Γιατί ο Ερντογάν (ξανα)διαλέγει το δρόμο της ρήξης με το Ισραήλ;

Το προηγούμενο διάστημα ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έδωσε μεγάλο βάρος στην αποκατάσταση των σχέσεων της Τουρκίας με το Ισραήλ. Αυτό είχε να κάνει με τη συνολικότερη προσπάθεια να μην έρθει σε πλήρη ρήξη με τις ΗΠΑ και τις χώρες που γενικά είναι σύμμαχες με τις ΗΠΑ στην περιοχή. Αυτό ήταν ενδεικτικό στο πώς αντιμετωπίστηκε από την τουρκική πλευρά η επανέναρξη σχετικά υψηλού επιπέδου επαφών με την Ισραηλινή πλευρά.

Όμως, τώρα φαίνεται ότι ο Ερντογάν διαλέγει μια ρητορική ρήξης με το Ισραήλ. Μιλώντας στην κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματός του υποστήριξε ότι παραπάνω από τα μισά θύματα των ισραηλινών επιχειρήσεων είναι παιδιά και οι μητέρες, ότι «το Ισραήλ δεν δρα με όρους αυτοάμυνας αλλά διαπράττει πράξεις βαναυσότητας σε ένα επίπεδο εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας», βομβαρδίζοντας «πόλεις, νοσοκομεία, χώρους λατρείας, σχολεία και αγορές». Και βέβαια ξεκαθάρισε ότι για την τουρκική κυβέρνηση η Χαμάς δεν είναι μια τρομοκρατική οργάνωση αλλά ένα εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, μια οργάνωση «μουτζαχεντίν» που υπερασπίζεται τη γη και τον λαό της.

Και βέβαια απέδωσε την ευθύνη για τη ρήξη στο Ισραήλ και στην έλλειψη καλής θέλησης της κυβέρνησης του Ισραήλ, εξ ου και η απόφαση να ακυρώσει τα σχέδιά του για επίσκεψη στο Ισραήλ.

Για την Τουρκία ήταν πολύ δύσκολο να συμπαραταχθεί με την ευρωπαϊκή και ευρύτερα «δυτική» θέση υπέρ του δικαιώματος του Ισραήλ να «τιμωρήσει» ένοπλα τη Χαμάς

Ισραήλ – Τουρκία μια σχέση που έχει περάσει από αρκετές δοκιμασίες

Θυμίζουμε ότι οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες είχαν δοκιμαστεί το 2010 όταν οι ισραηλινές δυνάμεις επιτέθηκαν στα πλοία του στολίσκου αλληλεγγύης στη Γάζα, συμπεριλαμβανομένου του υπό τουρκική σημαία πλοίου «Μαβί Μαρμαρά» στο οποίο βρίσκονταν Τούρκοι αλληλέγγυοι κυρίως από οργανώσεις συνδεδεμένες με το AKP.

Το γεγονός ότι υπήρχαν θύματα μεταξύ των Τούρκων οδήγησε στη χειρότερη και πιο παρατεταμένη κρίση ανάμεσα στις δύο χώρες, αντιστρέφοντας τις παραδοσιακά καλές σχέσεις των δύο χωρών στο παρελθόν.

Ούτως ή άλλως και πριν το περιστατικό με την ισραηλινή επιχείρηση κατά του «Μαβί Μαρμαρά» ο Ερντογάν είχε ανεβάσει τους τόνους σε σχέση με το Παλαιστινιακό, με συμβολική συμπύκνωση το επεισόδιο στο Νταβός το 2009 όταν είχε έρθει σε έντονη φραστική αντιπαράθεση με τον Σιμόν Πέρες για το Παλαιστινιακό.

Θα ακολουθήσουν φάσεις επαναπροσέγγισης και απομάκρυνσης και μόνο το τελευταίο διάστημα φάνηκε να υπάρχει όντως μια δυναμική πιο συστηματικού διαλόγου, εντός της προσπάθειας της Τουρκίας να αποφύγει μια ευρύτερη απομόνωση.

Ο πόλεμος στη Γάζα και το νέο τοπίο

Όμως, ο πόλεμος στη Γάζα διαμόρφωσε μια νέα κατάσταση. Η Τουρκία εδώ και χρόνια προσπαθεί να πλασαριστεί ως μια δύναμη που έχει λόγο συνολικά για τον μουσουλμανικό κόσμο, παρότι δεν είναι αραβική χώρα. Γι’ αυτό και θεωρεί ότι πρέπει να έχει κεντρικό ρόλο στην προσπάθεια επίλυσης του Παλαιστινιακού.

Αυτό αντιστοιχεί σε μια πραγματικά κατάσταση πνευμάτων και μέσα στην Τουρκική κοινωνία, καθώς υπάρχει ένα αίσθημα αλληλεγγύης στην Παλαιστίνη που αφορά τόσο την αριστερά όσο και τους ισλαμιστές.

Αντιστοιχεί, όμως και στην προσπάθεια του Ερντογάν να κάνει την Τουρκία μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη ξεκινώντας από την ευρύτερη Μέση Ανατολή, προσπαθώντας να ξεπεράσει και το γεγονός ότι η σύγχρονη Αραβική ταυτότητα ως ένα βαθμό διαμορφώθηκε και από τη διεκδίκηση ανεξαρτησίας απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Η Τουρκία ποτέ βεβαίως δε υιοθέτησε μια σκληρή γραμμή απέναντι στο Ισραήλ. Η επίσημη τουρκική θέση επιμένει στην αναγνώριση του κράτους του Ισραήλ αλλά και στην επίλυση του Παλαιστινιακού μέσα από μια λύση δύο κρατών. Μάλιστα, ο Ερντογάν δεν παραλείπει να υπογραμμίζει ότι η Τουρκία υποστηρίζει την ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ.

Ούτε είναι τυχαίο ότι ο Ερντογάν υπογράμμισε ότι στην Τουρκία, συμπεριλαμβάνοντας εδώ και την Οθωμανική ιστορία, δεν υπήρξε ποτέ μια παράδοση αντισημιτισμού, ενώ υπενθύμισε ότι όταν οι Σεφαρδίτες Εβραίοι εκδιώχθηκαν από την Ιβηρική, μπόρεσαν να βρουν καταφύγιο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Όμως, ταυτόχρονα μια ειδική σχέση με τη Χαμάς. Στο βαθμό που η παλαιστινιακή οργάνωση εντάσσεται στο ευρύτερο ρεύμα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, που είναι και το ρεύμα πολιτικού Ισλάμ στο οποίο αναφέρεται το AKP, ήταν αναμενόμενο να υπάρχει αυτή η ιδιαίτερη αλληλεγγύη. Πάντως η Τουρκία δεν έχει επικεντρώσει μόνο στην αλληλεγγύη στη Γάζα, αλλά και σε μια παρουσία μέσω ΜΚΟ και σε άλλα σημεία στην Παλαιστίνη και στην Ανατολική Ιερουσαλήμ

Μετά τη στρατιωτική επιχείρηση της Χαμάς στο Ισραήλ, αρχικά η Τουρκία προσπάθησε να δώσει την εικόνα ότι είναι μια ψύχραιμη και με διάθεση μεσολάβησης δύναμη. Μάλιστα, επεδίωξε να εξασφαλίσει ότι η παρουσία εκπροσώπων της Χαμάς σε τουρκικό έδαφος θα ήταν χαμηλών τόνων.

Όμως, από ένα σημείο και μετά φάνηκε ότι το επίδικο δεν ήταν κάποια μεσολάβηση, αλλά η κλίμακα της Ισραηλινής στρατιωτικής επιχείρησης, ιδίως από τη στιγμή που το Ισραήλ εξασφάλισε τη συναίνεση στο «δικαίωμά του στην αυτοάμυνα», αν και με ανοιχτή τη συζήτηση για το τι ακριβώς σημαίνει αυτό.

Για την Τουρκία ήταν πολύ δύσκολο να συμπαραταχθεί με την ευρωπαϊκή και ευρύτερα «δυτική» θέση υπέρ του δικαιώματος του Ισραήλ να «τιμωρήσει» ένοπλα τη Χαμάς, ιδίως από τη στιγμή που και το σύνολο των αραβικών κρατών έστω σε φραστικό επίπεδο τοποθετήθηκαν υπέρ των Παλαιστινίων.

Γνωρίζει η τουρκική κυβέρνηση ότι κάτι τέτοιο θα την έφερνε σε σύγκρουση με την τουρκική κοινή γνώμη αλλά και με το κλίμα στον «αραβικό δρόμο». Ας μην ξεχνάμε ότι ουσιαστικά και το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου Νότου σε αυτή τη φάση έχει τοποθετηθεί υπέρ των Παλαιστινίων, είτε πρόκειται για την Ασία, την Αφρική αλλά και σημαντικό μέρος της Λατινικής Αμερικής.

Με δεδομένο μάλιστα ότι η Τουρκία επιδιώκει να παίξει έναν «ηγετικό» περιφερειακό ρόλο μέσα στον αντιφατικά αναδυόμενο «πολυπολικό κόσμο» γίνεται κατανοητό γιατί σε αυτή τη φάση δεν θα μπορούσε απλώς να συμπαραταχθεί με μια θέση ανάλογη με αυτή των ΗΠΑ ή της Γαλλίας.

Και αυτό εξηγεί και γιατί ο Ερντογάν βγήκε και με τόσο σαφή τρόπο δήλωσε ότι η τουρκική κυβέρνηση δεν αντιμετωπίζει τη Χαμάς ως τρομοκρατική οργάνωση.

Η τουρκική θέση για την ειρηνευτική διαδικασία

Η Τουρκία, με βάση όσα δήλωσε και ο Ερντογάν, αρνείται να χαρακτηρίσει τρομοκρατική τη Χαμάς (όπως δεν κάνουν ούτε οι αραβικές χώρες) και υποστηρίζει ότι το Ισραήλ πρέπει να σταματήσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και να υπάρξει ξανά μια ειρηνευτική διαδικασία για μια λύση δύο κρατών.

Υποστήριξε ότι πρέπει όλες οι χώρες με «κοινή λογική» να πιέσουν τον Νετανιάχου να αποδεχτεί μια ειρηνευτική διαδικασία και έναν διάλογο με την Παλαιστινιακή πλευρά. Υπογράμμισε ότι δεν πρόκειται για μια σύγκρουση της «Ημισελήνου με τον Σταυρό» και επέμεινε ότι πρέπει οι μουσουλμανικές χώρες να συντονιστούν, να δράσουν ενωτικά και με την ενότητά τους να μπορέσουν να πιέσουν σε αυτή την κατεύθυνση. Σε αυτό το πλαίσιο ο Ερντογάν τόνισε ούτε το Ισραήλ πρέπει να βομβαρδίζει, ούτε όμως και να στοχοποιείται με ρουκέτες.

Ο συντονισμός με τη Ρωσία

Δεν είναι τυχαίο πάντως ότι η Τουρκία στο θέμα του Παλαιστινιακού δείχνει να συντονίζεται και με τη Ρωσία, εφόσον έχουν κοινή στάση πάνω σε αυτό. Αυτό φάνηκε και από τον τρόπο που δημοσιοποιήθηκε η τηλεφωνική συνομιλία και η ταύτιση απόψεων ανάμεσα σε Ερντογάν και Πούτιν ως προς τη ανάγκη να αποφευχθεί η ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα.