Κλιματική αλλαγή: Οι πρώτοι κλιματικοί πρόσφυγες του Παναμά από το νησί των καβουριών

Το Gardí Sugdub ή το νησί των καβουριών στην Καραϊβική, αποτελείται από ένα πυκνό σύμπλεγμα από καλύβες με τσίγκινες στέγες, με φοίνικες να ξεπροβάλλουν ανάμεσά τους. Οι καλύβες μοιάζουν να επιπλέουν καθώς είναι τόσο χαμηλά, κοντά στην επιφάνεια των γύρω γαλάζιων νερών. Σύντομα θα είναι μέσα στο νερό. Μέσα σε λίγες δεκαετίες, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας θα καταπιεί το νησί, μαζί με άλλα 364 νησιά από το αρχιπέλαγος San Blás, το σπίτι της φυλής Guna. Οι Financial Times παρουσιάζουν το δράμα αυτών των ανθρώπων που ίσως γίνουν οι πρώτοι κλιματικοί πρόσφυγες.

Οι Guna μετανάστευσαν από τον Παναμά στα νησιά πριν από αιώνες για να ξεφύγουν από τις ασθένειες και να βελτιώσουν τους εμπορικούς δεσμούς κατά μήκος της ακτής. Η πρώτη γραπτή αναφορά της παρουσίας τους στα νησιά χρονολογείται στο 1690.

Χάρη στο τροπικό δάσος του, ο Παναμάς είναι ένα από τα ελάχιστα κράτη που απορροφούν περισσότερο άνθρακα από ό,τι εκπέμπουν

Ποτέ δεν υποτάχθηκαν από τους Ισπανούς. Το 1925 οι Guna ξεσηκώθηκαν εναντίον της κυβέρνησης του Παναμά σε ένδειξη διαμαρτυρίας ενάντια σε μια κίνηση εξάλειψης της γλώσσας και των εθίμων τους. Μετά την εξέγερση χάραξαν μια παράκτια λωρίδα 160 χιλιομέτρων εντός του Παναμά που εκτείνεται κατά μήκος της ακτής της Καραϊβικής από τα σύνορα με την Κολομβία, καθώς και τα νησιά San Blás. Περισσότεροι από 30.000 άνθρωποι ζουν σε αυτές τις αυτόνομες περιοχές, κυρίως σε νησιά. Σχεδόν 1.500 συγκεντρώνονται στα τέσσερα εκτάρια που αποτελούν το Gardí Sugdub.

Στις αρχές του επόμενου έτους οι Guna πρόκειται να αρχίσουν να μετεγκαθίστανται μαζικά σε έναν νέο οικισμό στην ηπειρωτική χώρα. Έτσι θα γίνουν οι πρώτοι κλιματικοί πρόσφυγες από την Αμερική που θα διαφύγουν από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας.

Ο Σολίς Τεχάντα, ηγέτης της κοινότητας, μιλώντας στους FT αποδίδει τα δεινά του λαού του στις βιομηχανικές χώρες, ΗΠΑ, Ισπανία και Γαλλία, γιατί κατέστρεψαν το στρώμα του όζοντος. Δεκάδες ακτιβιστές και ερευνητές από πλούσιες χώρες έχουν επισκεφθεί το Gardí Sugdub τους τελευταίους μήνες για να ακούσουν και να συμμεριστούν την ανησυχία τους.

Οι Guna είναι αποφασισμένοι να διατηρήσουν το χαρακτηριστικό τους ντύσιμο και τα έθιμά τους  ακόμα και στην επικείμενη επιστροφή στην ηπειρωτική χώρα.

Οι γυναίκες φορούν μόλα με έντονα χρώματα — υφάσματα κεντημένα στο χέρι που προσαρτώνται στα ρούχα — χάντρες (βραχιόλια) στα χέρια και στα πόδια και χρυσούς κρίκους στη μύτη τους. Ένα μικρό μουσείο στο νησί αναπαριστά άλλες προγονικές παραδόσεις, όπως η ταφή των νεκρών σε μια αιώρα που κρέμεται στη μέση ενός ταφικού λάκκου ή την παρασκευή chicha, ποτό που έχει υποστεί ζύμωση, για ένα τετραήμερο φεστιβάλ για τον εορτασμό της έναρξης της εφηβείας.

Η κοινότητα τηρεί αυστηρούς κανόνες. Γυναίκες και άνδρες πραγματοποιούν χωριστά συνελεύσεις, η κατανάλωση μπύρας επιτρέπεται στο νησί μόνο μέχρι τις 10 το βράδυ και απαιτείται άδεια από τον σαΐλα (αρχηγός της κοινότητας) για να φύγουν από τις ακτές του νησιού. Στους, δε, παραβάτες επιβάλλεται πρόστιμο ή φυλάκιση.

Οι FT μίλησαν με τον Χοσέ Ντέιβις ο οποίος επιβλέπει την μετεγκατάσταση. Αν και είναι υπέρ αυτής της αλλαγής, αντιστέκεται στην ιδέα ότι το νησί θα το καταπιεί η θάλασσα, θεωρώντας ότι οι παλίρροιες ήταν πάντα έτσι και αντιπαραθέτει ως κύριο λόγο της μετακίνησης την αύξηση του πληθυσμού.

Ο Ντέιβις είναι περήφανος που μελέτησε τα έθιμα του λαού του. Λέει ότι αποφάσισε πως η κοινότητα έπρεπε να έχει μετακομίσει πάνω από μια δεκαετία τώρα και δώρισε γη από το δικό του οικόπεδο στην ηπειρωτική χώρα για τον σκοπό αυτό, προτού η κυβέρνηση έρθει στο προσκήνιο με τη δική της δράση. Αν θέλουν να δώσουν χρηματοδότηση, ας το κάνουν — αρκεί να μεταφέρουν στον νέο οικισμό την κοινοτική αίθουσα συνεδριάσεων και το σπίτι όπου η κοινότητα πίνει chicha. Έχει σκεφτεί καλά το θέμα και το έχει φιλοσοφήσει: «Όλες οι αλλαγές φέρνουν προβλήματα», λέει.

Το οικόπεδο στην ηπειρωτική χώρα όπου θα ζήσουν οι νησιώτες έχει χαραχτεί από το τροπικό δάσος, και εκεί χτίστηκαν σειρές πανομοιότυπων λευκών σπιτιών ειδικά για τον σκοπό αυτό. Αντί για τα σπίτια από φυλλώματα και μπαμπού που χρησιμοποιούνται στο Gardí Sugdub, τα νέα σπίτια είναι στεγασμένα με κυματοειδή τσίγκο  σε χρώμα τερακότα. Οι τοίχοι τους είναι προκατασκευασμένα κομμάτια που συναρμολογούνται επί τόπου. Τα δάπεδα είναι μπετόν. Η θάλασσα είναι αόρατη, αρκετά χιλιόμετρα μακριά κατά μήκος ενός ελικοειδούς χωματόδρομου και αυτό είναι ένα πρόβλημα για μια αλιευτική κοινότητα που συνήθιζε να βρίσκει την τροφή της στην θάλασσα.

Η ολοκλήρωση του χωριού καθυστέρησε λόγω της πανδημίας. Η κυβέρνηση επιμένει ότι το έργο θα είναι έτοιμο μέσα στη χρονιά, αλλά ο συντάκτης των FT εκφράζει δυσπιστία για την ημερομηνία ολοκλήρωσης, καθώς ο κεντρικός δρόμος δεν έχει ολοκληρωθεί, οι παροχές νερού και ρεύματος δεν είναι έτοιμες, ούτε και η μονάδα επεξεργασίας λυμάτων.

Ο νέος οικισμός, που ονομάζεται Isberyala, θα προσφέρει μια μεγάλη αλλαγή: ένα σύγχρονο, διώροφο, ειδικά κατασκευασμένο σχολείο, σαφώς πολύ διαφορετικό από εκείνο με τις πλημμυρισμένες αίθουσες του νησιού.

Ένας χωματόδρομος, που διασχίζει κορυφές λόφων και κοιλάδες, θα συνδέει τον νέο οικισμό με την υπόλοιπη χώρα και τον έξω κόσμο, αλλά οι επισκέπτες δεν θα μπορούν να περιπλανηθούν ελεύθερα. Οποιοσδήποτε ταξιδεύει από τον Παναμά στη γη των Guna πρέπει να περάσει από ένα σημείο ελέγχου στον χωματόδρομο που ξεκινάει με διακλαδώσεις από την εθνική οδό Panamerican, όπου οι αυτόχθονες φρουροί θα ελέγχουν τα έγγραφα και την πρόσβαση. Θα απαιτείται εκ των προτέρων άδεια για την είσοδο. Η κίτρινη και η κόκκινη σημαία της επανάστασης  των Guna κυματίζει κοντά, με τη αριστερόστροφη σβάστικα, της οποίας τα τέσσερα σημεία, λένε οι Guna, συμβολίζουν τις τέσσερις γωνιές του κόσμου.

Αν και το Gardí Sugdub απέχει λιγότερο από 100 χιλιόμετρα από τους γεμάτους ουρανοξύστες ασφυκτικούς δρόμους της πόλης του Παναμά, μια πολύ μεγαλύτερη απόσταση χωρίζει τον τρόπο ζωής των νησιωτών από αυτόν της πρωτεύουσας.

Η κυβέρνηση του Παναμά ελπίζει να αξιοποιήσει τα δεινά των Guna για να τραβήξει την προσοχή στο πώς οι εκπομπές άνθρακα από τις βιομηχανικές χώρες έχουν δραστικό αντίκτυπο στους νησιωτικούς πληθυσμούς χωρών των οποίων η συμβολή στην υπερθέρμανση του πλανήτη ήταν αμελητέα.

Χάρη στο καταπράσινο διατηρημένο τροπικό δάσος, που καλύπτει περίπου τα δύο τρίτα της επικράτειάς του και έναν μικρό πληθυσμό 4,5 εκατομμυρίων, ο Παναμάς είναι ένα από τα τρία μικρά έθνη που απορροφούν περισσότερο άνθρακα από ό,τι εκπέμπουν (τα άλλα είναι το Μπουτάν και το Σουρινάμ).

Ο πρόεδρος του Παναμά, Λαουρεντίνο Κορτίζο, επιμένει ότι η νέα οικιστική ανάπτυξη θα ολοκληρωθεί σύντομα. Εξετάζει σχέδια για γεωτρήσεις νερού για την παροχή στον οικισμό. Αλλά, επίσης, ανησυχεί για την έλλειψη εγρήγορσης που επιδεικνύουν τα μεγάλα κράτη για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, παρά τις αυξανόμενες φυσικές καταστροφές.

Η χώρα του υφίσταται τις επιπτώσεις της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής τόσο σοβαρά που ένας ολόκληρος πληθυσμός εκτοπίζεται. «Είμαστε η πρώτη χώρα [στη Λατινική Αμερική] που βρίσκεται στη διαδικασία μετακίνησης μιας κοινότητας λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας», τόνισε στους FT.

Η στάθμη της θάλασσας στην Καραϊβική προβλέπεται να αυξηθεί κατά 28 εκατοστά έως το 2050, σύμφωνα με μια ενδιάμεση πρόβλεψη της Εθνικής Υπηρεσίας Ωκεανών των ΗΠΑ.

Ο Ντιγίγκντι Βαλέντε, ένας Guna που μεγάλωσε στα νησιά, χρησιμοποιεί τον ρόλο του ως διευθυντή σχεδιασμού στο εθνικό υπουργείο τουρισμού για να ενεργήσει ως εκπρόσωπος, ταξιδεύοντας στο εξωτερικό και μιλώντας για όλα αυτά που αντιμετωπίζουν οι Gunas. «Όλοι εμείς οι 31.000 Guna στα νησιά απειλούμαστε», λέει. «Θα πρέπει όλοι να μετακινηθούμε». Ο Βαλέντε παρηγορείται από το γεγονός ότι οι μακρινές αναμνήσεις της ζωής στη στεριά παραμένουν στις προφορικές παραδόσεις του λαού Guna. Οι πρόγονοί τους μετακόμισαν στα νησιά για να ξεφύγουν από τους Ισπανούς και να γλιτώσουν από την ελονοσία «έτσι η ζωή στην ξηρά δεν είναι εντελώς ξένη». Το όνειρό του, είναι να αντικαταστήσει με ένα δίκτυο πλωτών νησιών το αρχιπέλαγος που εξαφανίζεται. Αλλά παραδέχεται ότι το κόστος ενός τέτοιου έργου το καθιστά απίθανο.

Το υπουργείο Περιβάλλοντος του Παναμά, από την πλευρά του, προβλέπει ότι μέχρι το 2050 κανένα από τα νησιά του συμπλέγματος δεν θα είναι πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Μέχρι τότε, ολόκληρο το αρχιπέλαγος, και τμήματα της ακτογραμμής της χώρας, θα αποτελούν απλώς μια ανάμνηση.

Πηγή: OT.gr