Νίκος Καζαντζάκης: Αν πίστευα στον Παράδεισο ή στην Κόλαση, θα έμπαινε ο υπολογισμός στις πράξεις μου

«Στην Ελλάδα ήμουν αποκλειστικά ποιητής. Αλλά επειδή η ποίηση είναι αμετάφραστη, άρχισα να γράφω εδώ μυθιστορήματα, για να μεταφρασθώ επί τέλους».

«Εδώ» είναι η Αντίμπ. Ο Νίκος Καζαντζάκης με δέχεται σ’ ένα μικρό δωμάτιο γεμάτο βιβλία, στο πρώτο πάτωμα του ηλιόλουστου σπιτιού του, που το παράθυρό του βλέπει προς τη θάλασσα. Μένει από 7-8 χρόνια και εκεί έγραψε το «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται».

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 16.7.1955, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης και θεωρείται στην πατρίδα του μεγάλος συγγραφέας. Το 1939 προσεκλήθη από το Βρετανικό Συμβούλιο στο Λονδίνο για να γράψη μια εργασία για την πνευματική ζωή της μεσοπολεμικής Αγγλίας. Αργότερα προσεκλήθη από τη γαλλική κυβέρνηση και διηύθυνε επί ένα διάστημα το γραφείο μεταφράσεως κλασσικών έργων της ΟΥΝΕΣΚΟ.

— Από τότε, λέει με χαμόγελο, δεν ξανάφυγα.

Γιατί ο Νίκος Καζαντζάκης «έριξε άγκυρα» στην Αντίμπ;

— Μα γιατί είναι Ελλάδα! λέει ο ίδιος. Η Αντίμπ δεν είναι άλλη από την Αντίπολη, αρχαία ελληνική αποικία που ιδρύθηκε από τους Έλληνες μετά τη Μασσαλία. Και όπως πάντοτε οι Έλληνες διάλεξαν θαυμάσιο τόπο. Ξαναβρήκα εδώ την ελιά, τη συκιά, το αμπέλι και τη θάλασσα, που είναι όλα συμπατριώτες μου. Βλέπετε αυτό το κλήμα στο μπαλκόνι; Θυμίζει εντελώς Ελλάδα! Στην Αντίμπ αγνοώ όλον τον κόσμο, περπατώ χωρίς να χαιρετώ κανέναν και αισθάνομαι πολύ ελεύθερος. Εργάζομαι όσο μπορώ. Στην ηλικία μου δεν έχει κανείς καιρό για χάσιμο. Για να βγω πρέπει να με αναγκάση η γυναίκα μου. Είναι για μένα μεγάλη χαρά να έχω γείτονα για έξη μήνες κάθε χρόνο τον συμπατριώτη μου Θ. Καστανάκη, που εργάζεται στη Σχολή Ανατολικών Γλωσσών του Πανεπιστημίου των Παρισίων. Μαθαίνει ελληνικά στους μαθητές μέσα σ’ ένα χρόνο! Είναι θαυμάσιος καθηγητής και εξαιρετικός συγγραφέας. Σ’ αυτά να προσθέσετε ότι είναι καταπληκτικός μάγειρος και κατέχει το μυστικό της πιο ασύγκριτης μπουγιαμπέσας. Είναι τόσο λιχούδης!»

Πριν από το «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» ο Καζαντζάκης εξέδωσε με τον οίκο «Πλον» ένα άλλο μυθιστόρημα: «Αλέξης Ζορμπάς».

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 16.7.1955, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Είναι όμως περίεργο ότι και το ένα και το άλλο μεταφράσθηκαν σε 13 γλώσσες και εξεδόθηκαν σε 13 χώρες προτού κυκλοφορήσουν στην Ελλάδα. Στη Σουηδία εκυκλοφόρησαν σε μετάφραση του γνωστού ελληνιστή Κνος Μπορζ. Επίσης στη Νορβηγία, Φινλανδία, Δανία, Αγγλία, Ηνωμένες Πολιτείες, Αργεντινή, Βραζιλία, Ιταλία, Γαλλία, Ισραήλ και Γιουγκοσλαβία.

— Σε ποια χώρα έχουν τα βιβλία σας τη μεγαλύτερη κυκλοφορία;

— Στην Αργεντινή. Ύστερα έρχεται η Ολλανδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες με ίδια κυκλοφορία, δηλαδή περίπου 40.000 αντίτυπα. Κι’ όμως «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» δεν είναι βιβλίο που θα μπορούσε να θεωρηθή «σωστό» από τους Ολλανδούς Καθολικούς.

— Τι εννοείτε;

— Υπήρχε μια αντίληψη του Ευαγγελίου στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους που κι’ εγώ παραδέχομαι. Αλλά υπάρχει και η θεωρία των μεγάλων κληρικών που ενδιαφέρθηκαν περισσότερο για τη διοίκηση και τα εισοδήματα της Εκκλησίας. Με κατηγόρησαν στην Ελλάδα ότι είμαι εναντίον του Χριστού ακριβώς γιατί είμαι υπέρ του Χριστού. Το πρότυπο του αληθινού χριστιανού είναι για μένα ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασσίζης, πάνω στον οποίον έγραψα ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε ήδη στη Νορβηγία. Το έχω αφιερώσει στον Άλμπερτ Σβάιτσερ, τον σύγχρονό μας Άγιο Φραγκίσκο. Θα κυκλοφορήση γαλλικά απ’ τις εκδόσεις «Πλον» το 1956.

Το ποιητικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη είναι τεράστιο:

Δώδεκα τραγωδίες σε στίχους και μια «Οδύσσεια». Είναι μια εποποιία, μου εξηγεί, η οποία αρχίζει εκεί που τελειώνει η «Οδύσσεια» του Ομήρου. Ο Οδυσσέας ξαναγυρίζει στην Ιθάκη, το περιβάλλον τον στενοχωρεί, τον πνίγει, και φεύγει… Τριάντα τρεις χιλιάδες τριακόσιοι τριάντα τρεις 17σύλλαβοι στίχοι.

— Φαντάζομαι ότι κανείς δεν τόλμησε να τη μεταφράση.

— Πώς! Ο Κίμων Φριάρ (σ.σ. ο Κίμων Φράιερ, 1911-1993), καθηγητής της ποιήσεως στη Μινεζότα. Έχει κιόλας μεταφράσει δύο τραγούδια από 900 στίχους το καθένα. Η «Οδύσσεια» είναι ο Φάουστ μου. Μου έδωκε την ευκαιρία να εκφρασθώ για τον πολιτισμό που έρχεται, που έχει αρχίσει να διαμορφώνεται κάτω απ’ τα μάτια μας.

Ο Νίκος Καζαντζάκης διαβάζει πολύ τους σύγχρονους Γάλλους συγγραφείς. Τον Μωριάκ «πάντοτε στην πρώτη σειρά του αγώνα για την ανθρωπότητα», τον Μαλρώ «που όχι μόνο έγραψε πολύ ωραία μυθιστορήματα, αλλά είναι και ξεχωριστή προσωπικότητα», τον Μοντερλάν, τον Ζαν-Πωλ Σαρτρ, τον Καμύ.

— Και λατρεύω τον Βαλερύ σαν ποιητή και σαν πεζογράφο. Είναι ένας μάγος.

— Είναι ο Θεός του σπιτιού μας, προσθέτει η Κα Καζαντζάκη, που ως αυτήν τη στιγμή ήταν άφωνος μάρτυρας της συνομιλίας μας. Και πέθανε χωρίς να πάρη το βραβείο Νόμπελ.

— Ποιο ποίημα του Βαλερύ προτιμάτε;

— Το «Ναυτικό Νεκροταφείο» (σ.σ. γνωστό και ως «Παραθαλάσσιο Νεκροταφείο» ή «Θαλασσινό Κοιμητήριο»). Αγαπώ λιγώτερο τον Φάουστ.

Αυτή η προτίμησις έχει την εξήγησή της. Ο χριστιανός, ο ευαγγελικός Καζαντζάκης είναι συγχρόνως ένας συνειδητός μηδενιστής.

Δεν ελπίζω τίποτα
Δεν φοβάμαι τίποτα
Είμαι ελεύθερος

— Αυτό είναι το «κρέντο» μου, λέει. Αν πίστευα στον Παράδεισο ή στην Κόλαση, θα έμπαινε ο υπολογισμός στις πράξεις μου. Δεν θα ήμουνα πια ελεύθερος. Γι’ αυτό δεν βάζω τίποτε πάνω απ’ την ελευθερία.

*Αυτό είναι το κείμενο της συνέντευξης που είχε παραχωρήσει ο Νίκος Καζαντζάκης στο περιοδικό «Ο Ταχυδρόμος» το καλοκαίρι του 1955, δύο περίπου χρόνια πριν από το θάνατό του. Είχε δημοσιευτεί στο τεύχος του «Ταχυδρόμου» που είχε κυκλοφορήσει το Σάββατο 16 Ιουλίου 1955.

Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της τουρκοκρατούμενης Κρήτης στις 3 Μαρτίου (18 Φεβρουαρίου σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο) 1883.

Ο Καζαντζάκης, ο οποίος θεωρούσε τον εαυτό του κατ’ αρχήν ποιητή (έργο του η Οδύσεια, με 24 ραψωδίες και 33.333 17σύλλαβους στίχους), διακρίθηκε στη δραματουργία, στη συγγραφή ταξιδιωτικών εντυπώσεων και στα φιλοσοφικά δοκίμια (Ασκητική, Συμπόσιον κ.ά.).

Ωστόσο, ευρύτερα γνωστός έγινε από τα μυθιστορήματά του: Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (1946), Ο Χριστός ξανασταυρώνεται (1948), Ο καπετάν Μιχάλης (1950), Ο τελευταίος πειρασμός (1951), Αναφορά στον Γκρέκο (1961) κ.ά.

Ο Καζαντζάκης απεβίωσε στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας στις 26 Οκτωβρίου 1957.