«Η εφεδρεία της ήττας»

Δεν είναι η πρώτη φορά σε αυτήν εδώ τη σελίδα, η οποία ήδη μετράει αρκετά χρόνια συνεχούς παρουσίας, που παρουσίασα τη λογοτεχνική παραγωγή του Σωτήρη Δημητρίου, κυρίως το φόρτε του, το διήγημα. Και ιδού η ένατη συλλογή του με 87 διηγήματα.

Άλλοι άξιοι συνάδελφοί του διηγηματογράφοι φτάνουν στην πορεία τους να έχουν παρουσιάσει είκοσι και τριάντα διηγήματα και ο Δημητρίου με τη συλλογή αυτή συμπληρώνει την ένατη συλλογή με πολυάριθμα διηγήματα.

Από την εποχή που στη γλώσσα μας μνημείωσε τη μικρή λογοτεχνική φόρμα ο Παπαδιαμάντης και ο Βιζυηνός και βέβαια ο Καρκαβίτσας, δεκάδες ταλαντούχοι αφηγητές μας πλούτισαν τους ανθρώπινους χαρακτήρες, τύπους, συμπεριφορές, αδιέξοδα και νίκες μέσα στα πλαίσια δύσκολων καιρών του γένους, τις πολιτικές ανατροπές, πολιτικές και εθνικές ήττες, οικονομικά αδιέξοδα και λίγες περιόδους αιθρίας.

Το διήγημα είναι μια μεγάλη εμπειρία συγγραφέων και αναγνωστών και συχνά σκέφτομαι πως με τα διηγήματα, λ.χ., του Πόε ή του Παπαδιαμάντη είναι δυνατόν να γραφεί μια ιστορία του τόπου και όχι μόνο με τα ηθικά προβλήματα που θέτουν οι συγκυρίες, συχνά διδακτικά για όλους τους καιρούς και όλες τις συνθήκες το βίου, όπου γης.

Τα διηγήματα, π.χ., του Πιραντέλο καταγράφουν καίρια τα λαγούμια του καθημερινού βίου που δημιουργούν οι συνθήκες του φασισμού. Και δεν χρειάζεται να καταφεύγει ο δημιουργός σε δραματικές συγκρούσεις, ηρωισμούς και κτηνωδίες της εξουσίας.

Ένα διήγημα του Βάρναλη με «ήρωες» τους πεινασμένους της χώρας στις ουρές των συσσιτίων στην Κατοχή είναι αρκετό για τον υποψιασμένο αναγνώστη για να συλλάβει τη μεγάλη εικόνα της περιπέτειας του λαού μας.

Ένας ταλαντούχος νέος δοκιμιογράφος άξιζε να γράψει την ιστορία της χώρας την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων ή της πανωλεθρίας του 1897 ή της Κατοχής, του Εμφυλίου, της μαζικής μετανάστευσης στα σκλαβοπάζαρα της Ευρώπης, της χούντας κ.τ.λ. μέσα από τα διηγήματα και τα μυθιστορήματα της εποχής των δεινών.

Δεν χρειάζεται κάθε φορά να εκτιμούμε πως η λογοτεχνία είναι ένας ληξίαρχος της εποχής, αρκεί να ξέρουμε με την εμπειρία της συστηματικής ανάγνωσης να χαρτογραφούμε τα ήθη, τα αδιέξοδα, τα αινίγματα, τις σανίδες σωτηρίας που προσφέρει κάθε φορά.

Ο πατέρας μου αφηγείτο πως στην Κατοχή είχε χτυπήσει την πόρτα του ο μεγάλος Βεάκης, λίγο πριν φύγει από τη ζωή ζητιανεύοντας!

Χρειάζεται κανείς άλλο τεκμήριο για να συλλάβει την τραγωδία; Δεν χρειάζεται να πω ότι ο πατέρας μου, θεατρόφιλος, δεν είχε καμιά επαφή με τον πολίτη Βεάκη, όταν ο μεγάλος πρωταγωνιστής χτυπούσε τη θύρα του.

Για τους ανθρώπους που αναζητούν σε κάθε καθημερινή επαφή να αντιλαμβάνονται μέσα από την καθημερινή επικοινωνία τα λάθη της πολιτικής, τους δρόμους της φυγής, τις δυνατότητες σωτηρίας, υλικής ή ψυχικής ή θεσμικής.

Το επαναλαμβάνω, λείπει από τη βιβλιογραφία μας μια συστηματική μελέτη των λογοτεχνικών αναφορών, αδιεξόδων και λύσεων που προτείνονται κατά καιρούς, συχνά δύσκολους, από τους κοινωνικά ευαίσθητους καλλιτέχνες. Και είναι πολλοί. Οποιος δεν διαβάζει πίσω από τις γραμμές του Παπαδιαμάντη, δεν θα καταλάβει και τα ανάλογα, ηθικά κυρίως, προβλήματα που θέτει η πεζογραφία του Δημήτρη Χατζή.

Ο Σωτήρης Δημητρίου έχει μια αισθητική και φιλοσοφική απέχθεια ως λογοτέχνης με τους ήρωες της κραυγής, της θυσίας, της επιθετικότητας. Καταγράφει με την ιδιότητα του λογοτεχνικού μικροβιολόγου τα στεγανά, τις παγίδες, τα τείχη, τις κατακόμβες, τη λάσπη, τη σαπίλα και τις ελεύθερες κορυφογραμμές του νεοελληνικού βίου.

Αν, αγαπητοί αναγνώστες, γνωρίζετε στην ελληνική βιβλιογραφία συλλογή διηγημάτων 8 τον αριθμό, σε μία και μόνο συλλογή, που να μην είναι συγκέντρωση δημοσιευμένων κατά καιρούς κειμένων, ας μας πληροφορήσουν.

Αν μάλιστα συγκεντρώσουμε σε έναν τόμο όλα τα διηγήματα που κυκλοφόρησε ο Δημητρίου, νομίζω πως θα προσθέταμε στην παγκόσμια βιβλιογραφία ένα κατόρθωμα.

Αλλά ας γυρίσουμε στην ίδια τη συλλογή που έχει τον τίτλο «Μια Μαρίνα Τζάφου», όχι τυχαία βέβαια. Στο ομότιτλο διήγημα της συλλογής η Μαρίνα Τζάφου ξεμυτίζει στις τελευταίες αράδες, όταν αναφέρεται ο θάνατός της, για να διαπιστώσει ο συγγραφέας την όντως υπαρξιακή απορία, αν κάποιος την καλημέρισε ή της πρόσφερε ένα σύκο από τη συκιά της αυλής του.

Αν σκεφτεί κανείς πόσες Μαρίνες Τζάφου στη διπλανή γειτονιά, στη διπλανή πολυκατοικία, συχνά σε άλλο πάτωμα της ίδιας με τη δική μας πολυκατοικίας, δεν τις γνωρίσαμε στα παθήματα της γενιάς τους, ούτε για την οικογενειακή τους περιπέτεια, ούτε για την απελπισία του βίου, ούτε για τα όνειρα που πέταξαν ή που έσωσαν.

Ο μικρόκοσμος που περνάει μέσα από τις αφηγήσεις του Δημητρίου δεν έχει εξάρσεις, δεν έχει εκπλήξεις έξω από τις ηρωικές εξόδους από τα καθημερινά αδιέξοδα. Η Μαρίνα Τζάφου δεν έχει ιστορία.

Περνάει μέσα στη ζωή και χάνεται, αφήνοντας το όνομά της στον ληξίαρχο γεννήσεων και θανάτων και στον λογοτέχνη, όπως ο Δημητρίου, που συνειδητοποίησε ότι τα μεγάλα δράματα του βίου δεν είναι ο ορισμός της ανθρώπινης περιπέτειας, αλλά οι καθημερινοί τοίχοι που υψώνονται και μας χωρίζουν, μας απαξιώνουν και, όταν τους υπερπηδήσουμε, νιώθουμε πάντα μόνοι, ανέστιοι, περιπλανώμενοι τυχαία σε ένα δρομάκι γεμάτο λακκούβες και στροφές, αλλά χωρίς τέρμα.

Δεν έχω υπ΄ όψιν μου μια μελέτη, και στη χώρα μας και στην Ευρώπη ή την Αμερική, που να μας αναλύει, όχι τις τεχνικές διηγημάτων που αφηγούνται καθημερινές χειρονομίες, καθημερινές ελπίδες ή καθημερινά αδιέξοδα.

Αναφέρομαι στους αναγνώστες, όπως κι εγώ, που διαβάζουν λογοτεχνία της καθημερινής πλήξης των ανθρώπων, των στεγανών του βίου που τους αφήνουν έξω από την ουσία.

Γιατί άραγε μας γοητεύουν τα καθημερινά δρομάκια όπου πορεύονται άνθρωποι χωρίς πυξίδα σαν πολλούς από μας. Ίσως γι΄ αυτό μας ελκύουν τα ποντικάκια στη φάκα, τα καναρίνια στο κλουβί, οι άνθρωποι στις φυλακές, οι άρρωστοι στα κρεβάτια του πόνου.

Γιατί εμείς είμαστε εκείνοι που διαβάζουμε και ευλογούμε την τύχη που μας προσφέρεται.

Από την άλλη, βλέποντας τα δεσμά και τους αποκλεισμούς των άλλων, παρηγορούμαστε ότι, έστω για λίγο, ξεφύγαμε από την ίδια τύχη. Ο Δημητρίου μάς παρηγορεί διαβάζοντας τα ξένα πάθη και οργανώνοντας τη στρατηγική του μοιραίου μέλλοντός μας.

Η Μαρίνα Τζάφου μάς αναμένει εκεί που στέκεται και η ηρωίδα του Παπαδιαμάντη, ανάμεσα στην ανθρώπινη και τη θεία δικαιοσύνη. Στην εφεδρεία της ήττας.

Premium έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»