Φωτεινή εξαίρεση

Στις τιμές πάντως που δίκαια προκάλεσαν η διαδρομή της ζωής και η μουσική του Μίκη, το Πανεπιστήμιο Κρήτης πρωτοπόρησε. Έτσι, στη διάρκεια της δεύτερης πρυτανικής μου θητείας η Σύγκλητος αποφάσισε να απονεμηθεί στον Μίκη η Ανώτατη τιμητική του διάκριση, το Χρυσό Μετάλλιο του Ιδρύματος. Ήταν ένας νεοπαγής θεσμός, που κέρδισε γρήγορα τον σεβασμό και την καταξίωση. Η τελετή της απονομής έγινε στις 31 Μαΐου του 1996 και το αμφιθέατρο της Ιατρικής ήταν κατάμεστο από κόσμο, φοιτητές και συναδέλφους. Ο Μίκης έπλεε σε πελάγη χαράς, αλλά και κάποιας αμηχανίας. Έμοιαζε με ένα μεγάλο παιδί που του είχαν χαρίσει ένα δώρο πολύτιμο. Από την προσφώνηση, που ανακάλυψα στα ακατάστατα γραπτά μου εκείνης της εποχής, επιλέγω ένα μικρό απόσπασμα — που άρεσε ιδιαίτερα στον Μίκη.

«Συχνά φαντάζομαι τον Μίκη», είπα, «σαν ένα ποταμό με φοβερή ορμή, που κανένας δεν ξέρει από πού ξεκινά και πού οδηγείται. Είναι όμως γεγονός ότι παρασύρει στο διάβα του δέντρα πανέμορφα, και βράχους αιώνιους, ενώ το φως των άστρων συνοδεύει στις νύκτες την διαδρομή του. Είναι όμως αξιοθαύμαστο ότι ο Μίκης συνθέτει όλα αυτά τα στοιχεία, ακόμα και την ιλύ που υπάρχει πάντα σε ένα ποτάμι, σε ένα σύνολο ενιαίο και αδιαίρετο. Η αιχμηρή παρουσία του έχει έτσι ως κέντρο της την Ελλάδα, αγκαλιάζει όμως ολόκληρο τον Κόσμο. Συμβαίνει μάλιστα κάτι παράδοξο: Σύμφωνα με έναν θεμελιώδη κανόνα της φυσικής επιστήμης, κάθε σώμα που κινείται, ακόμα όμως περισσότερο ένα ποτάμι, χάνει διαρκώς την ορμή του εξαιτίας των τριβών και των ποικίλων εμποδίων, που συναντά στο διάβα του. Ο Μίκης έχει αποδείξει καιρό τώρα, και θα αποδείξει αύριο και στο μέλλον, ότι κερδίζει διαρκώς και περισσότερη ορμή, καθώς κατακτά νέους μουσικούς ορίζοντες ή όταν τραγουδά τα δεινά της πατρίδας».

Τα ανωτέρω είναι ένα μικρό απόσπασμα από κείμενο του Γιώργου Γραμματικάκη, που έφερε τον τίτλο «Ο δικός μας Μίκης». Είχε συμπεριληφθεί στο αφιέρωμα (τίτλος του, «Ο Μίκης Θεοδωράκης και το Πανεπιστήμιο Κρήτης») που είχε πραγματοποιήσει το περασμένο φθινόπωρο το ηλεκτρονικό περιοδικό «Τρίτων» (Βήμα διαλόγου του Πανεπιστημίου Κρήτης, τεύχος 6) εις μνήμην και προς τιμήν του μεγάλου ανδρός, του μεγίστου των μουσουργών.

Τα ανωτέρω συναρτώνται άμεσα με όσα αναφέρονται από τον Γραμματικάκη στο κείμενό του που δημοσιεύσαμε λίγο νωρίτερα. Τις σκέψεις του —συνοπτικά έστω— για τον πολιτισμό μας, τον ελληνικό πολιτισμό στα τέλη του 20ού αιώνα, καταθέτει εκεί ο Γραμματικάκης, σκιαγραφώντας παράλληλα την πολιτικοκοινωνική πραγματικότητα, την αδυναμία μας να συνδεθούμε οργανικά με το παρελθόν μας και να πορευτούμε με αυτοπεποίθηση και ευρύτητα πνεύματος προς το μέλλον.

Ο Μίκης —ο Μίκης του Γραμματικάκη και των Κρητικών, ο Μίκης όλων μας— είναι μια από τις λιγοστές φωτεινές εξαιρέσεις.

Και τούτο, διότι κατάφερε να αφομοιώσει το παρελθόν μας, να διδαχθεί απ’ αυτό, να το ενσωματώσει υπέροχα στο σήμερα, στο τώρα.

Διότι κατάφερε, με κέντρο του την Ελλάδα —και αποφεύγοντας τους σκοπέλους της άγονης ομφαλοσκόπησης, της βολικής περιχαράκωσης και του θλιβερού επαρχιωτισμού— να αγκαλιάσει ολόκληρο τον κόσμο.

Διότι κατάφερε, διά βίου και εν τω βάθει κομμουνιστής ο ίδιος, να αποστασιοποιηθεί πλήρως από τις ιδεολογικές αγκυλώσεις και την αμηχανία της Αριστεράς στο χώρο του πολιτισμού — και όχι μόνο.

Διότι κατάφερε, ορμητικός ποταμός ο ίδιος, να είναι πανταχού παρών, πυλώνας του πολιτισμού της καθημερινότητας.

Διότι κατάφερε, φορέας ενός αληθώς δρώντος πολιτισμού ο ίδιος, να υπερβεί το εφήμερο και να κληροδοτήσει ήθος, ως κτήμα ες αεί.