Παγκόσμια φτώχια: Η αλήθεια πίσω από τους αριθμούς

Μία φρατζόλα ψωμί, μία συσκευασία αυγά ή ένα πακετάκι τσίχλες – με ένα δίευρο δεν μπορεί κανείς να αγοράσει και πολλά στη Γερμανία. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα ,όποιος δεν έχει να διαθέσει 2 ευρώ τη μέρα (ή 2,15 δολάρια Η.Π.Α.) ζει σε συνθήκες ακραίας φτώχιας.

Απ’ όταν ξεκίνησε η Παγκόσμια Τράπεζα να συλλέγει δεδομένα το 1990, ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν σε ακραία φτώχια έχει μειωθεί σημαντικά. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας ο αριθμός αυτός αυξήθηκε αισθητά, πλέον όμως έχει επιστρέψει περίπου στα προ πανδημίας επίπεδα, στους 690 εκατομμύρια ανθρώπους. Χρειάστηκε μία τριετία από την έναρξη της πανδημίας για να συμβεί αυτό. Με άλλα λόγια, επί τρία χρόνια ο κόσμος έχανε στον αγώνα ενάντια στη φτώχια.

Στις χώρες υψηλού και μεσαίου εισοδήματος η φτώχια μειωνόταν ήδη από το 2020 χάρη στα εκτεταμένα προγράμματα κοινωνικής βοήθειας. Η κατάσταση είναι χειρότερη στις χώρες με χαμηλό εισόδημα, όπως και σε εκείνες όπου υπάρχουν συγκρούσεις ή αστάθεια. Εκεί τα ποσοστά φτώχιας εξακολουθούν να είναι υψηλότερα, ενώ σε ορισμένα κράτη η ακραία φτώχια αυξάνεται.

Η επιτυχία της Κίνας

Η φτώχια έχει μειωθεί παγκοσμίως από το 1990, όμως όχι σε όλες τις περιοχές του κόσμου, όπως λέει ο Σεμπάστιαν Φόλμερ από το Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν. Η μείωση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα στοιχεία από την Κίνα. «Επειδή η Κίνα είναι μια τόσο πολυπληθής χώρα, έχει αντίστοιχα μεγάλο αντίκτυπο στα δεδομένα της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη φτώχια», λέει ο καθηγητής οικονομίας της ανάπτυξης.

«Οι Κινέζοι έχουν πραγματικά σημειώσει τεράστια πρόοδο», υποστηρίζει ο Ράινερ Τίλε από το Ινστιτούτο για την Παγκόσμια Οικονομία του Κιέλου (IfW). Από το 1990 έως το 2015 η Κίνα κατάφερε να μειώσει την ακραία φτώχια στην επικράτειά της από το 60% στο 6%. Μεγάλη επιτυχία έχουν σημειώσει και άλλες χώρες της Ασίας.

Η κατάσταση όμως είναι διαφορετική στην Αφρική, όπου μεταξύ 1990 και 2019 η ακραία φτώχια μειώθηκε από 50% σε 23%. «Ωστόσο, λόγω της αύξησης του πληθυσμού οι φτωχοί άνθρωποι στην Αφρική είναι περισσότεροι σήμερα σε απόλυτους αριθμούς», επισημαίνει ο Τίλε.

Πόσο ακριβή είναι τα δεδομένα;

Υπάρχουν πάντως ορισμένες αμφιβολίες σχετικά με την εγκυρότητα των στοιχείων. Η ίδια η Παγκόσμια Τράπεζα παραδέχεται πως, δεδομένου ότι λαμβάνει τα στοιχεία από τις στατιστικές υπηρεσίες των κρατών, υπάρχει ένα περιθώριο λάθους, διότι πολλές χώρες δεν συνέλεξαν τα απαραίτητα στοιχεία κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Μεθοδολογικά η προσέγγιση ευσταθεί απολύτως, όπως λέει ο Τίλε. Όμως, παρ’ ότι τα πρότυπα της Παγκόσμιας Τράπεζας είναι ορθά, «ο τρόπος με τον οποίο τελικά εφαρμόζονται στις χώρες είναι ενίοτε αμφίβολος», ιδίως σε χώρες όπου η κυβέρνηση έχει περιορισμένες δυνατότητες συλλογής δεδομένων. Επιπλέον, αυτάρκη νοικοκυριά σε αγροτικές περιοχες τυχαίνει να μη γνωρίζουν καν την αξία της παραγωγής τους, όταν απαντούν σε ερωτηματολόγια.

Για τα δεδομένα από την Κίνα υπάρχει επίσης αμφισβήτηση, για διαφορετικούς όμως λόγους. Όπως εξηγεί ο σινολόγος Χανς Κίνερ από το Πανεπιστήμιο του Μονάχου, «τα στοιχεία προέρχονται από τις επίσημες κινεζικές στατιστικές υπηρεσίες και δεν μπορούν να επαληθευτούν. Το κατά πόσο μπορούμε να τα εμπιστευτούμε είναι, όπως γνωρίζουν όλοι, αμφισβητήσιμο».

Σημαντικός ο καθορισμός της ακραίας φτώχιας

Ακόμη, παρ’ ότι πολλοί άνθρωποι στην Κίνα και την Ινδία μπορούν να διαθέσουν περισσότερα από το όριο των 2,15 δολαρίων Η.Π.Α., «εξακολουθούν φυσικά να είναι φτωχοί από τη δική μας σκοπιά», λέει ο Τίλε από το IfW.

Πολλοί άνθρωποι μπορούν ίσως να δώσουν τρία ή τέσσερα δολάρια για να ζήσουν, όμως αυτό εξακολουθεί να θεωρείται φτώχια. Εάν θέταμε ένα όριο υψηλότερο των 2,15 δολαρίων, οι επιτυχίες της Κίνας δεν θα φαίνονταν πλέον τόσο θεαματικές, τονίζει ο ειδικός.

Όπως εξηγεί με τη σειρά του ο Σεμπάστιαν Φόλμερ, πολλές περιοχές της Κίνας είναι πλέον τόσο ανεπτυγμένες που μία αγοραστική δύναμη αντίστοιχη των 2,15 δολαρίων την ημέρα δεν επαρκεί για να ζήσει κανείς εκεί. Και, ακόμη και να επαρκεί, δεν προσφέρει τίποτα περισσότερο από την απλή εξασφάλιση της επιβίωσης.

Το όριο της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη φτώχια έχει τεθεί με βάσει την υπόθεση ότι ένα άτομο χρειάζεται 2.100 θερμίδες την ημέρα, εξηγεί ο Φόλμερ. Μία υπόθεση «εξαιρετικά προβληματική, μιας και οι άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν μονάχα με αυτή την πρόσληψη θερμίδων».

Η ομάδα του Φόλμερ στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν υπολόγισε πόσο μεγάλη θα ήταν η φτώχια, εάν υποτεθεί ότι η διατροφή όχι μόνο θα έπρεπε να έχει ένα ελάχιστο όριο θερμίδων, αλλά θα ήταν και υγιεινή, δηλαδή θα περιείχε επαρκή θρεπτικά συστατικά. «Εφαρμόζοντας αυτή τη μέθοδο συνειδητοποιεί κανείς πως πολύ περισσότεροι άνθρωποι ζουν στην πραγματικότητα στο όριο της φτώχιας», δηλώνει ο Φόλμερ.

Ο στόχος της βιώσιμης ανάπτυξης παραμένει εφικτός

Αν και με πιο αργούς ρυθμούς, «η φτώχια θα συνεχίσει να μειώνεται», λέει ο Τίλε, «αν δεν έρθει μία επόμενη πανδημία». Η λήψη μέτρων για τους φτωχότερους ανθρώπους στις μη ανεπτυγμένες χώρες είναι πάντως δύσκολη. «Με μοναδικό όχημα την οικονομική ανάπτυξη οι άνθρωποι, που ζουν σε περιοχές όπου για παράδειγμα επικρατεί εμφύλιος πόλεμος, δεν θα βγουν από τη φτώχια», εξηγεί.

«Εάν οι τρέχουσες τάσεις συνεχιστούν, εκτιμάται πως μέχρι το 2030 το 7% του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζει σε συνθήκες ακραίας φτώχιας – δηλαδή περίπου 575 εκατομμύρια άνθρωποι», αναφέρει η τελευταία σχετική έκθεση των Ηνωμένων Εθνών. Οι περισσότεροι από αυτούς θα ζουν στην υποσαχάρια Αφρική.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς