Τα fake news του πολέμου

«Το πρώτο θύμα του πολέμου είναι η αλήθεια» λέει μια ρήση που αποδίδεται από πολλούς στον Αισχύλο. Τα τελευταία χρόνια, η εν λόγω φράση έχει καταντήσει κοινότοπη, στο πλαίσιο των συγκρούσεων που διεξάγονται μεταξύ Ουκρανίας – Ρωσίας και Ισραήλ – Χαμάς, οι οποίες έχουν βρεθεί στο επίκεντρο της επικαιρότητας και έχουν προβληματίσει την παγκόσμια κοινή γνώμη.

Άλλωστε, οι δυνατότητες που μας δίνει το Διαδίκτυο, χάρη στο οποίο ο καθένας έχει τη δική του πλατφόρμα έκφρασης, έχουν επί της ουσίας καταργήσει το μονοπώλιο της ενημέρωσης από τους δημοσιογράφους και τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Κι αν αυτό μπορεί σε έναν βαθμό να έχει εκδημοκρατίσει τον διάλογο, συχνά τον επιμολύνει με ψευδείς πληροφορίες που δεν ενημερώνουν, αλλά παραπλανούν.

Στο πλαίσιο του πολέμου που μαίνεται στους Αγίους Τόπους, η παραπληροφόρηση παίζει και πάλι πρωταγωνιστικό ρόλο, με μια σειρά από περιπτώσεις που στόχο έχουν συνήθως να συγκινήσουν, να προκαλέσουν οργή και γενικότερα να πολώσουν το κλίμα υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς.

Ο Θεόφιλος Μπλουδάνης, δημοσιογράφος στο τμήμα fact-checking του Γαλλικού Πρακτορείου Ειδήσεων (AFP ελληνικό Fact-Check), εξηγεί: «Η παραπληροφόρηση δεν είναι μονόπλευρη, προέρχεται από λογαριασμούς που υποστηρίζουν αμφότερες τις πλευρές. Επίσης, δεν προέρχεται μόνο από όσους εμπλέκονται άμεσα (Ισραηλινούς ή Παλαιστίνιους), μπορεί δηλαδή η παραπληροφόρηση να ξεκινά από ΗΠΑ, Ρωσία, Γαλλία, ή ακόμα και Ελλάδα – και στη συνέχεια αποκτά μια δική της «ζωή», η οποία δεν γνωρίζει σύνορα».

Μια παρόμοια κατάσταση είχαν να αντιμετωπίσουν οι απανταχού fact-checkers, οι ελεγκτές γεγονότων δηλαδή, που επαληθεύουν ή διαψεύδουν τις πληροφορίες που κυκλοφορούν ανεξέλεγκτα στο Διαδίκτυο, πριν από μερικούς μήνες, με τον πόλεμο στην Ουκρανία.

«Η διαφορά με τον πόλεμο στην Ουκρανία είναι ότι σε αυτή την περίπτωση έχουμε περισσότερες ιδιαίτερα δύσκολες εικόνες, με αρκετό αίμα και βία», προσθέτει ο δημοσιογράφος. Όπως εξηγεί, μιλώντας στα «ΝΕΑ», η παραπληροφόρηση έχει παρόμοιες μορφές: πρόκειται κυρίως για εικόνες και βίντεο που τοποθετούνται ψευδώς ή παραπλανητικά στο πλαίσιο του εν εξελίξει πολέμου στη Μέση Ανατολή.

Σε τι αποσκοπεί, όμως, αυτός ο πόλεμος της παραπληροφόρησης και των fake news; «Η παραπληροφόρηση στον πόλεμο παίζει σημαντικό ρόλο γιατί ανοίγει τον δρόμο για τη δαιμονοποίηση του εκάστοτε αντιπάλου, του αφαιρεί επί της ουσίας την ανθρώπινη ιδιότητα», λέει ο fact-checker του AFP.

Παρακάτω, παρουσιάζουμε μια σειρά περιπτώσεων παραπληροφόρησης που έχουν χρησιμοποιηθεί από την πλευρά του Ισραήλ ή των Παλαιστινίων, πολώνοντας έτι περεταίρω το κλίμα γύρω από την αιματηρή σύγκρουση. Όλες οι περιπτώσεις έχουν ελεγχθεί από έγκυρους οργανισμούς ελέγχου γεγονότων (fact-checking), όπως το AFP, το Reuters, τα Ελληνικά Hoaxes, ή το ισπανικό Maldita. Τέλος, παρατίθενται και δύο περιπτώσεις που είναι ακόμα υπό διερεύνηση και δεν έχουν επαληθευθεί πλήρως.

Όπως γίνεται κατανοητό, στην πλειονότητά τους, οι περιπτώσεις παραπληροφόρησης στοχεύουν στο να θυματοποιηθεί η μία ή η άλλη πλευρά και επομένως να παρουσιαστεί ο εκάστοτε αντίπαλος ως κτηνώδης εγκληματίας στο πλαίσιο του πολέμου.

Παραπληροφόρηση υπέρ του Ισραήλ

Υποτιθέµενες κούκλες σαν πτώµατα παιδιών στη Γάζα

Ισχυρισμός: Παλαιστίνιοι χρησιμοποιούν κούκλες μωρών σαν πτώματα για να ευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώμη.

Υλικό που χρησιμοποιείται για να στηριχθεί ο ισχυρισμός: Επεξεργασμένο βίντεο που δείχνει τη μεταφορά νεκρών παιδιών σε νοσοκομείο της Γάζας και στη συνέχεια το πτώμα ενός παιδιού που μοιάζει με κούκλα.

Τι ισχύει: Το παιδί που μοιάζει με κούκλα είναι πράγματι νεκρό, όπως πιστοποιούν φωτογραφίες διεθνών πρακτορείων από τη Γάζα. Τα χαρακτηριστικά του μοιάζουν εκ πρώτης όψεως ψεύτικα, καθώς το σώμα έχει καθαριστεί και έχει τοποθετηθεί βαμβάκι στο στόμα και τη μύτη του, σύμφωνα με την παλαιστινιακή παράδοση.

Μια σκηνοθετηµένη κηδεία από την Ιορδανία

Ισχυρισμός: Παλαιστίνιοι σκηνοθετούν κηδεία αγοριού για να δώσουν την εικόνα του θύματος.

Υλικό που χρησιμοποιείται για να στηριχθεί ο ισχυρισμός: Βίντεο που δείχνει ομάδα ανδρών να τελούν εξόδιο ακολουθία, η οποία διακόπτεται από τους ήχους σειρήνας. Ο υποτιθέμενος νεκρός ξεσκεπάζεται, σηκώνεται από το φορείο και τρέπεται σε φυγή.

Τι ισχύει: Το βίντεο φέρεται ότι γυρίστηκε στην Ιορδανία το 2020, στο πλαίσιο των περιορισμών που είχαν επιβληθεί για τον κορωνοϊό. Δεν είναι βέβαιο αν επρόκειτο για χιουμοριστικό σκετς ή πραγματική προσπάθεια να παρακαμφθεί το lockdown.

Φανταστική δηµοσιογράφος στη Γάζα

Ισχυρισμός: Η δημοσιογράφος του Al Jazeera Φαρίντα Χαν παρουσιάζει την πραγματικότητα από τη Γάζα.

Υλικό που χρησιμοποιείται για να στηριχθεί ο ισχυρισμός: Ενας λογαριασμός δημοσιογράφου στο Χ (πρώην Twitter) ισχυρίζεται πως αρκετά πλήγματα στη Γάζα προέρχονται από ρουκέτες της Χαμάς.

Τι ισχύει: Το Al Jazeera διέψευσε επισήμως πως συνεργάζεται με δημοσιογράφο ονόματι Φαρίντα Χαν στη Γάζα και ο λογαριασμός διαγράφηκε αμέσως.

Παιδιά σε κλουβιά για πουλερικά

Ισχυρισμός: Μαχητές της Χαμάς κλείδωσαν παιδιά που απήγαγαν από το Ισραήλ σε κλουβιά για πουλερικά.

Υλικό που χρησιμοποιείται για να στηριχθεί ο ισχυρισμός: Βίντεο που δείχνει μικρά αγόρια σε κλουβιά.

Τι ισχύει: Η πηγή του βίντεο δεν έχει καταστεί σαφής, όμως, έχει επιβεβαιωθεί ότι κυκλοφορούσε στο Διαδίκτυο μερικές ημέρες πριν από τις επιθέσεις της Χαμάς στο Ισραήλ.

Παραπληροφόρηση υπέρ των Παλαιστινίων

Γυρίσµατα παλαιστινιακής ταινίας σαν ισραηλινή προπαγάνδα

Ισχυρισμός: Το Ισραήλ σκηνοθετεί τον θάνατο αγοριού που παρουσιάζει ως θύμα της Χαμάς.

Υλικό που χρησιμοποιείται για να στηριχθεί ο ισχυρισμός: Βίντεο από κινηματογραφικό γύρισμα με ένα αγόρι να είναι ξαπλωμένο στο έδαφος, παριστάνοντας τον νεκρό.

Τι ισχύει: Το βίντεο προέρχεται από το backstage γυρισμάτων της παλαιστινιακής ταινίας μικρού μήκους «The Empty Place» που κυκλοφόρησε το 2022.

Πανηγυρισµοί µετά από µατς στην Αλγερία σαν βοµβαρδισµοί στη Γάζα

Ισχυρισμός: Βίντεο δείχνει βομβαρδισμούς του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας.

Υλικό που χρησιμοποιείται για να στηριχθεί ο ισχυρισμός: Βίντεο με πλάνα από πόλη η οποία φωτίζεται με κόκκινο χρώμα από καπνούς και φωτιές.

Τι ισχύει: Το βίντεο δείχνει πανηγυρισμούς με καπνογόνα και πυροτεχνήματα στο Αλγέρι, μετά την κατάκτηση του πρωταθλήματος Αλγερίας από την Μπελουιζντάντ το 2020.

Χρήση βοµβών λευκού φωσφόρου από το Ισραήλ

Ισχυρισμός: Βίντεο αποδεικνύει ότι το Ισραήλ χρησιμοποιεί βόμβες λευκού φωσφόρου στη Γάζα.

Υλικό που χρησιμοποιείται για να στηριχθεί ο ισχυρισμός: Βίντεο που δείχνει βόμβες λευκού φωσφόρου να εκρήγνυνται στον ουρανό, αφήνοντας ίχνη.

Τι ισχύει: Το βίντεο προέρχεται από το Ντονμπάς στην Ουκρανία και δείχνει πιθανότατα ρωσική επίθεση με χρήση βομβών λευκού φωσφόρου. Ωστόσο, αυτό δεν αποκλείει το ενδεχόμενο το Ισραήλ να έχει όντως χρησιμοποιήσει τέτοια όπλα. Ο λευκός φώσφορος είναι μια ιδιαίτερα επίπονη εμπρηστική ουσία και υπάρχουν συγκεκριμένοι περιορισμοί για τη χρήση του στον πόλεμο.

Πανηγυρισμοί Ισραηλινών για τους βομβαρδισμούς στη Γάζα

Ισχυρισμός: Ισραηλινοί πανηγυρίζουν στους δρόμους του Τελ Αβίβ για τα πλήγματα του ισραηλινού στρατού στη Γάζα.

Υλικό που χρησιμοποιείται για να στηριχθεί ο ισχυρισμός: Βίντεο από ντοκιμαντέρ του 2014 που δείχνει ακροδεξιούς Ισραηλινούς να εκφωνούν συνθήματα κατά των Αράβων.

Τι ισχύει: Το βίντεο είχε γυριστεί το 2014 και δείχνει διαδήλωση ισραηλινών ακροδεξιών κατά ενός διακοινοτικού γάμου μεταξύ μιας Ισραηλινής που ασπάστηκε το Ισλάμ και ενός Αραβα του Ισραήλ στο Τελ Αβίβ.

Ανεπιβεβαίωτες περιπτώσεις

Το πλήγμα στο νοσοκομείο Αλ Αχλι της Γάζας

Το βράδυ της περασμένης Τρίτης (17/10), τα βλέμματα όλων στράφηκαν στη Γάζα, μετά την ανακοίνωση του υπουργείου Υγείας του παλαιστινιακού θυλάκου που ελέγχεται από τη Χαμάς, για εκατοντάδες νεκρούς μετά από πλήγμα του Ισραήλ στο νοσοκομείο Αλ Άχλι.

Από τη μεριά του, το Ισραήλ κάνει λόγο για αποτυχημένη εκτόξευση πυραύλου από την παλαιστινιακή οργάνωση Ισλαμική Τζιχάντ.

Τα διαθέσιμα στοιχεία (εικόνες από το σημείο, οπτικοακουστικό υλικό από τον ουρανό της Γάζας κ.ά.) δεν επιτρέπουν προς στιγμήν την εξακρίβωση της πραγματικότητας. Ωστόσο, είναι σαφές πως μία από τις δύο πλευρές λέει ψέματα. Το ποια είναι αυτή, μένει να αποδειχθεί.

Τα 40 αποκεφαλισμένα παιδιά στο Ισραήλ

Μια δημοσιογράφος του ισραηλινού δικτύου i24 έκανε λόγο για 40 αποκεφαλισμένα παιδιά στο κιμπούτς Κφαρ Αζά, κοντά στα σύνορα του Ισραήλ με τη Γάζα. Αν και οι κτηνωδίες των τρομοκρατών της Χαμάς στην περιοχή είναι μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα, με αρκετά παιδιά να βρίσκονται μεταξύ των θυμάτων, ο ισχυρισμός για 40 αποκεφαλισμένα παιδιά δεν έχει επαληθευθεί.

Έντυπη έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»