Ισραήλ – Ρωσία: Διαδικτυακά παιχνίδια κατασκόπων στη γαλλόφωνη Αφρική

Οι Ισραηλινοί επιχειρηματίες Royi Burstien και Lior Chorev της Percepto, μιας πρωτοπόρου επιχείρησης παραπληροφόρησης για ενοικίαση, που είχαν προσληφθεί για να διατηρήσουν την κυβέρνηση του προέδρου Ρος Μαρκ Καμπορέ στην εξουσία ήταν ειδικευμένοι στα παραπλανητικά τεχνάσματα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Στόχος τους, να παρασύρουν τους ανθρώπους σε έναν διαδικτυακό κόσμο που αποτελούνταν από ψεύτικους δημοσιογράφους, ειδησεογραφικά πρακτορεία και καθημερινούς πολίτες, οι αναρτήσεις των οποίων είχαν σκοπό να ενισχύσουν την υποστήριξη προς την κυβέρνηση του Καμπορέ και να υποβαθμίσουν τους επικριτές της.

Καθώς άρχισαν να ερευνούν το διαδικτυακό τοπίο σε ολόκληρη την Μπουρκίνα Φάσο και τη γύρω γαλλόφωνη περιοχή Σαχέλ της Αφρικής το 2021, γρήγορα αντελήφθησαν ότι οι τοπικοί πολιτικοί αντίπαλοι και οι ισλαμιστές εξτρεμιστές δεν ήταν ο μεγαλύτερος αντίπαλος του Καμπορέ. Η πραγματική απειλή προερχόταν από τη Ρωσία, η οποία φαινόταν να διεξάγει μια ευρεία εκστρατεία παραπληροφόρησης με στόχο την αποσταθεροποίηση της Μπουρκίνα Φάσο και άλλων δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων στα σύνορά της.

Η Percepto δεν γνώριζε το εύρος της επιχείρησης που είχε αποκαλύψει, αλλά πρότεινε στον Καμπορέ να εξαπολύσει άμεσα αντεπίθεση παραπληροφόρησης στο διαδίκτυο

Οι φιλορωσικοί ιστότοποι ψεύτικων ειδήσεων κατέκλυσαν το YouTube και οι φιλορωσικές ομάδες αφθονούσαν στο Facebook. Οι τοπικοί παράγοντες επιρροής χρησιμοποίησαν ομάδες WhatsApp και Telegram για να οργανώσουν φιλορωσικές διαδηλώσεις και να στηρίξουν τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Φιλορωσικές σελίδες στο Facebook χαιρέτισαν ακόμη και την Ομάδα Βάγκνερ. Η Percepto δεν γνώριζε το πλήρες εύρος της επιχείρησης που είχε αποκαλύψει, αλλά προειδοποίησε την κυβέρνηση του Καμπορέ ότι έπρεπε να να εξαπολύσει αντεπίθεση στο διαδίκτυο ή να διακινδυνεύσει να εκδιωχθεί με πραξικόπημα.

Τρία χρόνια αργότερα, οι κυβερνήσεις πέντε πρώην γαλλικών αποικιών, συμπεριλαμβανομένης της Μπουρκίνα Φάσο, έχουν ανατραπεί, όπως αναφέρει το άρθρο στη Washington Post.

«Η Ρωσία διεξάγει μια επιτυχημένη εκστρατεία παραπληροφόρησης, η οποία ήταν καθοριστικής σημασίας για την εκδίωξη των γαλλικών δυνάμεων και των ειρηνευτικών δυνάμεων του ΟΗΕ στο Μάλι και για τη δημιουργία μιας νέας συμμαχίας στο Σαχέλ», δήλωσε ο Ulf Laessing, επικεφαλής του προγράμματος Σαχέλ με έδρα το Μάλι στο Ίδρυμα Konrad Adenauer, μια κεντροδεξιά γερμανική δεξαμενή σκέψης.

Η εμπειρία της Percepto στη γαλλόφωνη Αφρική προσφέρει ένα σπάνιο παράθυρο στον πληροφοριακό πόλεμο που διεξάγεται όλο το εικοσιτετράωρο και διαμορφώνει τη διεθνή πολιτική – και την ανθούσα επιχείρηση παραπληροφόρησης για ενοικίαση. Η Meta, η εταιρεία μέσων κοινωνικής δικτύωσης που διαχειρίζεται το Facebook, το Instagram και το WhatsApp, αναφέρει ότι από το 2017 έχει εντοπίσει περισσότερες από 200 παράνομες επιχειρήσεις επιρροής, πολλές από τις οποίες είναι μισθοφορικές εκστρατείες, σε 68 χώρες.

Οι πληροφορίες για αυτή την ιστορία συγκεντρώθηκαν κατά τη διάρκεια δύο ετών από συνεντεύξεις με βασικούς συμμετέχοντες, μαζί με την εξέταση εκτεταμένου υλικού τεκμηρίωσης, συμπεριλαμβανομένων συμβάσεων πελατών και στιγμιότυπων οθόνης, που υποστήριζαν τον απολογισμό της Percepto.

Μία από τις μεγαλύτερες απειλές για τη δημοκρατία στη σύγχρονη εποχή έχουν χαρακτηρίσει την παραπληροφόρηση πολιτικοί σε όλο τον κόσμο, από τον πρόεδρο Μπάιντεν μέχρι τον επικεφαλής των Ηνωμένων Εθνών.

Παγίδα για τους Ρώσους

Περίπου έναν μήνα μετά την επίσκεψη των Ισραηλινών επιχειρηματιών στην Μπουρκίνα Φάσο, εμφανίστηκε στο διαδίκτυο μια μυστηριώδης προσωπικότητα. Σύμφωνα με το προφίλ του στο Facebook, ήταν ένας επιχειρηματίας που είχε μετακομίσει πρόσφατα στην πρωτεύουσα για να ξεκινήσει μια μικρή επιχείρηση – αλλά ήταν φειδωλός σε λεπτομέρειες. Του άρεσε η εθνική ομάδα ποδοσφαίρου του και φαινόταν να έχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για την πολιτική, ιδιαίτερα για τον παναφρικανισμό.

Στην πραγματικότητα, η περσόνα είχε δημιουργηθεί από έναν αναλυτή της Percepto που είχε ξοδέψει μήνες για να δημιουργήσει αυτό που θα φαινόταν να είναι μια αυθεντική ζωή. Πρώτα δημιούργησε μια εικόνα deepfake για να τη χρησιμοποιήσει ως φωτογραφία προφίλ, και στη συνέχεια χρησιμοποίησε εξειδικευμένη τεχνολογία για να κάνει το άβαταρ να μοιάζει σαν να είχε παρακολουθήσει αθλητικές εκδηλώσεις και συναυλίες.

Η περσόνα ξεκίνησε την αποστολή του σε μια ιδιωτική ομάδα του Facebook αφιερωμένη στους φίλους της Ρωσίας. Εκεί, παραπονέθηκε για τη γαλλική επιρροή, δημοσιεύοντας ένα meme του Πούτιν να συναντά Αφρικανούς ηγέτες κάτω από ένα hashtag για την παναφρικανική απελευθέρωση. «Η ρωσική βοήθεια στη χώρα μας θα ήταν μια τεράστια βοήθεια!», έγραψε.

Έγινε ενεργό μέλος δεκάδων φιλορωσικών ομάδων στο Telegram και στο WhatsApp. Έμαθε πώς οργανώνονται φιλορωσικές διαδηλώσεις σε ολόκληρη τη χώρα, συγκεντρώσεις που η κυβέρνηση Καμπόρε θεωρούσε απειλή. Ο εκκολαπτόμενος ακτιβιστής ήταν τόσο πειστικός που στις αρχές του περασμένου έτους έλαβε ένα εκπληκτικό μήνυμα στα εισερχόμενά του στο WhatsApp: Οι Ρώσοι ήθελαν να τον συναντήσουν.

Όλοι χρησιμοποιούν την παραπληροφόρηση

Πολιτικοί σε όλο τον κόσμο -από τον πρόεδρο Μπάιντεν μέχρι τον επικεφαλής των Ηνωμένων Εθνών- έχουν αποδοκιμάσει την παραπληροφόρηση, χαρακτηρίζοντάς την ως μία από τις μεγαλύτερες απειλές για τη δημοκρατία στη σύγχρονη εποχή. Αλλά δεν υπάρχει συναίνεση για το πώς θα ρυθμιστεί, επειδή σχεδόν κάθε χώρα συμμετέχει σε επιχειρήσεις επιρροής, αν και λίγες θα παραδεχτούν ότι το κάνουν.

Η εμπειρία της Percepto στη γαλλόφωνη Αφρική προσφέρει ένα σπάνιο παράθυρο στον πληροφοριακό πόλεμο που διεξάγεται όλο το εικοσιτετράωρο και διαμορφώνει τη διεθνή πολιτική

Μια αμήχανη στιγμή συνέβη το 2022, όταν το Παρατηρητήριο Διαδικτύου του Στάνφορντ και η εταιρεία ερευνών Graphika ανέφεραν ένα δίκτυο εκατοντάδων ψεύτικων λογαριασμών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στο Twitter και το Facebook που διαχειρίζεται ο αμερικανικός στρατός. Ένα μήνα αργότερα, το Πεντάγωνο διέταξε έναν σαρωτικό εσωτερικό έλεγχο για να επανεκτιμήσει τη χρήση τέτοιων τεχνικών.

Σχεδόν ένα χρόνο νωρίτερα, ερευνητές του Facebook είχαν «κατεβάσει» μια μυστική διαδικτυακή επιχείρηση του γαλλικού στρατού στο Σαχέλ. Ορισμένες από τις αναρτήσεις κατηγορούσαν τους «Ρώσους ιμπεριαλιστές» για την πρόκληση προβλημάτων στο Μάλι, πρώην γαλλική αποικία.

Η Γαλλία δεν αναγνώρισε ποτέ επίσημα την εκστρατεία επιρροής της. Αλλά το 2021, ο Γάλλος υπουργός Άμυνας υπερασπίστηκε μια τέτοια μυστική δραστηριότητα, λέγοντας ότι η Δύση πρέπει να παραμείνει ανταγωνιστική.

«Αν πρόκειται να μην αποδεχθούμε αυτό που κάνει η Ρωσία, πρέπει να διατυπώσουμε τι δεν πρόκειται να κάνουμε», δήλωσε ο Graham Brookie, ανώτερος διευθυντής του Digital Forensic Research Lab, μιας μονάδας της δεξαμενής σκέψης του Atlantic Council που μελετά την παραπληροφόρηση.

Ο πρόσφατα εγκαινιασμένος Κώδικας Πρακτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την παραπληροφόρηση, πρόσθεσε ο Brookie, είναι εθελοντικός και δεν ισχύει για τις κυβερνήσεις: το βάρος της καταπολέμησης της παραπληροφόρησης έχει πέσει εξ ολοκλήρου στις εταιρείες της Silicon Valley.

Δεν έχω ηθικούς ενδοιασμούς λέει ο Burstien

Ο Royi Burstien άρχισε να πειραματίζεται με avatars και επιχειρήσεις επιρροής ήδη από το 2008, όταν βρισκόταν σε άδεια από τον ισραηλινό στρατό μετά από 27 χρόνια καριέρας στις μυστικές υπηρεσίες.

Έγινε γνωστός στις Ηνωμένες Πολιτείες μετά τις αναφορές ότι η εταιρεία του, η Psy-Group, είχε προσφέρει τις υπηρεσίες της στην προεκλογική εκστρατεία του Τραμπ το 2016. Έκλεισε την Psy-Group και επέστρεψε στο Ισραήλ, ιδρύοντας την Percepto μαζί με τον Lior Chorev το 2021.

Λέει ότι δεν έχει ηθικούς ενδοιασμούς σχετικά με τη δουλειά του: «Μου αρέσει να παίζω στο γκρίζο».

Μια τεράστια αγορά για χειραγώγηση

Η Percepto δεν λειτουργεί πλέον στη Μπουρκίνα Φάσο. Αλλά η αγορά χειραγώγησης συνεχίζεται. Οι πόλεμοι στην Ουκρανία και στο Ισραήλ-Γάζα έχουν δημιουργήσει νέους δρόμους για παραπληροφόρηση, όπως και νέες τεχνολογίες, όπως το εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης ChatGPT.

Ο Lior Chorev λέει ότι έχει κλείσει αρκετούς νέους πελάτες, συμπεριλαμβανομένης μιας κυβέρνησης στη Μέση Ανατολή και δύο χωρών στην Ασία.

«Υπάρχει ο πειρασμός να καταπολεμήσουμε τη φωτιά με τη φωτιά, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι είναι καλή στρατηγική», σχολίασε ο Ulf Laessing από το Ίδρυμα Konrad Adenauer. «Καταλήγεις να κατηγορείσαι ότι κάνεις τα ίδια πράγματα που κάνει η άλλη πλευρά».