Natalie Zemon Davis: H ιστορικός του «περιθωρίου» έφυγε από τη ζωή

Η Natalie Zemon Davis, μια κοινωνική και πολιτισμική ιστορικός, της οποίας οι ευρηματικές και βαθύτατα τεκμηριωμένες έρευνες για τις ζωές περιθωριοποιημένων προσώπων – αγροτών, «ξεχασμένων» γυναικών και μεταναστών, συντάραξαν τον ακαδημαϊκό κόσμο – πέθανε πρόσφατα στο σπίτι της στο Τορόντο, σε ηλικία 94 ετών.

Αξιοποιώντας πληροφορίες από την ανθρωπολογία και τη λογοτεχνική κριτική, καθώς και από τη λεπτομερή αναζήτηση σε αρχεία, η καθηγήτρια Ντέιβις, εκπροσωπούσε αλλά και ενέπνευσε μια ανερχόμενη προσέγγιση της ιστορίας στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, συχνά καλύπτοντας τα κενά της ιστορικής καταγραφής με τεκμηριωμένες υποθέσεις που βασίζονταν στη βαθιά εμβάθυνση στην υπό εξέταση εποχή.

Το έργο της

Το πιο γνωστό βιβλίο της ήταν «Η επιστροφή του Martin Guerre» (1983), το οποίο βασίστηκε στην ιστορία ενός χωρικού του 16ου αιώνα στο Languedoc της Γαλλίας, ο οποίος για αρκετά χρόνια παρίστανε με απόλυτη επιτυχία έναν άνδρα από ένα αγροτικό χωριό που είχε εγκαταλείψει την οικογένειά του.

Το βιβλίο της ήταν ένα είδος συνέχειας της ομώνυμης ταινίας του 1982, που σκηνοθέτησε ο Daniel Vigne και στην οποία πρωταγωνιστούσαν ο Gérard Depardieu και η Nathalie Baye. Η καθηγήτρια Davis, η οποία είχε δημοσιεύσει μια επαναστατική συλλογή δοκιμίων με τίτλο «Κοινωνία και πολιτισμός στην πρώιμη σύγχρονη Γαλλία» (1975), ήταν η ιστορικός σύμβουλος του Vigne και του σεναριογράφου Jean-Claude Carrière κατά τη διάρκεια των προετοιμασιών της ταινίας.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Kristian Petersen (@babakristian)

Με την κυκλοφορία της ταινίας «Le Retour de Martin Guerre» στους κινηματογράφους της Γαλλίας και αλλού (η πρεμιέρα της στις ΗΠΑ έγινε το 1983), η καθηγήτρια Davis διαπίστωσε ότι η ταινία δεν κατάφερε να αποδώσει τις λεπτομέρειες της ιστορίας και έτσι αποφάσισε να δώσει σ’ αυτή τη συγκλονιστική ιστορία, όπως λέει στον πρόλογο του βιβλίου, «την πρώτη της ιστορική προσέγγιση σε μεγάλη κλίμακα, αξιοποιώντας κάθε χαρτί που μου άφησε το παρελθόν».

Το βιβλίο «Women on the Margins» (1995) περιέγραφε τις ζωές τριών γυναικών του 17ου αιώνα με διαφορετικές θρησκείες

Το βιβλίο κέρδισε θετικές εντυπώσεις. Στο «The New York Review of Books», ο Γάλλος ιστορικός Emmanuel Le Roy Ladurie το χαρακτήρισε «σημαντικό έργο ιστορικής αναδόμησης».

Οι παλαιότερες μαρτυρίες εστίαζαν κυρίως στον Αρνό ντι Τιλ, τον Γασκονό χωρικό που παρίστανε τον Μαρτέν Γκουέρ. Αυτές οι αφηγήσεις θεωρούσαν ότι η εγκαταλελειμμένη σύζυγος του Guerre, Bertrande de Rols, είχε ξεγελαστεί από τον ψεύτικο Martin. Έκαναν τον Arnaud du Tilh «την ευρηματική μορφή της ιστορίας», έγραψε ο καθηγητής Davis.

Bertrande

Για την ίδια, όμως, η Bertrande ήταν το επίκεντρο της ιστορίας. «Από τη στιγμή που τον είχε δεχτεί στο κρεβάτι της», έγραψε η Ντέιβις για τον απατεώνα, «θα πρέπει να είχε συνειδητοποιήσει τη διαφορά». Η Bertrande, σύμφωνα με την αφήγηση της καθηγήτριας Davis, «γνώριζε την αλήθεια» και συμμετείχε στη μεταμφίεση μέχρι που κατέστη αδύνατο να διατηρηθεί.

Στην εισαγωγή του βιβλίου, η καθηγήτρια Ντέιβις έγραψε ότι «αυτό που σας προσφέρω εδώ είναι κατά κάποιο τρόπο δική μου εφεύρεση, αλλά ελέγχεται αυστηρά από τις φωνές του παρελθόντος».

Συνελήφθη με την κατηγορία της διακίνησης κομμουνιστικής λογοτεχνίας

Στο επόμενο βιβλίο της, «Fiction in the Archives: αιώνα» (1987), ασχολήθηκε με ιστορίες που έλεγαν συνηθισμένοι άνθρωποι που κατηγορούνταν για ανθρωποκτονία προκειμένου να εξασφαλίσουν συγχώρεση από τον βασιλιά. Μετά το 1990, το έργο της αγκάλιασε τους περιθωριακούς και τους ανθρώπους που διέσχιζαν τα σύνορα σε όλο τον κόσμο.

Το βιβλίο «Women on the Margins» (1995) περιέγραφε τις ζωές τριών γυναικών του 17ου αιώνα με διαφορετικές θρησκείες – τον ιουδαϊσμό, τον ρωμαιοκαθολικισμό και τον προτεσταντισμό – που προέρχονταν από διαφορετικές περιοχές: Γερμανία, Καναδά και Σουρινάμ. Στο The New York Times Book Review, ο ιστορικός Arthur Quinn χαρακτήρισε το βιβλίο «ένα καλαίσθητα σκιαγραφημένο βιογραφικό τρίπτυχο του 17ου και 18ου αιώνα», το οποίο ήταν «μια επιπλέον εξερεύνηση του τρόπου με τον οποίο οι μετριοπαθείς στην πρώιμη σύγχρονη Ευρώπη πάσχιζαν να δημιουργήσουν τις ταυτότητες τους».

Deeply saddened to hear of the death of Natalie Zemon Davis (1928-2023). A brilliant, warm, inspiring teacher, a person of astonishing generosity and integrity, and one of the greatest historians of our time. May her memory be a blessing. pic.twitter.com/zYVxI0II8P

— David A. Bell (@DavidAvromBell) October 23, 2023

Η καθηγήτρια Davis κυκλοφόρησε δύο βιβλία το 2000. Το βιβλίο «The Gift in Sixteenth-Century France» είναι μια ανθρωπολογική μελέτη πάνω στον τρόπο με τον οποίο η προσφορά δώρων και η αμφίδρομη δέσμευση συνέβαλαν στη δόμηση της κοινωνίας, και το βιβλίο «Slaves on Screen» (Οι σκλάβοι στην οθόνη) εξέτασε την απεικόνιση της δουλείας και της αντίστασης.

Αντιμέτωποι με τον νόμο

Πραγματοποίησε τη διδακτορική της διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, αφού το 1950 προσφέρθηκε στον σύζυγό της μια θέση εργασίας εκεί. Όμως, αφού εκείνος συνελήφθη με την κατηγορία της διακίνησης κομμουνιστικής λογοτεχνίας, η κυβέρνηση κατέσχεσε τα διαβατήριά τους το 1952, εμποδίζοντάς την για ένα διάστημα να ταξιδέψει στη Γαλλία για να ασχοληθεί με τον τομέα που είχε επιλέξει, τη γαλλική κοινωνία του 16ου αιώνα.

Το 1954, αφού αρνήθηκε να απαντήσει σε ερωτήσεις ενώπιον της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων της Βουλής των Αντιπροσώπων, ο κ. Ντέιβις κατηγορήθηκε για ασέβεια. Απολύθηκε από το Μίσιγκαν και μπήκε στη μαύρη λίστα. Στη συνέχεια, το ζευγάρι, το οποίο είχε πλέον αποκτήσει τρία παιδιά, ζούσε με μερική απασχόληση διδάσκοντας και εκδίδοντας περιοδικά. Η καθηγήτρια Ντέιβις έλαβε το διδακτορικό της μόλις το 1959.

Η σταδιοδρομία της, όπως και των περισσότερων ακαδημαϊκών γυναικών της γενιάς της, καθορίστηκε εν μέρει, και σταμάτησε, από την καριέρα του συζύγου της. Η ίδια και η οικογένειά της μετακόμισαν και πάλι, το 1962, όταν ο κ. Ντέιβις απέκτησε θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο.

Σε ομιλία της στο Αμερικανικό Συμβούλιο Eπιστημόνων, η καθηγήτρια Davis μίλησε για το πως τα χρόνια των σπουδών της, της έδωσαν σιγουριά σχετικά με την ανθεκτικότητα και την προσαρμοστικότητα των κοινωνιών.

«Ανεξάρτητα από το πόσο ζοφερή και περιοριστική είναι η κάθε κατάσταση(…)Ό,τι κι αν συμβαίνει, οι άνθρωποι συνεχίζουν να διηγούνται ιστορίες για να τις αφήνουν στο μέλλον». Και πρόσθεσε: «Το παρελθόν μας υπενθυμίζει ότι η αλλαγή μπορεί να συμβεί».

*Με πληροφορίες από: NYT | Κεντρική φωτογραφία θέματος: YouTube