Δύο πόλεμοι που χωρίζουν σε κομμάτια ολόκληρο τον κόσμο

Μέσα σε διάστημα περίπου 20 μηνών, δύο σοβαρότατες κρίσεις, ασυνήθιστων διαστάσεων, ήρθαν να συγκλονίσουν τον κόσμο. Κατ’ αρχάς, τον Φεβρουάριο του 2022, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, μια ολομέτωπη επίθεση στην υφιστάμενη παγκόσμια τάξη. Κι έπειτα, το πρωτοφανές τρομοκρατικό χτύπημα της Χαμάς στο Ισραήλ, που άνοιξε έναν ακόμα φαύλο κύκλο βίας.

Οι δύο συγκρούσεις δεν συνδέονται, έχουν διαφορετικές δυναμικές και αντιδράσεις. Με γεωπολιτικούς όρους, η μία επιδιώκει να ανατινάξει την προσέγγιση της Ουκρανίας στη Δύση και η άλλη, την εξομάλυνση των σχέσεων ανάμεσα στο Ισραήλ και αραβικές χώρες.

Παρά τις διαφορές τους, ωστόσο, και οι δύο αυτοί ισχυροί σεισμοί δημιουργούν ρωγμές που απλώνονται στον χάρτη πολύ πέραν του επικέντρου τους, διαμορφώνοντας μπλοκ χωρών που στηρίζουν τη μία ή την άλλη πλευρά, ή επιλέγουν να παραμένουν αδέσμευτες: συγκρίνοντας μάλιστα αυτές τις τοποθετήσεις, γίνεται σαφές ότι σε μεγάλο βαθμό και οι δύο επενεργούν στα ίδια χάσματα που χωρίζουν τον κόσμο.

Μια επισκόπηση των παγκόσμιων αντιδράσεων στην επίθεση της Χαμάς από το «Le Grand Continent», ένα περιοδικό γεωπολιτικής που κυκλοφορεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες, προσφέρει ένα είδος παγκόσμιας ακτινογραφίας, η οποία μπορεί να αντιπαραβληθεί με το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, τον Μάρτιο του 2022, για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Εκ φύσεως, βέβαια, η νεότερη αυτή ακτινογραφία δεν μπορεί να θεωρηθεί τόσο αδιαμφισβήτητη όσο μια ψηφοφορία στον ΟΗΕ.

Επιπλέον, η εξέλιξη των γεγονότων – με την απάντηση του Ισραήλ να προκαλεί μεγάλη κατακραυγή – μπορεί να προκαλέσει, και ήδη προκαλεί, διαφοροποιήσεις και μεταβολές.

Η διπλωματική γλώσσα των πρώτων αντιδράσεων, ωστόσο, επιτρέπει έναν αρκετά ξεκάθαρο και πολιτικά σημαντικό διαχωρισμό ανάμεσα σε τρία μπλοκ: ένα μπλοκ απερίφραστης καταδίκης της Χαμάς, με ισχυρή στήριξη στο Ισραήλ, ένα δεύτερο μπλοκ χωρών που δίνουν έμφαση στις εκκλήσεις για αποκλιμάκωση (με ποικίλους τόνους κριτικής και για τις δύο πλευρές) και ένα τρίτο μπλοκ στήριξης της Χαμάς.

Μια πρώτη παρατήρηση, σημειώνει ο Αντρέα Ρίτσι στην ισπανική «El Pais», είναι πως στην ομάδα που προσέφερε την πλέον ξεκάθαρη στήριξη στο Ισραήλ μετά την επίθεση της Χαμάς – κάπου 60 χώρες, σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση του «Le Grand Continent» –, ο βασικός πυρήνας είναι ο γαλαξίας περίπου 40 κρατών που στηρίζουν περισσότερο ενεργητικά την Ουκρανία επιβάλλοντας κυρώσεις στη Ρωσία: μια συλλογή προηγμένων δημοκρατιών συνδεόμενων από κοινές αξίες, συμμαχιών (ΝΑΤΟ) ή δομών συνεργασίας (ΕΕ).

Φυσικά, ούτε στην περίπτωση της Ουκρανίας ούτε στην περίπτωση του Ισραήλ είναι μονολιθική η θέση της Δύσης. Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα στην κακοφωνία που χαρακτήρισε την ΕΕ την πρώτη εβδομάδα του πολέμου, πριν ενωθεί πίσω από τη θέση «δεν υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στο να στεκόμαστε αλληλέγγυοι προς το Ισραήλ και να αναλαμβάνουμε δράση για τις ανθρωπιστικές ανάγκες των Παλαιστινίων». Η στρατιωτική απάντηση του Ισραήλ, που μοιάζει συχνά να παραβιάζει ξεκάθαρα το διεθνές δίκαιο, επικρίνεται εντονότερα από κάποιους. Αν συνεχιστεί, θα μπορούσε να απειλήσει τη δυτική συνοχή. Ηδη, εξαρχής, κάποιοι τάχθηκαν υπέρ της αναστολής της ανθρωπιστικής βοήθειας προς τους Παλαιστινίους, ενώ άλλοι το απέρριψαν –επικρατώντας τελικά στην ΕΕ. Και έναντι της ουκρανικής κρίσης, άλλωστε, υπήρξαν και συνεχίζουν να υπάρχουν διαφωνίες ή διαφορετικές απόψεις.

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει στο δυτικό μπλοκ ένας σημαντικός βαθμός σύγκλισης απέναντι σε δύο επιθέσεις που έπληξαν δύο δημοκρατίες – όσο και ατελείς, η καθεμία με τον δικό της τρόπο – καθώς και δύο διαδικασίες που ενδιαφέρουν τη Δύση, και πρωτίστως τις ΗΠΑ: την προσέγγιση της Ουκρανίας και την εξομάλυνση των σχέσεων ανάμεσα στο Ισραήλ και αραβικές χώρες. Αν μη τι άλλο, αυτός ο βαθμός σύγκλισης είναι πιο σαφής και δομημένος από ό,τι σε άλλους σημερινούς ή δυνητικούς πόλους, όπως οι BRICS ή ο επονομαζόμενος Παγκόσμιος Νότος.

Και η κρίση στην Ουκρανία και η κρίση του Ισραήλ, όμως, αναδεικνύουν ταυτόχρονα δύο ρήγματα σε αυτό το κομμάτι του κόσμου. Ενα είναι γεωπολιτικό: η απόσταση αυτής της ομάδας από την Τουρκία (που συνδέεται με τη Δύση ως μέλος του ΝΑΤΟ, αλλά ούτε επιβάλλει κυρώσεις στη Ρωσία ούτε στηρίζει το Ισραήλ όπως οι υπόλοιποι). Το άλλο, καθαρά πολιτικό: οι εσωτερικές προστριβές ανάμεσα στις διαφορετικές «ψυχές» της Αριστεράς (με τους μετριοπαθείς πιο ξεκάθαρους όσον αφορά τη στήριξή τους στο Ισραήλ και την Ουκρανία, και τους ακροαριστερούς να επικεντρώνονται περισσότερο στην κακομεταχείριση των Παλαιστινίων και σε έναν πασιφισμό που θα στερούσε το Κίεβο από την αμυντική στρατιωτική βοήθεια που χρειάζεται).

Υπάρχει βέβαια και μια ακόμα πτυχή: για τη Δύση, οι δύο κρίσεις συνδέονται μέσω του φάσματος των «δύο μέτρων και δύο σταθμών» που της χρεώνουν πολλοί στον υπόλοιπο κόσμο. Η αντίδρασή της στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αντιπαραβάλλεται με εκείνη στην αμερικανική εισβολή στο Ιράκ, και η κριτική της στις ακρότητες του Πούτιν θα συγκριθεί με τη στάση της έναντι των ακροτήτων του Ισραήλ. Κοιτάζοντας τον χάρτη, ένα είναι βέβαιο: τα ρήγματα μεγαλώνουν. Κι εκείνοι που επιδιώκουν να τα διευρύνουν, να τα μετατρέψουν σε χάσματα, μοιάζει να επικρατούν όσων θέλουν να οικοδομήσουν γέφυρες.