«Αντίο Ουκρανία» ακόμη κι όταν ο πόλεμος τελειώσει

Ακόμη και πριν από τη ρωσική εισβολή τον Φεβρουάριο του 2022, η πλήρης απογραφή του πληθυσμού στην Ουκρανία ήταν εύκολη υπόθεση.

Η μοναδική που έχει γίνει μετά την ανεξαρτησία της, μετασοβιετικά, ήταν το 2001. Κατέγραψε τότε 48,5 εκατομμύρια κατοίκους.

Δεκατρία χρόνια μετά, το 2014 -με τον πόλεμο στο Ντονμπάς και την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία- το Κίεβο δεν ήταν πια σε θέση να έχει σαφή εικόνα.

Οι τελευταίοι υπολογισμοί πριν από την έναρξη, πέρυσι, της ρωσικής εισβολής ήταν 41,13 εκατομμύρια κάτοικοι στα ουκρανικού ελέγχου εδάφη.

Έκτοτε η κατάσταση έχει αλλάξει δραματικά επί του πεδίου.

Με τον πόλεμο να μαίνεται στην Ουκρανία εδώ και 19 μήνες, βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη η μεγαλύτερη προσφυγική κρίση επί ευρωπαϊκού εδάφους από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Περίπου 6,2 εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους σε αναζήτηση ασφαλούς καταφυγίου.

Όπως δείχνουν τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ (UNHCR), η συντριπτική πλειονότητα -πάνω από 5,83 εκατομμύρια- ζει στην Ευρώπη, κυρίως σε κεντρικές και ανατολικές χώρες της ΕΕ.

Πολλοί βρίσκονται εκεί σχεδόν από την αρχή του πολέμου.

Η μεγαλύτερη ομάδα είναι γυναίκες ηλικίας 35-49 ετών με παιδιά, που βρήκαν ασφαλές καταφύγιο στο εξωτερικό, αλλά πασχίζουν να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα.

Έτερη ομάδα Ουκρανών προσφύγων είναι οιονεί εργάτες, που έφυγαν από την πατρίδα τους όχι μόνο εξαιτίας του πολέμου, αλλά και σε αναζήτηση καλύτερης εργασιακής προοπτικής.

Μια τρίτη ομάδα είναι άτομα υψηλού επιπέδου εκπαίδευσης και εργασιακής εξειδίκευσης -πολλοί είχαν πριν από τον πόλεμο τις δικές του επιχειρήσεις.

Όσο ο πόλεμος παρατείνεται, τόσο περισσότεροι θα εδραιώνουν τη νέα τους ζωή στις χώρες υποδοχής.

Αυτό ακριβώς καταγράφει σε τελευταία μελέτη του το  Κέντρο Οικονομικής Στρατηγικής (CES), με έδρα το Κίεβο.

Επιγραμματικά, δείχνει ότι ένας μεγάλος αριθμός Ουκρανών  προσφύγων πιθανότατα δεν θα επιστρέψει στην πατρίδα, ακόμη και μετά το τέλος του πολέμου.

Σχεδόν 6 εκατομμύρια Ουκρανοί πρόσφυγες ζουν σε χώρες της ΕΕ, βρίσκοντας καταφύγιο από τη φρίκη του πολέμου

Πληθυσμός και οικονομία σε ελεύθερη πτώση

Αν και το 63% των Ουκρανών πολιτών που διαμένουν αυτήν τη στιγμή στο εξωτερικό σχεδιάζουν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, «δεν είναι σαφές εάν όλοι τους θα το πράξουν», επισημαίνει το CES.

Οι συντάκτες της μελέτης εκτιμούν ότι έως και 3,3 εκατομμύρια Ουκρανοί θα παραμείνουν ως πρόσφυγες σε χώρες της ΕΕ, ακόμη κι όταν τα όπλα στην πατρίδα τους σιγήσουν.

Ορισμένοι (6,8%) πιστεύουν ότι οι προοπτικές για τα παιδιά τους είναι καλύτερες στο εξωτερικό.

Επιπλέον, όσοι έχουν διαφύγει από την εμπόλεμη ζώνη ενδέχεται να μην έχουν πού να επιστρέψουν.

«Συνεπώς, η επιστροφή τους θα εξαρτηθεί από το πόσο γρήγορα θα ανοικοδομηθούν οι περιοχές τους», υπογραμμίζεται στη μελέτη, «ή αν θα λάβουν υποστήριξη για να μετεγκατασταθούν στις άλλες περιοχές της Ουκρανίας».

Χαρακτηρίζεται, δε, σημαντική η πιθανότητα ένας μεγάλος αριθμός ανδρών, που αυτή τη στιγμή μάχονται στα μέτωπα κατά των Ρώσων εισβολέων, να μετακομίσουν στο εξωτερικό προκειμένου να επανενωθούν με τις οικογένειές τους.

Ως εκ τούτου υπολογίζεται ότι το προσφυγικό κύμα θα συνεχιστεί, αν και περιορισμένο, ακόμη και μετά το τέλος του πολέμου.

Στη μελέτη υπολογίζεται ότι 100.000-745.000 πολίτες, κυρίως άνδρες, μπορεί τότε να εγκαταλείψουν την Ουκρανία.

Μια χώρα ερειπίων προς ανοικοδόμηση, που βιώνει ήδη -μαζί με τη φρίκη του πολέμου- τον πολλαπλό αντίκτυπο της μαζικής φυγής.

Εν μέσω ρωσικής εισβολής, το 2022, το ΑΕΠ της Ουκρανίας συρρικνώθηκε κατά 30,4%, σε ποσοστό ρεκόρ.

Ανάλογα με το πόσοι Ουκρανοί δεν θα επιστρέψουν στην πατρίδα τους μετά το τέλος του πολέμου, οι οικονομικές απώλειες λόγω της πτώσης της παραγωγής και της κατανάλωσης προβλέπεται ότι θα κυμανθούν από 2,6% έως 7,7% του ΑΕΠ ετησίως. Μακροπρόθεσμα, αυτές οι απώλειες θα αυξηθούν μόνο καθώς τα παιδιά των προσφύγων δεν θα αναπληρώσουν τα κενά στην αγορά εργασίας.

Έως και 3,3 εκατομμύρια Ουκρανοί πρόσφυγες εκτιμάται ότι δεν θα επιστρέψουν στην πατρίδα τους, ακόμη κι όταν σιγήσουν τα όπλα

Δυσεπίλυτες μεταπολεμικές προκλήσεις

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του CES, του Κέντρου Οικονομικής Ανάκαμψης και του Ινστιτούτου Δημογραφίας, η μείωση του εργατικού δυναμικού της Ουκρανίας θα κυμανθεί μεταξύ 3,1 έως 4,5 εκατομμυρίων ατόμων έως το 2032.

Βάσει αυτού του σεναρίου, οι απώλειες κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου μπορεί σωρευτικά να φτάσουν τα 113 δισεκατομμύρια δολάρια.

Δεδομένου δε ότι το επίπεδο εκπαίδευσης των Ουκρανών προσφύγων είναι υψηλότερο από το μέσο όρο στη χώρα τους, οι εργαζόμενοι υψηλής ειδίκευσης θα είναι πιο δυσεύρετοι, καθιστώντας την ανάκαμψη από πιο δυσεπίλυτο γρίφο.

«Λόγω του χαμηλού ποσοστού γεννήσεων, θα είναι αδύνατο να αντισταθμιστούν αυτές οι απώλειες με τη φυσική αύξηση του πληθυσμού», τονίζουν οι ερευνητές του CES.

Υπό αυτό το πρίσμα, υπογραμμίζουν, «μια καλά μελετημένη πολιτική για την επιστροφή των προσφύγων είναι εξαιρετικά σημαντική».

Θα απαιτηθεί διάλογος με τους εταίρους και κοινές πολιτικές, επισημαίνουν, καθώς κυβερνήσεις χωρών υποδοχής θα θέλουν να διατηρήσουν στα -γηράσκοντος πληθυσμού- εδάφη τους πρόσφυγες υψηλής εξειδίκευσης, για την ανάπτυξη των οικονομιών τους.

Οι εγγυήσεις ασφαλείας είναι μόνο μια παράμετρος.

Πολλώ μάλλον όταν ο πόλεμος δεν είναι πλέον το μοναδικό εμπόδιο στον δρόμο της επιστροφής.

Κίνητρα και αντικίνητρα

Η μεταπολεμική οικονομική ανάκαμψη της Ουκρανίας χαρακτηρίζεται ζωτικής σημασίας.

Ενδεικτικά, το 28,3% των ερωτηθέντων Ουκρανών προσφύγων στο πλαίσιο της μελέτης τόνισαν ότι η διαθεσιμότητα καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας αποτελεί μια εκ των προϋποθέσεων για τον επαναπατρισμό τους.

Το 20,7% θέτει θέμα βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου εν γένει στην Ουκρανία.

Ορισμένοι εγείρουν θέμα οικονομικής στήριξης από την κυβέρνηση του Κιέβου.

Ως εκ τούτου, για να διευκολυνθεί η επιστροφή των προσφύγων θα πρέπει να εφαρμόσει μια ολιστική μεταπολεμική πολιτική, με μεταρρυθμίσεις και την προσέλκυση επενδύσεων, παρατηρεί στο CES.

«Αν και ευρωπαϊκές χώρες θα απολαμβάνουν άμεσο οικονομικό όφελος με την παραμονή Ουκρανών προσφύγων», αναφέρει, «θα υπάρχει επίσης έμμεσο όφελος για την Ευρώπη εάν επιστρέψουν στην πατρίδα τους».

Εν μέσω αύξησης των αντιδράσεων για τον οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο από την αυξημένη σήμερα παρουσία τους -κυρίως στην Πολωνία και στη Γερμανία- «η επιστροφή των προσφύγων θα ενισχύσει την οικονομία της Ουκρανίας», καταλήγει η μελέτη.

Κάτι που θα επιτρέψει στην σήμερα εμπόλεμη χώρα «να επενδύσει περισσότερο στην ασφάλεια και στην ανάκαμψη» και μακροπρόθεσμα «να εξαρτάται λιγότερο από ευρωπαϊκά κονδύλια».