Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι αρχαίες ελληνικές διάλεκτοι (Μέρος Β’)

Το έργο των μελετητών των αρχαίων ελληνικών διαλέκτων είναι εκ προοιμίου δυσχερές, καθώς τα διαθέσιμα δεδομένα όσον αφορά τους πρώιμους αιώνες πολύ συχνά δεν είναι επαρκή, ενώ στο μετέπειτα χρονικό διάστημα, όταν οι επιγραφικές μαρτυρίες γίνονται πολύ περισσότερες (από τον 4ο αιώνα π.Χ. και μετά), η εικόνα θολώνει εξαιτίας του ότι οι τοπικές διάλεκτοι δέχονται πλέον τις επιδράσεις της ελληνιστικής κοινής. Την αποστολή των ερευνητών καθιστούν επίσης δύσκολη οι γραφικές αμφισημίες που παρατηρούνται σε επιγραφές με συλλαβική (Γραμμική Β) και αλφαβητική γραφή. Εξάλλου, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι η εικόνα που έχουμε για τις αρχαιοελληνικές διαλέκτους δεν είναι ούτως ή άλλως ολοκληρωμένη, καθώς βασίζεται σε γραπτά κείμενα και μόνο, σε μια γραπτή γλώσσα. Αυτό σημαίνει ότι δεν αποκλείεται να μας διαφεύγουν χαρακτηριστικά του προφορικού λόγου, δεδομένου ότι η γραπτή γλώσσα δεν αποτελεί πιστή αναπαράσταση της ομιλούμενης γλώσσας σε όλες τις περιπτώσεις.

Τούτων δοθέντων, οι μελετητές προβαίνουν στην ταξινόμηση των αρχαίων ελληνικών διαλέκτων αποσκοπώντας κατ’ αρχήν στην αναγνώριση των κοινών στοιχείων τους σε συγχρονικό επίπεδο και στον καθορισμό διαλεκτικών ομάδων. Η κατηγοριοποίηση αυτή –στο βαθμό που μπορεί να επιτευχθεί– είναι σημαντική, καθώς συμβάλλει στην πληρέστερη κατανόηση της ελληνικής γλωσσικής ιστορίας και παράλληλα μας δίνει τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε τις μετακινήσεις και τη διασπορά στον ελλαδικό χώρο των φύλων που ήταν οι φορείς των διαφόρων διαλέκτων.

Τα κοινά στοιχεία που εμφανίζουν κάποιες αρχαιοελληνικές διάλεκτοι είναι το κριτήριο βάσει του οποίου πιστοποιείται η ύπαρξη στενότερων σχέσεων μεταξύ αυτών, η καταγωγή τους από κάποιον κοινό διαλεκτικό πρόγονο. Βεβαίως, τα κοινά αυτά χαρακτηριστικά, τα κοινά διαλεκτικά γνωρίσματα (παραδείγματος χάριν, αρχαϊσμοί και νεωτερισμοί), δεν έχουν όλα την ίδια αξία ως τεκμήρια γενετικής σύνδεσης, ούτε αποδεικνύουν πάντα μια γενετική συσχέτιση, καθώς μπορεί να είναι απλώς το αποτέλεσμα δανεισμού μεταξύ των διαλέκτων αυτών, απόρροια δηλαδή επαφής και αμοιβαίας επιρροής.

Σύμφωνα με την κρατούσα αντίληψη της εποχής μας, οι μεγάλες διαλεκτικές ομάδες είναι τέσσερις: η αττικοϊωνική (αττική διάλεκτος και ιωνική διάλεκτος με τα ιδιώματά της), η αρκαδοκυπριακή (αρκαδική διάλεκτος και κυπριακή διάλεκτος), η δυτική ελληνική (με δύο κύριους κλάδους, αφενός τις δωρικές διαλέκτους, όπως η λακωνική, η μεσσηνιακή, η κρητική, η ροδιακή κ.ά., και αφετέρου τις βορειοδυτικές διαλέκτους, όπως η ηπειρωτική, η ακαρνανική, η αιτωλική, η φωκική κ.ά.) και η αιολική (βοιωτική διάλεκτος, θεσσαλική διάλεκτος με επιπρόσθετες διαφοροποιήσεις, λεσβιακή διάλεκτος). Η αρχαία παράδοση πρότεινε το διαχωρισμό των διαλέκτων σε τρεις βασικές ομάδες: ιωνική, δωρική και αιολική. Την τριμερή αυτήν κατάταξη είχαν υιοθετήσει και αρκετοί μελετητές στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, μόνο που αναφέρονταν στην αχαϊκή ή κεντρική ομάδα και όχι στην αιολική, όπως οι αρχαίοι.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, οι τέσσερις μεγάλες ομάδες των αρχαιοελληνικών διαλέκτων.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι αρχαίες ελληνικές διάλεκτοι (Μέρος Α’)