Τουρκία: H σύγχρονη εξωτερική πολιτική ενός κράτους 100 ετών

Ποια μορφή έχει πάρει η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας σήμερα, εκατό χρόνια από τη δημιουργία της; Ας ξεκινήσουμε από τις σχέσεις της με τη Δύση.

Η Τουρκία, ευθύς απόγονος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έχει σήμερα δύο αναμφισβήτητα προσόντα. Από τη μια έχει έναν πληθυσμό που αγγίζει τα 80 εκατομμύρια, από την άλλη έχει μια ζηλευτή στρατηγική θέση: συνορεύει με την Ομοσπονδία της Ρωσίας και είναι γειτονική με κράτη της Μέσης Ανατολής στα νότια σύνορά της.

Αυτό σημαίνει ότι γεωπολιτικά είναι μια πολύτιμη χώρα για τα συμφέροντα της Δύσης, η οποία δεν έπαψε ποτέ να επιδεικνύει το ενδιαφέρον της τόσο για τη Ρωσία όσο και για τις χώρες της Μέσης Ανατολής. Παράλληλα ο πληθυσμιακός παράγοντας παίζει κι αυτός τον ρόλο του, καθώς δυνητικά αποτελεί στόχο για τις δυτικές αγορές που διψούν, αν δεν το έχουν ήδη πετύχει, για την επέκτασή τους σε μια τέτοια χώρα.

Η Τουρκία του κ. Ερντογάν γνωρίζει αυτά τα πλεονεκτήματα και τα εκμεταλλεύεται. Πρώτον, με την προσπάθειά της να γίνει η ηγέτιδα δύναμη στην προστασία των μουσουλμάνων, ανεξαρτήτως κατηγορίας (σουνίτες, σιίτες) και εθνικότητας.

Στην προσπάθειά της αυτήν έχει ως κύριο αντίπαλο την Αίγυπτο και δευτερευόντως τη Σαουδική Αραβία, δύο χώρες που παραδοσιακά διεκδικούν την πρωτοκαθεδρία του αραβικού κόσμου, πράγμα φυσικό αφού κι οι δύο είναι αραβικές χώρες, ενώ η Τουρκία δεν είναι.

Επίσης δεν έχει διστάσει να έλθει σε ρήξη με το Ισραήλ και να πάρει το μέρος των Παλαιστινίων. Κι ενώ οι σχέσεις Τουρκίας – Ισραήλ βρίσκονταν στον δρόμο της αποκατάστασης, ύστερα από πολυετή ρήξη λόγω του γνωστού επεισοδίου του τουρκικού πλοίου που μετέφερε πλήθος υποστηρικτών των Παλαιστινίων στη Γάζα, η πρόσφατη υποστήριξη του κ. Ερντογάν στους τρομοκράτες της περιοχής αυτής εξόντωσε κάθε πιθανότητα επαναπροσέγγισης των δύο κρατών.

Βήματα φιλοδυτικής πολιτικής

Θα πρέπει, ωστόσο, να δούμε και τα βήματα φιλοδυτικής πολιτικής της Τουρκίας. Στην προσπάθειά της να κρατήσει ισορροπίες με τη Δύση, η Τουρκία παρουσιάζει τη φιλία της με τη Ρωσία ως αναγκαία τακτική κίνηση προκειμένου να βοηθήσει τη σύμμαχο των Δυτικών, την πολύπαθη Ουκρανία.

Ετσι έχει προσπαθήσει να αποκαταστήσει τη ροή σιτηρών, ούτως ώστε να υπάρχει αμοιβαίο όφελος τόσο για τις εξαγωγικές χώρες (Ουκρανία, Ρωσία) όσο και για τους διαφορετικά απειλούμενους από λιμοκτονία πληθυσμούς της Αφρικής.

Ταυτόχρονα υποχώρησε ως προς τους ενδοιασμούς της για ένταξη της Φινλανδίας και, πολύ πρόσφατα, της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ. Στο κομβικό αυτό σημείο η διάσταση ανάμεσα στην Τουρκία και τους Δυτικούς έτεινε να πάρει δυσάρεστες διαστάσεις.

Η κίνηση αυτή της Τουρκίας, ιδιαίτερα αναφορικά με τη Σουηδία, ενδεχομένως να άρει τις επιφυλάξεις του Κογκρέσου για τα F-16, μια ευχή της Τουρκίας, μετά την άρνηση των ΗΠΑ να την προμηθεύσουν με F-35, το υπερόπλο των αιθέρων.

Σημαντικά γεωπολιτικά προσόντα, αλλά…

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η Τουρκία θεωρεί πως αποτελεί μια σημαντική δύναμη στη Μέση Ανατολή και ως εκ τούτου μπορεί να παίξει την εξωτερική πολιτική της ανεξάρτητα από τις προσταγές της Δύσης. Αυτό συγκρούεται με τις υποχρεώσεις της που προκύπτουν από τη συμμετοχή της σε έναν αμυντικό οργανισμό που είναι το ΝΑΤΟ, του οποίου βασικός αντίπαλος είναι, ακόμα, η μετασοβιετική Ρωσία.

Εάν δεν είχε τα γεωπολιτικά προσόντα που έχει, θα είχε προ πολλού αποβληθεί από τους δυτικούς μηχανισμούς και δεν θα είχε την παραμικρή ελπίδα να θεωρεί εαυτήν υποψήφια ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Ωστόσο, αν αυτή η πολιτική αποστασιοποίησης από τα δυτικά πρότυπα συνεχιστεί, η ανοχή του δυτικού κόσμου απέναντί της μπορεί να εξαντληθεί, πράγμα δυσάρεστο τόσο για τις πολιτικές ισορροπίες της Ευρώπης, όσο και για την Ελλάδα, που θεωρεί ότι μια προσαρτημένη Τουρκία στη Δύση αποτελεί εγγύηση για την αποφυγή των χειρότερων σεναρίων στα ελληνοτουρκικά.

Ελληνοτουρκικές σχέσεις

Η τελευταία παρατήρηση μας φέρνει στο θέμα των ελληνοτουρκικών εξελίξεων. Η Τουρκία επωφελείται για χρόνια του αδιεξόδου της επίλυσης για να προσθέτει νέες διεκδικήσεις ή να διευρύνει τις παραδοσιακές.

Πράγματι, αν κανείς κοιτάξει ποιες ήταν οι τουρκικές διεκδικήσεις το 1973 (που πρωτοεμφανίστηκαν) και ποιες είναι σήμερα, θα διαπιστώσει την ποσοτική και ποιοτική μεταβολή τους.

Το 1973 ήταν μόνο η υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου. Βαθμιαία προστέθηκαν το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης, η αποστρατιωτικοποίηση των ακραίων ελληνικών νησιών, το Μειονοτικό της Θράκης, ο διεθνής εναέριος χώρος, το FIR Aθηνών, οι γκρίζες ζώνες, ενώ πρόσφατα προστέθηκαν κατηγορίες για push back μεταναστών και, κυριότατα, επιδιώχθηκε να διασυνδεθεί η κυριαρχία των ακραίων ανατολικών νησιών μας με την παραβίαση του όρου της αποστρατιωτικοποίησης από τη μεριά της Ελλάδας.

Μια αρκετά μεγάλη περίοδο του 2021 η Τουρκία μάς απείλησε με πόλεμο.

Από αυτήν την εφιαλτική εικόνα μεταπίπτουμε σε μια κατάσταση ειρηνικής ανταλλαγής που προκλήθηκε από μια συνάντηση του έλληνα Πρωθυπουργού και του τούρκου προέδρου στο Βίλνιους. Εκεί οι δύο ηγέτες διαπίστωσαν ότι οι αψιμαχίες δεν ωφελούν κανέναν κι αποφάσισαν να προσπαθήσουν να λύσουν τις διαφορές τους με ειρηνικό τρόπο.

Ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί

Πράγματι, σήμερα βρισκόμαστε σε ένα τελείως διαφορετικό κλίμα σχέσεων από ό,τι ένα ή δύο χρόνια πριν, με απόλυτη ηρεμία στο Αιγαίο, με την έναρξη των πολιτικών συζητήσεων ανάμεσα στην υφυπουργό κυρία Παπαδοπούλου και τον τούρκο ομόλογό της.

Ευελπιστώ πως η προσέγγιση αυτή θα είναι ένα βήμα πριν από την οριστική επίλυση των διαφορών μας, είτε με διμερείς διαπραγματεύσεις είτε και με προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης της Χάγης ή και με τους δύο τρόπους.

Είναι μια ευκαιρία η οποία δεν πρέπει να χαθεί, από τη στιγμή που ο κ. Ερντογάν θεωρεί ότι στην πολυσχιδή εξωτερική πολιτική του (και πολλές φορές αντιφατική) έχει προτείνει τα ελληνοτουρκικά ως ένα δυτικό αντικείμενο στην πλάστιγγα που ζυγίζει προς τα πού κάθε φορά θα στραφεί.

* Ο Χρήστος Ροζάκης είναι πανεπιστημιακός και πρώην υφυπουργός Eξωτερικών

Premium έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»