Φέρει το ΝΑΤΟ ευθύνη για τον πόλεμο στην Ουκρανία;

Ορισμένοι δυτικοί πολιτικοί και αναλυτές, που ναι μεν δεν δίνουν τον τόνο αλλά έχουν επιρροή, έχουν υποστηρίξει πως η επιθετικότητα της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας προκλήθηκε από την πολιτική επέκτασης του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά τα τελευταία τριάντα χρόνια.

Στο βιβλίο της “Not One Inch” η Μαίρη Ελίζ Σαρότ, διακεκριμένη καθηγήτρια Ιστορικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins, εξετάζει τη διαδικασία διεύρυνσης του ΝΑΤΟ, έπειτα από μια σχολαστική επισκόπηση αρχείων, καθώς και δεκάδες συνεντεύξεις με πολλούς από τους βασικούς πρωταγωνιστές των γεγονότων.

Η Ανατολική Ευρώπη εκτός ΝΑΤΟ;

Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης οι περισσότερες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης προσχώρησαν στο ΝΑΤΟ

Θα μπορούσε να υπάρξει μία Ευρώπη σήμερα, όπου οι πρώην χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας να μην είναι μέλη του ΝΑΤΟ; «Δύσκολα μπορώ να φανταστώ κάτι τέτοιο», λέει η ιστορικός σε συνέντευξη με την Deutsche Welle. «Δεν είμαι πολέμιος της επέκτασης του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά, το αντίθετο μάλιστα. Θεωρώ πως η επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς είναι απολύτως σωστή. Πιστεύω στο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Στην Τελική Πράξη του Ελσίνκι υπάρχει η λεγόμενη «αρχή του Ελσίνκι», η οποία υπαγορεύει πως κάθε χώρα μπορεί να επιλέγει μόνη της τη στρατιωτική της συμμαχία. Πρόκειται δε για μία πράξη που έχει υπογράψει και η Μόσχα.

Επομένως, τα κράτη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης είχαν κατά τη γνώμη μου κάθε δικαίωμα να υποβάλουν αίτηση για ένταξη στο ΝΑΤΟ. Το ΝΑΤΟ είχε επίσης κάθε δικαίωμα να τα δεχτεί. […] Λόγω των ανωτέρω δυσκολεύομαι να φανταστώ μια σημερινή Ευρώπη με τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης εκτός ΝΑΤΟ. Και δεν θα ευχόμουν κιόλας κάτι τέτοιο».

Η υποτιθέμενη εξαπάτηση της Σοβιετικής Ένωσης

Εκπρόσωποι του κυρίαρχου ρεύματος στη Ρωσία, αλλά και πολλοί στην Ευρώπη, ακόμη και στις Η.Π.Α., ισχυρίζονται πως εκείνη την εποχή η Σοβιετική Ένωση εξαπατήθηκε από τον Τζορτζ Μπους τον πρεσβύτερο και τον Τζέιμς Μπέικερ, οι οποίοι υποτίθεται ότι εγγυήθηκαν τη μη επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά.

Στο βιβλίο της «Ούτε ένα βήμα προς τα ανατολικά» η Σαρότ αναλύει το ιστορικό υπόβαθρο της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ

Ωστόσο, «κάτι τέτοιο δεν τεκμηριώνεται με βάση τις ιστορικές πηγές», τονίζει η Σαρότ, προσθέτοντας πως «αυτό είναι κάτι που αρέσκεται να λέει ο Βλαντιμίρ Πούτιν, προκειμένου να δικαιολογήσει τις φρικαλεότητες που λαμβάνουν χώρα στην Ουκρανία». Όπως εξηγεί η ειδικός, «στην αρχή των διαβουλεύσεων που οδήγησαν στη γερμανική ενοποίηση, υπήρχαν πράγματι τέτοιες σκέψεις – σε θεωρητικό πλαίσιο. Τέτοιες σκέψεις γίνονταν κατά τις διερευνητικές συνομιλίες, όπου το ερώτημα ήταν “Τι θα γινόταν, τι θα συνέβαινε, εάν…;”

Τις λεπτομέρειες για τις προφορικές διαβεβαιώσεις των Δυτικών μπορείτε να διαβάσετε στο βιβλίο μου. Όμως τελικά ίσχυσε αυτό που γράφει η συνθήκη για την ενοποίηση της Γερμανίας, […] όπου αναγνωρίζεται ρητώς το δικαίωμα του ΝΑΤΟ να επεκταθεί και πέραν της γραμμής του μετώπου. Τη συνθήκη αυτή έχει υπογράψει και επικυρώσει και η Μόσχα. Και μάλιστα έλαβε και χρήματα γι’ αυτό! […] Όμως αυτό δεν το αναφέρει ποτέ ο Πούτιν. Αντιθέτως, εστιάζει στις αρχικές θεωρητικές σκέψεις και ξεχνάει τι πραγματικά συνέβη στο τέλος».

Είναι όλες οι χώρες του ΝΑΤΟ δημοκρατικές;

Στην ιδρυτική Συνθήκη της Ουάσινγκτον του 1949 αποφασίστηκε πως το ΝΑΤΟ δεν θα αποτελεί απλώς μία συμμαχία κρατών, αλλά πως αυτή θα βασίζεται σε συγκεκριμένες αξίες, όπως είναι μεταξύ άλλων και αυτές της δημοκρατίας. Σήμερα χώρες όπως η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Τουρκία παραβιάζουν τις εν λόγω αρχές σύμφωνα με πολλούς ειδικούς.

Η Μαίρη Ελίζ Σαρότ

Όμως, «η Συνθήκη της Ουάσινγκτον ορίζει απλώς ότι οι χώρες πρέπει να συμμερίζονται τις δημοκρατικές αξίες», επισημαίνει η Σαρότ. Επιπλέον, ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα είναι και η διαπίστωση πολλών ερευνητών πως τελικά «ο εκδημοκρατισμός δεν προωθείται μέσω της ένταξης στο ΝΑΤΟ, αλλά από την ίδια την επιδίωξη της ένταξης στη συμμαχία. Επομένως, όταν οι χώρες επιδιώκουν να ενταχθούν σε αυτή, έχουν τότε κίνητρο να γίνουν πιο δημοκρατικές, προκειμένου να γίνουν δεκτές ως μέλη».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς

Η Μαίρη Ελίζ Σαρότ κατέχει τη διακεκριμένη έδρα Kravis στο τμήμα Ιστορικών Σπουδών στη Σχολή Προηγμένων Διεθνών Σπουδών (SAIS) του Πανεπιστημίου Johns Hopkins στην Ουάσινγκτον. Η διακεκριμένη καθηγήτρια έχει συγγράψει έξι βιβλία, μεταξύ των οποίων και το “Not One Inch: America, Russia, and the Making of Post-Cold War Stalemate”, το οποίο τιμήθηκε με το Pushkin House Prize (2022) και το βραβείο Arthur Ross (2022, Ασημένιο Μετάλλιο) και ήταν υποψήφιο για το Βραβείο Cundill και το Duke of Westminster’s Medal. Η Σαρότ είναι απόφοιτος του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στην Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Γέιλ.

Αλεξάντερ Αντρέεφ