη κατάθεση πάντα το έξοχο ντοκιμαντέρ της Καλλιόπης Λεγάκη«Ηλίας Πετρόπουλος: Ενας κόσμος υπόγειος»), μου ανακινήθηκαν μια σειρά από σκέψεις με αφορμή τον έξοχο τόμο του John Taylor με τίτλο «Σκληρός από Τρυφερότητα» (εκδ. Δίχτυ) που μετέφρασε άψογα ο Γιώργος Ι. Αλλαμανής και μόλις εκδόθηκε.

Ο Taylor, σημαντικός φιλόλογος και γραμματικός για δέκα και χρόνια του Ηλία, σημειώνει κάτι πολύ ενδιαφέρον. Πως ο Πετρόπουλος άλλαξε τον προσανατολισμό των σύγχρονων ελλήνων λαογράφων. Και από την ξεπερασμένη και ουσιαστικά χαμένη αγροτοποιμενική ζωή τον έστρεψε στις πόλεις και μάλιστα σε ασυνήθιστα, δυσδιάκριτα λαογραφικά πεδία.

Εικονοκλάστης, προβοκάτορας, ο Ηλίας Πετρόπουλος είχε μια λοξή ματιά για τα πράγματα, μια λοξή μελέτη της Ιστορίας και του ογκώδους υλικού του

Αν όπως έλεγε ο ίδιος ο Πετρόπουλος ο σύγχρονος λαϊκός πολιτισμός είναι ένα σύνολο συνηθειών και απλώς πραγμάτων, η καταγραφή τους είναι και η καταγραφή της εποχής. Και ο διασώστης είναι ένας παλμογράφος της. Ο Πετρόπουλος βέβαια δεν ήταν συμβατικός και ίσως και γι’ αυτό χάραξε νέο δρόμο.

Εικονοκλάστης, προβοκάτορας, είχε μια λοξή ματιά για τα πράγματα, μια λοξή μελέτη της Ιστορίας και του ογκώδους υλικού του. Παρά το γεγονός πως διέμενε στο Παρίσι από τα μέσα του ’70 και ποτέ δεν επέστρεψε, ήταν πιο ελληνικός από πολλούς μελετητές τής εδώ περιοχής και πιο παγκόσμιος από πολλούς αυτοδιαφημιζόμενους κοσμοπολίτες.

Με σταθερή συμπαραστάτρια τη σύντροφό του και επίσης σπουδαία λαογράφο Μαίρη Κουκουλέ («Νεοελληνική Αθυροστομία»), με βαρύ κόστος τις φυλακίσεις και διώξεις από ένα σοβαροφανές ελληνικό κράτος, έμεινε μέχρι τέλους προσηλωμένος στο υλικό του. Το μεγάλο μέρος του σήμερα κοσμεί τη Γεννάδειο.

Εκεί που έγινε και η πρώτη προβολή του ντοκιμαντέρ για εκείνον της Λεγάκη το 2005, παρόντος του αειμνήστου αντιστασιακού Λάκη Σάντα που τον γνώρισε στις φυλακές. Ενα υλικό που νομίζω είναι εκ νέου ένα στοίχημα για τον νέο ερευνητή, σήμερα που τα φύλα έχουν γίνει και ορθώς πεδία και για πανεπιστημιακά τμήματα και που πιο απενοχοποιημένα μπορούμε να ξαναδούμε τον κόσμο του περιθωρίου, δυναμικό και όχι ακίνητο πάντως. Μια παρατήρηση επίσης.

Σήμερα που το λαϊκό έχει μάλλον παρερμηνευθεί από τα σύγχρονα ΜΜΕ ή τις παρέες των κοινωνικών δικτύων, έχει ακόμη μεγαλύτερη αξία να το προσεγγίσουμε ως ένα σημείο δυναμικό, αντιφατικό, μεταπλασμένο από τις νέες συνήθειες και τα νέα όνειρα. Ο λαός, έννοια όχι καθολική μα ετερόκλητη, σε κάθε εποχή βρίσκει τον ρυθμό του, τις προσδοκίες του, προσαρμόζεται και προσαρμόζει τη ζωή του.

Ο λαογράφος σήμερα τέμνεται με τον ανθρωπολόγο, τον ιστορικό, τον ψυχολόγο, τον φιλόλογο, αλλά πάνω από όλα πρέπει να επιστρέψει χαμηλά, κάτω, γύρω του για να αντλήσει το νέο υλικό. Κάτι που πρωτοπόρα έκανε ο Πετρόπουλος, με χιλιάδες εργατοώρες και κόστος προσωπικό. Τράβηξε την κουρτίνα τού δήθεν και μας αποκάλυψε τον πραγματικό κόσμο.

Έντυπη έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»