Κολούμπος: Πώς προκλήθηκε το τσουνάμι που σάρωσε το Αιγαίο το 1650 μ.Χ.

Σύννεφα ηφαιστειακής τέφρας σκοτείνιαζαν τον ουρανό για εβδομάδες. Πίδακες λάβας και κεραυνοί τρόμαζαν τους ναυτικούς. Η θάλασσα έβραζε, είπαν αυτόπτες μάρτυρες.

Ήταν στα τέλη του καλοκαιριού του 1650 όταν ο Κολούμπος, το υποθαλάσσιο ηφαίστειο που κρύβεται επτά χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Σαντορίνης, ξέσπασε σε μια βίαιη έκρηξη που ακούστηκε 100 χιλιόμετρα μακριά.

Λίγα λεπτά αργότερα, τσουνάμι 20 μέτρων χτύπησε τη Σαντορίνη και εξαπλώθηκε στο Αιγαίο, το οποίο σύντομα καλύφθηκε από επιπλέουσες μάζες ελαφρόπετρας.

Εβδομήντα άνθρωποι και 1.000 ζώα λέγεται ότι πέθαναν στη Σαντορίνη από τα δηλητηριώδη αέρια του ηφαιστείου.

«Γνωρίζουμε τις λεπτομέρειες της ιστορικής έκρηξης του Κολούμπου επειδή υπήρχαν αναφορές της εποχής που συγκεντρώθηκαν και δημοσιεύτηκαν από έναν γάλλο ηφαιστειολόγο τον 19^ο αιώνα» αναφέρει ο Γενς Κάρστενς, του Κέντρου Ωκεανογραφικής Έρευνας «Χέλμχολτς» στο Κίελο της Γερμανίας.

Σχεδόν τέσσερις αιώνες μετά,  Κάρστενς και οι συνεργάτες του στη Γερμανία και την Ελλάδα αποκαλύπτουν τον μηχανισμό της έκρηξης που παρέμενε μέχρι σήμερα μυστηριώδης.

«Θέλαμε να κατανοήσουμε πώς προκλήθηκε το τσουνάμι εκείνη τη στιγμή και γιατί το ηφαίστειο εξερράγη με τέτοια βιαιότητα » λέει ο ερευνητής.

Ο κρατήρας του Κολούμπου βρίσκεται σήμερα 18 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας (NOAA, Thera Expedition)

Το 2019, η ομάδα απέπλευσε με το ερευνητικό πλοίο «Ποσειδών», το οποίο έχει πλέον παροπλιστεί, και χρησιμοποίησε μεθόδους τρισδιάστατης σεισμικής απεικόνισης για να χαρτογραφήσει τον κρατήρα του Κολούμπου και την καλδέρα που άφησε η έκρηξη, μια τρύπα στον βυθό με διάμετρο 2,5 χιλιομέτρων και βάθος 500 μέτρων.

Η μελέτη αποκάλυψε ότι η μία πλευρά του κρατήρα είναι μέχρι σήμερα παραμορφωμένη, ένδειξη ότι μια πλαγιά του ηφαιστείου κατέρρευσε.

Εξετάζοντας όλους τους πιθανούς μηχανισμούς σε συνδυασμό με τις ιστορικές μαρτυρίες, οι ερευνητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η καταστροφή μεγιστοποιήθηκε λόγω μιας υποβρύχιας κατολίσθησης που προηγήθηκε της έκρηξης.

Προσομοιώσεις σε υπολογιστή έδειξαν ότι η έκρηξη από μόνη της δεν μπορούσε να προκαλέσει τσουνάμι άνω των 6 μέτρων. «Γνωρίζουμε όμως από μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων ότι τα κύματα ήταν 20 μέτρα ψηλά» λέει ο Κάρστενς.

Η ερευηνητική αποστολή επέτρεψε τη δημιουργία ενός λεπτομερούς τρισδιάστατου χάρτη του Κολούμπου (Karstens et al. 2023)

Η κατολίσθηση, εξηγεί, είχε ως αποτέλεσμα να εκτονωθεί απότομα η πίεση στον θάλαμο μάγματος κάτω από το ηφαίστειο, σαν τη σαμπάνια που ξεχύνεται όταν βγει ο φελλός. «Η ξαφνική εκτόνωση της πίεσης επέτρεψε στο αέριο του συστήματος μάγματος να διασταλεί και να προκαλέσει μια τεράστια έκρηξη» εξηγεί ο Κάρστενς.

Τα αποτελέσματα της μελέτης, επισημαίνει, θα είναι χρήσιμα στον σχεδιασμό του προγράμματος SANTORY για την παρακολούθηση της υποθαλάσσιας ηφαιστειακής δραστηριότητας στην περιοχή,

Επικεφαλής του προγράμματος είναι η Παρασκευή Νομικού του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος της ομάδας που υπογράφει τη μελέτη.

Το ξέσπασμα του Κολούμπου το 1650 ήταν η ισχυρότερη έκρηξη στην Ανατολική Μεσόγειο την τελευταία χιλιετία.

Το ηφαίστειο παραμένει ήσυχο αλλά σίγουρα δεν κοιμάται: έρευνα που δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο από ερευνητές του Imperial College στο Λονδίνο προειδοποιούσε ότι από το 1650 μέχρι σήμερα ο μαγματικός θάλαμος του Κολούμπου μεγαλώνει κατά περίπου 4 εκατομμύρια κυβικά μέτρα τον χρόνο.

Αν και μια νέα έκρηξη δεν αναμένεται άμεσα, οι γεωλόγοι θα συνεχίσουν να παρακολουθούν στενά την απειλή κάτω από την επιφάνεια του Αιγαίου.